خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-مصطفی شاکری گرکانی: اعتقاد به موعود و منجی که سرانجام روزی با آمدنش دنیا را پر از عدل می‌کند مورد اتفاق تمامی ادیان است و هر دین و مکتبی متناسب با فرهنگ دینی و ملی خود از آخرین موعود سخن گفته است. اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین از ادیان آسمانی، به مسأله منجی و مهدویت بیش از سایر ادیان اهمیت داده و در تبیین مسائل مربوط به آن اهتمام خاصی ورزیده است. بر اساس جایگاه مهم مهدی (عج) موعود در اسلام است که همه مسلمانان از هر گروه و فرقه‌ای بر این مساله اتفاق دارند که در آخرالزّمان حضرت مهدی (عج) خروج می‌کند؛ و بر این مساله نیز اتفاق نظر دارند که آن حضرت از نسل حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) است و نامش نام پیامبر (ص) است.علاوه بر آیات فراوانی که بر مساله مهدویت در اسلام و ظهور حضرت مهدی (ع) دلالت می‌کند، روایات شیعه و سنی در این زمینه، بسیار زیاد و به حد تواتر رسیده است، به گونه‌ای که کسی نمی‌تواند درباره درستی آنها تردید به خود راه دهد.
مقوله مهم مهدویت، به دلیل اثرات بسیار حیات‌بخشی که دارد؛ در معرض خطرات و آسیب‌هایی است و اصولاً هر امر مهمی به نسبت اهمیتش، در معرض خطرها و آسیب‌هایی است. مهدویت هم با اثرات بسیار بهجت زای خود که کمترین آنها، امید به آینده و سر فرو نیاوردن در مقابل حوادث، ستم‌ها و سختی هاست، از این قاعده مستثنی نیست.
از آن جمله می‌توان به: برداشت‌هایی انحرافی از مقوله انتظار فرج؛ افراط و تفریط در ارائه چهره مهر و قهر از امام عصر (عج)؛طرح مباحث غیرضروری؛ شتابزدگی و تعجیل؛ توقیت و تعیین وقت ظهور؛ تطبیق نادرست نشانه‌های ظهور؛ افراط و تفریط در تبیین مفهوم غیبت؛ ملاقات گرایی؛ آرزوگرایان بی عمل؛ عاشق نمایان دنیاخواه؛ مدعیان دروغین مهدویت و نیابت خاصه و عامه؛ عدم پیروی از ولایت نواب عام؛ فعالیت‌های غرب و مستشرقان و… اشاره کرد.
خبرگزاری مهر درصدد است در خلال یادداشت‌ها، گزارش‌ها و گفت‌وگوهایی به این مقوله مهم و آسیب‌های آن بپردازد. در گام دوازدهم به سراغ حجت الاسلام محمدتقی امیدیان، کارشناس و پژوهشگر مهدویت رفتیم و درباره «اعتقاد وهابیت به مهدویت» گفت‌وگو کردیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید؛
*در ابتدا درباره جایگاه مهدویت در اندیشه شیعه و اهل سنت توضیح بفرمائید.
در بین موضوعات اسلامی بیشترین روایاتی که از اهل بیت (ع) به ما رسیده درباره مهدویت است. وقتی ما نگاه اجمالی به روایت مهدویت می‌اندازیم به یقین می‌رسیم این موضوع در ابعاد مختلفش خصوصاً بحث ظهور و حکومت عدل جهانی به صورت متواتر بین تمام فرق مسلمین مخصوصاً شیعیان دوازده امامی وجود دارد. چهار هزار عنوان کتاب مستقل پیرامون امام زمان (عج) نوشته شده که در کتابنامه حضرت مهدی (عج) هست یا آیت‌الله صافی گلپایگانی بیش از شش هزار منبع از موضوعات مهدویت را دسته‌بندی کرده و در جلد اول منتخب الاثر روایات متعددی درباره اینکه ما دوازده امام داریم وجود دارد.
در بین منابع روایی ما و اهل سنت نیز روایات فراوانی است. در منابع شیعیان کتاب کافی مرحوم کلینی، غیبت نعمانی، ارشاد شیخ مفید، غیبت شیخ طوسی نمونه‌هایی از این آثار است. در بین منابع اهل سنت هم در کتب صحاح و سنن مجموعاً ۶۵۷ روایت درباره حضرت مهدی (عج) آمده است و کتاب‌هایی در این زمینه نوشته شده است که از جمله آنها می‌توان به «البیان فی اخبار صاحب الزمان» گنجی شافعی، یا «المستدرک علی الصحیحین» حاکم نیشابوری اشاره کرد. یکی از اشکالاتی که وهابیان نسبت به منابع روایی مهدویت دارند همین است که چرا یک روایات مهدویت در کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم نیست در صورتی که حاکم نیشابوری در المستدرک روایات مهدویت را جمع کرده و همان جا می‌گوید گرچه در صحیح بخاری و مسلم احادیث مهدویت نقل شده است ولی در شرح بخاری و مسلم این روایات نقل شده است و متواتر است.
در بین مباحث مهدویت می‌توانیم به دو نکته در باب روایات مهدویت اشاره کنیم؛ یکی این است که روایات مهدویت در بین منابع شیعه و سنی متواتر است. متواتر به این معنا است که هیچ شک و تردیدی نسبت به آن نمی‌شود ایجاد کرد و اگر ابن‌خلدون و احمدامین مصری به روایات مهدویت اشکال می‌کنند جواب‌هایی داده شده و کتابی به نام «ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون» در رد دیدگاه ابن خلدون و کسانی که روایات مهدویت را ضعیف می‌دانند نوشته شده است. پس روایت مهدویت خیلی زیاد است به حدی که بعضی آقایان می‌گویند سی نفر از طبقات مختلف اجتماعی متفق القول هستند در احادیث مهدویت شک و تردید نیست.
یکی دیگر از نکاتی که درباره احادیث مهدویت مطرح است این است که این احادیث نوعاً صحیح السند هستند و در سندشان نمی‌شود اشکال وارد کرد.
*اشاره کردید که مساله مهدویت میان تمام فرق اسلامی مورد اتفاق است. بین دیدگاه مذاهب و فرق اسلامی چه اشتراکات و چه تفاوت‌هایی در باور به موضوع مهدویت و مسئله منجی وجود دارد؟
بین ما و اهل سنت شباهت‌های زیادی هست و فرصت اجازه نمی‌دهد به همه آنها اشاره کنم ولی فهرست‌وار به بعضی از آنها اشاره می‌کنم. مسائلی همانند جهانی بودن، عدالت‌گستری، رفاه و آسایش عمومی، امنیت عمومی، غلبه اسلام بر ادیان دیگر، اینکه نسب حضرت مهدی (ع) از حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) است یا ویژگی‌های قبل از ظهور امام زمان (عج) مثل فرورفتن لشکر سفیانی، قتل نفس زکیه و حتمی بودن قیام و ظهور از اشتراکات میان شیعه و اهل سنت است.
در مورد اینکه بین باورهای اهل سنت و وهابیت چه اختلافات و اشتراکاتی وجود دارد تقریباً می‌شود گفت بین اهل سنت و وهابیت نقطه اختلافی وجود ندارد یعنی اینها قبول دارند در آخرالزمان شخصی ظهور می‌کند که مصلح جهانی است و دنیا را پر از عدل و داد می‌کند. این مطلب هم در منابع وهابیت هست و هم اهل سنت قبول دارند. مثلاً ابن‌تیمیه که بنیان‌گذار وهابیت است در «منهاج السنه» بیان می‌کند روایاتی که می‌شود برای ظهور امام زمان (عج) به آنها استدلال کرد صحیح است. بعد این روایت پیامبر (ص) را نقل می‌کند که حضرت فرمودند هر کس منکر امام زمان (عج) باشد کافر است. بن باز که مفتی سابق عربستان است درباره امام زمان (عج) در «مجموع الفتاوی» این‌طور می‌گوید که مسئله امام زمان (عج) کاملاً معلوم است و احادیث در این زمینه خیلی زیاد است و حتی متواتر است؛ یعنی به حدی است که احتمال کذب در مورد آن وجود ندارد. بعد می‌گوید اگر کسی منکر مهدویت باشد کافر و اهل گمراهی است.
ابن‌تیمیه شخصیتی است که در «منهاج السنه» چندین جلدی خودش تمام احادیث و روایاتی که درباره اهل بیت (ع) است را انکار کرده است، یعنی ما از کتاب شخصیتی درباره امام زمان (عج) مطلب می‌گوئیم که این شخصیت تمام روایاتی که درباره اهل بیت (ع) است را انکار کرده است. شخصیتی مثل ابن‌تیمیه که بنیان‌گذار وهابیت است وقتی به مسئله امام زمان (عج) می‌رسد می‌گوید اگر کسی آن را انکار کند کافر شده است. عرض کردم بن باز هم مفتی بزرگ سابق اهل عربستان می‌گوید اگر کسی مهدویت را انکار کند کافر است.
*با این وجود، وهابیان چه ایراداتی را به اندیشه شیعه درباره مهدویت وارد می‌کنند؟
بعضی وهابی‌ها به خاطر اینکه شیعه را فرقه ضاله می‌نامند و از دین اسلام خارج می‌دانند در شبکه‌هایشان یکسری ایراداتی را نسبت به باورهای شیعه بیان می‌کنند؛ مثلاً احمد کاتب با اینکه سن بالایی دارد مطالبی می‌گوید که واقعاً از یک عالمی که اینقدر معلومات دارد بعید است این حرف‌ها را بزند. یکی از مطالبی که ایشان مطرح می‌کند همین است که اگر مسئله مهدویت مسئله قابل قبولی است چرا در قرآن آیه‌ای درباره آن نیامده است، در حالی که درباره توحید و معاد این‌همه آیات بیان شده است. اگر کسی مهدویت را قبول داشته باشد باید از قرآن هم آیه‌ای بیاورد.
هم از ناحیه اهل سنت و هم از ناحیه منابع شیعی می‌توان پاسخ‌هایی برای این شبهه بیان کرد که چرا در قرآن روایاتی در این زمینه وجود ندارد. اولین نکته این است که ما بر اساس حدیث ثقلین باور داریم که همه مطالب دین را از قرآن نمی‌گیریم، بلکه از قرآن و اهل بیت (ع) می‌گیریم. پس ما مطالب دین را از قرآن و اهل بیت (ع) می‌گیریم و این‌طور نیست فقط از قرآن بگیریم. شخصی خدمت امام صادق (ع) رسید و گفت عده‌ای می‌گویند اگر مطالبی که از ناحیه شما می‌رسد در قرآن باشد قبول داریم. امام صادق (ع) فرمودند به این‌طور افراد بگویید رکعات نماز کجای قرآن نوشته شده است؟ چرا می‌خواهید همه مطالب را از قرآن بگیرید، قرآن فقط کلیات را بیان می‌کند.
نکته دیگر اینکه خود اهل سنت در بعضی از منابعشان این مطلب را انکار کردند که همه چیز را باید از قرآن بگیریم. به عنوان مثال در کتاب «اعتقاد به امام مهدی در اسلام» که توسط یک عالم اهل سنت نوشته شده است، بیان شده است اگر قرار باشد تمام مطالب دین را از قرآن بگیریم خیلی از مسائل را نمی‌توانیم از قرآن استخراج کنیم و این‌طور نیست که قرآن همه مطالب را بیان کرده باشد.
نکته بعد این است که در منابع روایی اهل سنت آیات بسیاری در ارتباط با مهدویت بیان شده است. مثلاً درباره آیه ۳۳ سوره توبه که می‌فرماید: «هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛ او کسی است که پیامبرش را با هدایت و آئین حق فرستاد، تا آن را بر همه‌ی آئین‌ها پیروز گرداند، هرچند مشرکان ناخشنود باشند»، ابن جوزی در تفسیرش می‌گوید این آیه هنگام ظهور امام زمان (عج) اتفاق می‌افتاد. باز در مورد آیه ۳۹ سوره انفال که می‌فرماید: «وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلهِ؛ و با آنها پیکار کنید، تا فتنه [و بت‌پرستی و سلب آزادی] برچیده شود، و دین [و پرستش] همه مخصوص خدا گردد» در تفسیر روح المعانی بیان شده است این آیه در عصر ظهور امام زمان (عج) اتفاق می‌افتد.
باز در تفسیر ابن کثیر دمشقی در مورد آیه ۱۱۴ سوره بقره که می‌فرماید: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللهِ أَنْ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ وَ سَعی فی خَرابِها أُولئِکَ ما کانَ لَهُمْ أَنْ یَدْخُلُوها إِلاَّ خائِفینَ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظیمٌ؛ کیست ستمکارتر از آن‌کس که از بردن نام خدا در مساجد او جلوگیری کرد و سعی در ویرانی آنها نمود؟! چنین کسانی نمی‌توانند، جز با ترس و وحشت، وارد این [کانون‌های عبادت] شوند. بهره‌ی آنها در دنیا رسوایی است و در آخرت، عذاب عظیم [الهی]» بیان شده این آیه در عصر ظهور امام زمان (عج) اتفاق می‌افتد و خزی در دنیا در زمان ظهور رخ می‌دهد. اینها مطالبی است که نشان می‌دهد آیاتی در قرآن پیرامون امام زمان (عج) هست.
کتاب‌هایی هم در این زمینه نوشته شده است مثلاً نصرالله آیتی کتابی به نام «دلیل روشن» نوشته و در آن به شبهاتی که وهابیت نسبت به ما مطرح می‌کنند پاسخ داده است. باز کتاب دیگری هست به نام «اشتراکات شیعه و اهل سنت در عقیده مهدویت». این کتاب‌ها نشان می‌دهد ما با اهل سنت یا وهابیت اختلافاتی در مسئله مهدویت داریم ولی وجه اشتراک ما با اهل سنت خیلی بیشتر است و ما معتقدیم همان مصلحی که از نسل حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) است روزی ظهور می‌کند و دنیا را پر از عدل و داد می‌کند.