خبرگزاری مهر -گروه هنر-فریبرز دارایی؛ زمانی فصل بهار شور و حال عجیبی برای تئاتر ایران داشت زیرا در این فصل جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران به عنوان یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین رویدادهای تئاتری کشور برگزار می‌شد. رویدادی که طی آن دانشجویان به تولید آثار خود و ارائه آن‌ها می‌پرداختند و چشم‌اندازی جدید برای تئاتر ایران رقم می‌زدند.
نمی‌توان تأثیر جشنواره تئاتر ایران در جریان‌سازی را کتمان کرد. این جشنواره در معرفی شکل‌ها و شیوه‌های اجرایی متنوع و متفاوت از آنچه بر صحنه تئاترهای مرسوم می‌بینیم و همچنین در معرفی نیروهای جدید تئاتری در گرایش‌های مختلف، نقش به‌سزایی را ایفا می‌کرد.
با وجود تمام ویژگی‌هایی که جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران داشت، هیچگاه از شرایط به‌سامانی برای برنامه‌ریزی و برگزاری برخوردار نبود و در هر دوره چالش‌های مختلفی اعم از نحوه و زمان انتخاب و معرفی دبیر و بودجه لازم برای برگزاری، داشت.
وزارت علوم به عنوان متولی جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران طی بیش از یک دهه اخیر آنگونه که باید و شاید دغدغه برگزاری این رویداد مهم هنری را نداشت و طی ۴ سال اخیر این موضوع پررنگ‌تر از پیش شده است.
شیوع ویروس کرونا استمرار برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران را با اختلال همراه کرد و بعد از آن نیز جشنواره نتوانست هرساله برگزار شود و در حال حاضر سومین سال پیاپی است که دیگر خبری از برگزاری این رویداد نیست.
سال گذشته و در جریان برگزاری چهل و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بخشی با عنوان «تئاتر دانشگاهی» در نظر گرفته شد تا برخی آثار تئاتر دانشگاهی در این بخش از جشنواره روی صحنه بروند. همان موقع این نگرانی به وجود آمد که قصد مدیران و مسئولان بر این است که این بخش جایگزین جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران شود اما دبیر جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر این موضوع را نفی کرد.
در نشست خبری چهل و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر مجتبی صفری معاون فرهنگی اجتماعی وزارت علوم نیز که در این نشست حضور داشت درباره نگرانی برای برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران تاکید کرد: جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران قطعاً سال آینده برگزار خواهد شد.
اما با پایان سال ۱۴۰۲ و آغاز سال ۱۴۰۳ و ورود به آخرین ماه فصل بهار، همچنان خبری از برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران نیست.
نادیده‌گرفتن این رویداد مهم آسیب‌هایی جدی به تئاتر ایران وارد کرده و با گذشت زمان تأثیرات منفی آن بیش از پیش خواهد بود.
از این رو سلسله گفت‌وگوهایی با فعالان بدنه تئاتر دانشگاهی در رابطه با خلاء جشنواره تئاتر دانشگاهی و آسیبی که این خلاء به بدنه تئاتر ایران وارد می‌کند، تدارک دیدیم.
باید دبیرخانه دائمی جشنواره تئاتر دانشگاهی راه‌اندازی شود
حسین عبدالهی دبیر بیست و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران، درباره ارزیابی خود از چرایی ثبات پیدانکردن برگزاری این رویداد مهم تئاتری به خبرنگار مهر گفت: فکر می‌کنم مهمترین خواسته دانشجویان و دبیران ادوار و برگزارکنندگان جشنواره تئاتر دانشگاهی طی سال‌های گذشته، داشتن یک دبیرخانه دائمی برای جشنواره بوده است تا این رویداد مهم تئاتری و مهم برای دانشجویان علاقه‌مند به هنرهای نمایشی به یک ثبات برسد. به دلیل نداشتن دبیرخانه دائمی، آرشیو ادوار مختلف جشنواره را در اختیار نداریم و آنچه هم بوده از بین رفته است. با یک مکان ثابت برای جشنواره بخشی از این مشکلات مرتفع می‌شود و در عین حال به برگزارکنندگان دوره‌های آتی جشنواره کمک می‌کند تا برای انجام امور مختلف مجبور به از نو ساختن چرخ نشوند. این جشنواره در گام اول نیاز به دبیرخانه دائمی دارد تا از این طریق نیروهایی را داشته باشد که پیگیر برگزاری جشنواره باشند. این نیروها باید از دل دانشجویان، کانون‌های تئاتر و انجمن‌های علمی دانشجویی انتخاب شوند. این نیروها طی نشست‌ها، رایزنی‌ها و مشورتی که با دانشجویان دانشگاه‌های خود دارند دبیر جشنواره را انتخاب کنند و ساز و کار اجرایی جشنواره را پیشنهاد دهند و به دبیر جشنواره برای هر چه بهتر، باشکوه‌تر و آکادمیک برگزارشدن این جشنواره کمک کنند.
وی یادآور شد: باید خواست برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی در بین مسئولان و متولیان امر و متولیان تئاتر دانشگاهی که مدیران ارشد وزارت علوم هستند، وجود داشته باشد و به دانشجویان مستعد و کاربلد در حوزه اجرایی اعتماد کنند. برگزارکنندگان جشنواره تئاتر دانشگاهی و ستاد اجرایی جشنواره، دانشجویانی هستند که از دل جشنواره‌های درون‌دانشگاهی، کانون‌های تئاتر دانشگاهی و انجمن‌های علمی دانشجویی بیرون آمده‌اند و تجربه برگزاری رویدادهای مختلفی را در این نهادها و تشکل‌ها دارند.
نیاز جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران به ردیف بودجه
دبیر بیست و یکمین جشنواره تئاتر دانشگاهی در ادامه سخنان خود متذکر شد: این جشنواره نیاز به یک ردیف بودجه مجزا دارد که هر ساله بسته به تورم موجود، افزایش پیدا کند. بارها متذکر شدیم که جشنواره تئاتر دانشگاهی برای برگزاری خود نیاز به ردیف بودجه دارد تا دبیر و دست‌اندرکاران جشنواره بدانند با چه ظرفیتی باید جشنواره را برگزار کنند و دبیرخانه و وزارت علوم هر دوره برای تأمین منابع مالی درگیر مسائل حاشیه‌ای نشوند. این خواسته خیلی مهم است و امیدوارم به سرانجام برسد. متأسفانه جشنواره تئاتر دانشگاهی به عنوان یک فوق برنامه برای وزارت علوم تعریف شده و جایگاه شایسته و بایسته را به لحاظ حقوقی و تأمین بودجه در وزارت علوم ندارد. جشنواره تئاتر دانشگاهی نیاز به یک بازتعریف دارد و مانند جشنواره «رویش» و یا جشنواره «حرکت» که فوق برنامه هستند نیست. جشنواره تئاتر دانشگاهی آینده دانشجویان را رقم می‌زند و این خیلی مهم است.
عبدالهی تاکید کرد: جشنواره تئاتر دانشگاهی تخصصی و شبیه یک المپیاد تئاتر برای دانشجویان تئاتری است که همه با انگیزه برای آموخته‌ها و زمانی که صرف تحصیل این رشته و دانش کرده‌اند، آثار خود را ارائه می‌دهند.
مدیران وزارت علوم مایل به برگزاری جشنواره هستند اما چرا برگزار نمی‌شود؟
وی درباره اینکه آیا مدیران و مسئولان تصمیم‌گیرنده ضرورت برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران را درک کرده‌اند یا خیر، اظهار کرد: مسئولان شاید در وهله اول و روزهای اولی که امور مربوط به فرهنگ و هنر وزارت علوم را در دست می‌گیرند آشنایی کمی داشته باشند و اطلاعات کافی درباره ضرورت برگزاری این جشنواره را نداشته باشند اما بعد از گذشت چندصباحی از مدیریت‌شان در مواجهه با خواست دانشجویان و استادان کاربلد تئاتر دانشگاهی متوجه ضرورت برگزاری این جشنواره می‌شوند. کما اینکه مدیران فعلی این ضرورت را درک کرده‌اند و من می‌دانم که به عنوان مثال آقای کلانتری معاون فرهنگی اجتماعی وزارت علوم و مدیران‌شان قلبا دوست دارند که این جشنواره را برگزار کنند. اینکه چرا جشنواره تئاتر دانشگاهی علیرغم این میل قلبی هنوز برگزار نشده است باید مورد بررسی و آسیب شناسی قرار گیرد. نیاز است که دلیل این تعلل و تأخیر در برگزاری طی صحبت با این دوستان اعلام شود.
این فعال عرصه تئاتر دانشگاهی ادامه داد: می‌دانم که این دوستان نشست‌های مختلفی با دبیران ادوار مختلف جشنواره، دانشجویان، نمایندگان تشکل‌های دانشجویی داشته‌اند و طی این نشست‌ها بارها و بارها درباره ضرورت برگزاری و اهمیت جشنواره و تأثیر این جشنواره بر آینده تئاتر ایران تاکید شده است. خیلی از هنرمندان به‌نام و گروه‌های موفق در تئاتر ایران طی سال‌های گذشته از خروجی‌های تئاتر دانشگاهی بوده‌اند و جشنواره تئاتر دانشگاهی تأمین‌کننده نیروهای خلاق و هنرمند فرهنگ و هنر این سرزمین است. در این جشنواره برای دانشجویان امکان آزمون و خطا، کسب تجربه و به‌ویژه امکان آزمایش رویکردهای جدید اجرایی وجود دارد و حتی می‌توانند نسبت به تئاتر روز جهان واکنش داشته باشند. همه این نکات توسط دانشجویان و استادان به مدیران گفته شده است. فکر می‌کنم مدیران و مسئولان ضرورت برگزاری جشنواره را درک می‌کنند ولی اینکه چرا طی ۲ سال اخیر جشنواره تئاتر دانشگاهی برگزار نشده است، باید مورد بررسی قرار گیرد.
عبدالهی تاکید کرد: در چهل و دومین جشنواره بین المللی تئاتر فجر بخش تئاتر دانشجویی را داشتیم و من طی نشست‌هایی که با مدیران و مسئولان وزارت علوم داشتم متوجه شدم که علاقه‌مند به برگزاری جشنواره هستند.
برگزارنشدن جشنواره به آینده دانشجویان و تئاتر ایران آسیب می‌زند
وی درباره اینکه برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی چه تأثیری بر روند تئاتر ایران داشته و برگزار نشدن آن چه آسیب‌هایی را به بدنه هنرهای نمایشی وارد می‌کند، تصریح کرد: جشنواره تئاتر دانشگاهی آینده دانشجویان علاقه‌مند به هنرهای نمایشی و تئاتر را رقم می‌زند، آثارشان در این جشنواره توسط هنرمندان دیگر دیده و شناخته‌شده‌تر می‌شوند. دانشجویانی که در جشنواره شرکت می‌کنند بعدها وارد فضاهای دیگر نظیر تئاتر رسمی و گونه‌های دیگر هنرهای نمایشی می‌شوند و به نوعی آینده‌سازان فرهنگ و هنر این سرزمین هستند. برگزار نشدن جشنواره به آینده دانشجویان ضربه و آسیب می‌زند و فرصت آزمون و خطا و دیده‌شدن را از آن‌ها می‌گیرد. جشنواره باعث تکاپو و تلاش بین جامعه تئاتر دانشجویی می‌شود. جشنواره تئاتر دانشگاهی نسبت به جشنواره‌های دیگر مخاطب بیشتری داشته و دارد و هیچ گاه نشده بود که سالن‌های جشنواره تئاتر دانشگاهی خالی باشد. همیشه سالن‌ها مملو از مخاطب علاقه‌مند به تئاتر دانشگاهی بوده است.
دبیر جشنواره بیست و یکم جشنواره تئاتر دانشگاهی معتقد است جشنواره تئاتر دانشگاهی همیشه یک هوای تازه‌ای برای تئاتر ایران بوده است. عبدالهی افزود: خیلی از دانش‌آموختگان رشته‌های هنرهای نمایشی و حتی رشته‌های دیگر که در جشنواره حضور داشتند رفته‌رفته پیشنهادهای تازه‌ای در رویکردهای اجرایی، متن و ایده برای تئاتر ایران داشته‌اند. جشنواره تئاتر دانشگاهی هر بار خون تازه‌ای به رگ‌های تئاتر ایران تزریق کرده است.
خلاء جشنواره تئاتر دانشگاهی با برگزاری بخش‌های دانشجویی در جشنواره‌های دیگر پر نمی‌شود
عبدالهی درباره این موضوع که علیرغم وعده مدیران و مسئولان وزارت علوم بر برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی، سال جاری نیز هیچ اقدامی در این زمینه انجام نشده است، گفت: از نزدیک از علاقه، خاص و میل مدیران وزارت علوم در برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی مطلع هستم. این میل به‌ویژه سال گذشته با برگزاری بخش تئاتر دانشجویی در چهل و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بیان شد. عزیزان می‌دانند که هیچ بخش دانشجویی در هیچ جشنواره‌ای نمی‌تواند جای جشنواره تئاتر دانشگاهی را پر کند و خلاء تئاتر دانشگاهی به هیچ شکل پرشدنی نیست زیرا رویکرد و کارکرد جشنواره، شکل برگزاری آن و خروجی این رویداد در مناسبات هیچ‌کدام از جشنواره‌های دیگر جای نمی‌گیرد. بخش دانشجویی جشنواره‌های مختلف می‌تواند امکان‌های بیشتری در کنار جشنواره تئاتر دانشگاهی باشد. امیدوارم میل به برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران در مدیران و مسئولان وزارت علوم عملی شود.
میل برگزاری جشنواره در کنشگران تئاتر دانشجویی وجود دارد یا نه؟
وی درباره اینکه بدنه تئاتر دانشگاهی را تا چه حد در بلاتکلیف ماندن جشنواره تئاتر دانشگاهی مؤثر می‌داند، تصریح کرد: مدتی تعدادی از فعالان و کنشگران عرصه تئاتر دانشگاهی اعم از برگزیدگان و دبیران ادوار جشنواره و دبیران کانون‌های تئاتر دانشگاهی و انجمن‌های علمی دانشجویی دانشگاه‌ها پیگیر برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی بودند. مساله مهم این است که برخی دانشجویان برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی را به دلایلی که برای‌شان محترم است، طی ۲ سال اخیر عاقلانه و مشروع نمی‌دانستند. برخی نقد داشتند که جشنواره به شکل گذشته نباید برگزار شود. معتقدم همه کنشگران تئاتر دانشگاهی و دبیران کانون‌های تئاتر دانشگاهی در کنار هم و با دانشجویان دانشگاه‌های خود صحبت کنند که آیا مایل به برگزاری جشنواره هستند یا نه.
وی در پایان سخنان خود عنوان کرد: معتقدم بسیاری دوست دارند که جشنواره برگزار شود. باید نقدهای مختلف مطرح و شنیده شود. وقتی این نتیجه حاصل شد که جشنواره برگزار شود، باید آئین‌نامه‌ای برای فرم و چگونگی برگزاری جشنواره تنظیم و در رایزنی با وزارت علوم به شکل درستی برای برگزاری جشنواره برسند. جشنواره برای دانشجویان است و باید مطابق خواست اکثریت کنشگران این عرصه برگزار شود و وزارت علوم فقط باید بخش نظارت را بر عهده داشته باشد. بدنه دانشگاهی در برگزار شدن یا نشدن جشنواره نقش دارند، اینکه چه میزان خواست و میل در بین دانشجویان برای برگزاری جشنواره وجود دارد باید مشخص شود. امیدوارم به زودی جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران مطابق میل دانشجویان و به بهترین شکل برگزار شود.