به گزارش خبرنگار مهر، بردگوری‌ها یکی از جاذبه‌های گردشگری خاص و ویژه در چهارمحال و بختیاری به شمار می‌آیند، بردگوری‌ها در حقیقت مقبره‌هایی سنگی هستند که در دوران پیش از اسلام مردمان بختیاری از آن‌ها برای دفن اموات خود استفاده می‌کردند.
درواقع بردگوری‌ها مقابر صخره‌ای هستند که با مشقت بسیار ایجاد می‌شدند تا اجساد اموات را از گزند لاشخوران و حیوانات در امان نگهدارند و این امر بیانگر احترامی است که اقوام بختیاری برای درگذشتگان خود قائل بودند.
پس از اینکه گوشت و پوست اجساد در بردگوری‌ها از بین می‌رفت استخوان‌های آن‌ها در دل خاک آرام می‌گرفت و علت اینکه اجساد از همان ابتدا به صورت مستقیم در خاک دفن نمی‌شد این بود که در آئین زرتشت که پیش از اسلام در ایران رواج داشت خاک عنصری مقدس و اجساد عامل آلودگی محسوب می‌شدند و افراد قصد نداشتند با به خاک سپردن مستقیم اموات این عنصر مقدس را آلوده کنند.
برد گوری در لغت به چه معنا است؟
اردشیر آخوندی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: بردگوری‌ها سنگ‌هایی هستند که به صورت تکی یا صخره‌ای در منطقه بختیاری قرار دارند و دارای دریچه یا حفره هستند نکته قابل توجه این است که در فرهنگ بختیاری برد به معنای سنگ و گوری نیز در حقیقت به همان گور یا قبر اشاره دارد.
کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری با اشاره به معنای دیگر واژه برد گوری در فرهنگ بختیاری، افزود: بختیاری‌ها آثار و بقایای باستانی را که نمی‌توان برای آن‌ها قدمت و تاریخی تعیین کرد به دوران گبری یا دوران پیش از اسلام اتلاق می‌کنند به همین علت به این آثار برد گوری گفته می‌شود.
برد گوری‌ها دارای چه ویژگی‌هایی بودند؟
وی ادامه داد: بردگوری‌ها اختصاصاً در حوزه فرهنگی بختیاری در استان چهارمحال و بختیاری واقع هستند و تنها سه برد گوری در کنار یکدیگر یعنی سه دریچه و حفره در بدنه یک سنگ بزرگ کنار چشمه بلبل در جونقان و در حوزه فرهنگی چهارمحال قرار گرفته است که احتمالاً در دوران پیش از اسلام و زمانی که بردگوری‌ها در فرهنگ ساکنان این منطقه جایگاهی داشتند از حوزه بختیاری کنونی خانوارهایی به صورت عشایر در کنار چشمه بلبل جونقان ساکن بودند و از این بردگوری‌ها برای دفن اموات خود استفاده می‌کردند.
آخوندی با اشاره به اینکه بردگوری‌ها دارای یک دریچه هستند، عنوان کرد: کمترین ابعاد این دریچه‌ها دارای طول و عرض ۳۵ سانتی‌متری هستند و بزرگترین ابعاد آن‌ها نیز ۶۵ تا ۷۰ سانتی‌متر طول و ۶۵ تا ۷۰ سانتی‌متر عرض دارند، سمت بیرونی دریچه‌های بردگوری‌ها نیز یک قاب تراشیده می‌شده است.
کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: درون بردگوری‌ها فضایی با ارتفاع ۶۵ تا ۱۲۰ سانتی‌متر وجود دارد یعنی افراد باید به صورت خمیده به برگوری‌ها وارد شوند همچنین طول فضای داخلی بردگوری‌ها به اندازه قد معمولی یک انسان یعنی حدود ۱۷۵ سانتی‌متر تا ۲ متر است، عرض فضای داخلی این گورهای سنگی نیز به اندازه‌ای است که حداقل دو نفر در کنار یکدیگر قرار بگیرند البته برخی بردگوری‌ها ظرفیت قرار دادن ۱۲ جسد را داشته‌اند.
آخوندی یادآور شد: درون بردگوری‌ها یک برجستگی اجساد می‌شده تا سر اجساد روی آن قرار بگیرد همچنین بسیاری از بردگوری‌ها دارای یک گودال هستند و کف آن‌ها شیبدار است تا روغنی که از بدن اجساد خارج می‌شود در شیب کف برد گوری به سمت این گودال‌ها هدایت شود و احتمالاً پس از مدتی افراد اقدام به خارج کردن این روغن از درون بردگوری‌ها می‌کردند.
وی تصریح کرد: بزرگترین نمونه برد گوری موجود در چهارمحال و بختیاری متعلق به روستای ده‌کهنه در بخش میانکوه از توابع شهرستان اردل است.
بررسی علل دفن اموات در بردگوری‌های بختیاری
کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه موارد استفاده از بردگوری‌ها برای دفن اموات بوده است، بیان کرد: در آئین زرتشت که پیش از اسلام در ایران رایج بوده چهار عنصر اصلی یعنی زمین، آفتاب، باد و هوا مقدس بوده‌اند و از طرفی در این آئین اجساد را عامل آلودگی می‌دانستند به همین علت آن‌ها را به صورت مستقیم در خاک دفن نمی‌کردند.
وی افزود: در مناطق کویری ایران نیز برج‌هایی ساخته می‌شد که روی آن‌ها به صورت مسطح بود و اجساد مردگان در آن‌ها قرار می‌گرفت و اجزای بدن آن‌ها خوراک لاشخوران و پرندگان می‌شد، مدتی بعد استخوان‌های اجساد در چاهی که در کنار برج قرار داشت دفن می‌شدند؛ این برج‌ها به برج خاموشی معروف هستند و در فرهنگ زرتشتی نیز به آن‌ها استودان یا استخوان‌دان گفته می‌شود.
آخوندی با بیان اینکه در منطقه عشایری بختیاری برای دفن اموات و برگرفته از فرهنگ تدفین زرتشتی بردگوری‌ها ایجاد شدند، ادامه داد: بردگوری‌ها در کنار راه‌های ارتباطی مال‌رو در نزدیکی وارگه‌های عشایری به صورت تکی یا چندتایی قرار داشتند که بردگوری‌های چندتایی در سطح و بدنه یک سنگ تک افتاده یا بر بدنه صخره‌ها ساخته می‌شدند.
کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری عنوان کرد: ایجاد برد گوری به ویژه در حدود ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ سال پیش و با توجه به ابزار آلاتی ابتدایی که در اختیار افراد قرار داشت کاری پر مشقت و هزینه‌بر بوده است، طبیعتاً افراد سنگ‌تراش و متخصص با دریافت هزینه خورد و خوراک، دستمزد و… مدتی را صرف ساختن یک یا چند بردگوری می‌کردند.
وی اضافه کرد: نکته مهم این است تمامی برگوری‌های بختیاری دارای درهایی از جنس چوب، فلز یا سنگ بوده‌اند که ممکن است درهای چوبی و سنگی به مرور زمان از بین رفته باشند و درهای فلزی نیز مورد استفاده مجدد قرار گرفته باشند اما اجساد در این بردگوری‌ها از دسترس لاشخوران خارج شده و در معرض تابش نور خورشید نیز قرار نمی‌گرفتند تا زمانی که گوشت و پوست آن‌ها کاملاً از بین رفته و استخوان‌ها در کنار برگوری‌ها به خاک سپرده شوند.
آخوندی با اشاره به تفاوت فرهنگی روش تدفین در برج‌های خاموشی زرتشتی و بردگوری‌های بختیاری، تصریح کرد: تدفین اموات در بردگوری‌های بختیاری از آئین زرتشت تأثیر گرفته بوده اما تحت تأثیر آئین مهر و آئین‌های محلی نیز قرار داشته است در حقیقت بختیاری‌ها به دلیل احترامی که برای اجساد اموات خود قائل بودند آن‌ها را در معرض خوراک لاشخوران قرار نمی‌دادند اما از طرفی نیز قصد نداشتند خاک و هوایی را که در آئین زرتشت مقدس بوده آلوده کنند.
استفاده از مقابر صخره‌ای دارای قدمتی بسیار بالا است
کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری یادآور شد: نکته دیگر این است که استفاده از بردگوری‌ها توسط بختیاری‌ها ابداع نشده است بلکه این نوع تدفین اموات در فرهنگ مادها نیز وجود داشته است و مقبره‌های صخره‌ای مانند دکان داوود و داو دختر در غرب ایران و قیز قاپان در سلیمانیه عراق نمونه‌هایی از آرامگاه‌های سنگی هستند که از زمان مادها به یادگار مانده‌اند.
وی بیان کرد: نقش رستم در استان فارس که مقابر پادشاهان هخامنشی مانند داریوش، خشایار، اردشیر و سایر پادشاهان هخامنشی در آنجا قرار دارد نمونه‌ی سلطنتی بردگوری‌ها به شمار می‌آید؛ به نوعی می‌توان گفت بردگوری‌های بختیاری حد واسط مقابر صخره‌ای مادی و آرامگاه‌های صخره‌ای هخامنشی هستند.
آخوندی افزود: تدفین اموات در مقابر صخره‌ای که به نظر می‌رسد حداقل از دوران مادها آغاز شده است، در دوران هخامنشیان و ساسانیان ادامه پیدا کرد و تا دوران پیش از اسلام رایج بود اما با ظهور اسلام و رواج فرهنگ تدفین اموات به شیوه اسلامی که اجساد را به صورت مستقیم در خاک دفن می‌کنند تدفین اموات در بردگوری‌ها نیز به فراموشی سپرده شد.
کارشناس میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: در این استان تعداد زیادی از بردگوری‌ها در منطقه بازفت شهرستان کوهرنگ قرار دارند که بخشی از آن‌ها ثبت آثار ملی شده‌اند و می‌توانند به مرکز توجه گردشگران به ویژه گردشگران خارجی تبدیل شوند.
به گزارش خبرنگار مهر، پیشینه استفاده از مقابر صخره‌ای در ایران به زمانی بسیار دور بازمی‌گردد، اقوام بختیاری نیز با توجه به این پیشینه و تأثیر گرفتن از آئین زرتشت بردگوری‌ها را با وجود مشقات فراوانی که داشت ایجاد می‌کردند تا اموات خود را با نهایت احترام تدفین کنند البته با ورود اسلام به ایران این شیوه تدفین اموات نیز به دست فراموشی سپرده شد.