خبرگزاری مهر، گروه استانها: استان سمنان به واسطه اقلیم و جغرافیای ویژه ای که دارد از اقوام مختلف تشکیل شده و در نتیجه فرهنگ‌های مختلفی را نیز دارد که در سوگواری‌ها هم این تنوع به وضوح دیده می‌شود.
در سلسله گزارش‌هایی قصد داریم شما را با آئین عزاداری سنتی ماه محرم در استان سمنان آشنا کنیم تاکنون در گزارش قبل با حلی حلی و همچنین عزاداری در صحرا در مهدیشهر و سمنان آشنا شدید در این قسمت تلاش داریم شما را با سنگ زنی علای سمنان، سینه سه ضرب مهدیشهر، شاطری زنی جزنی و در نهایت بنی اسد آشنا کنیم.
آئینی که توانسته اند مجمع یا محل گردآوری عزاداری و سوگواران حسینی باشند آن هم زیر پرچم ابا عبدالله الحسین (ع).
آئین مذهبی «شاطری جزن»
رسم شاطری که ظهر عاشورا برگزار می‌شود، در روستای جزن دامغان برگزار می‌شود علی حلاجیان یک آشنا به مسائل محلی در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره این مراسم می‌گوید: «شاطری جزن» از جمله آثار ثبت ملی است که روز عاشورا با حضور عزاداران (مردان) برگزار و زنان به تماشای آن می‌نشینند این مراسم قدمتی زیاد دارد هر چند به درستی مشخص نیست که چند سال قبل ابتدا برگزار شده است.
حلاجیان با بیان اینکه آئین مذهبی «شاطری جزن» به شماره ثبت ۶۴۹ در فهرست آثار ملّی ایران به عنوان میراث فرهنگی ناملموس در دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی به ثبت رسیده است، ابراز کرد: طبق شواهد و قرائن مشخص است که این مراسم در اواخر دوره صفویه دست کم برگزار می شده است.
وی با بیان اینکه شاطری در واقع یک نوع سوگواری و همان دسته عزاداری در تعداد زیاد است، افزود: افرادی هستند با چوب‌های بلندی در دست که پارچه‌های عمدتاً قرمز و سیاه و سفیدی را به لباس‌هایشان آویخته‌اند این افراد اغلب با چشمان سورمه کشیده در مراسم حضور دارند زیرا در باور مردم دامغان سورمه کشی یک پدیده نیکو محسوب می‌شود.
نذر شاطری
این کارشناس تاریخ محلی بیان می‌کند: در ظهر عاشورا این افراد با سرعت می دوند و چوب‌هایشان را تکان می‌دهند، آنطور که مشخص است به نظر می‌رسد این رسم در واقع یکنوع تداعی کننده و نمادی از کسانی است که به سرعت خبر شهادت امام حسین (ع) را برای مردم کوفه و دیگر نقاط بردند.
حلاجیان بیان کرد: کسانی که در ابتدای دسته عزاداری با سرعت دویده و راه را برای حضور سینه زنان باز می‌کنند را شاطری می‌نامند.
وی افزود: برخی برای خود یا فرزندان شأن در شاطری نذر می‌کنند و برای مثال عنوان می‌کنند که اگر چنان اقدامی صورت گرفت برای ده سال شاطری می‌روم.
سنگ زنی روستای علای سمنان
سنگ زنی آئین کهن سوگواری روستا اعلا، سال ۱۳۸۸ با شماره ۸۳ در فهرست آثار معنوی میراث ثبت ملی شد. ابراهیم همتی یکی از کسانی که در زمینه آئین‌های سنتی اطلاعات نسبتاً خوبی را جمع آوری کرده در گفتگو با خبرنگار مهر، می‌گوید: این مراسم بسیار برای مردم روستای علای سمنان حائز اهمیت است.
همتی با بیان اینکه یک قرن است که روستای علا روز ششم ماه محرم از همه نقاط مختلف سمنان پذیرایی می‌کند و مردم نیز به اطعام عزاداران می‌پردازند، تاکید کرد: در این بین نوعی عزاداری نیز برگزار می‌شود که به جای زنجیر، در دست مردان سنگ سابقاً قرار داشت و سنگ‌ها را به هم می‌کوبیدند در سال‌های اخیر این سنگ‌ها جای خود را به چوب داده که هم ایمن تر است و هم سبک تر.
وی با بیان اینکه سنگ زنی مانند خاک بر سر ریزی در واقع یک نوع مواجهه با شهادت امام حسین (ع) است و ریشه آن به نظر می‌رسد که به بعد از عاشورا و بنی اسد برمی گردد که با کاروان خود با پیکر شهدای کربلا روبرو شده و از ناراحتی خاک و سنگ بر سر می‌زدند، افزود: این سنگ یا چوب زنی در واقع می‌توان گفت نوعی نماد از همان سوگواری است.
این صاحب نظر مسائل بومی و محلی با بیان اینکه این مراسم با نوحه خاصی هم روبرو است و به شیوه خاصی دو چوب که در دست راست و چپ قرار دارد با چرخشی بر هم کوبیده می‌شود، گفت: حضور صدها نفر که همزمان این چوب‌ها را چرخانده و به هم می‌کوبند از جلوه‌های زیبای محرم در علا است.
هیئت سینه زنی حسینی المهدی (سه ضرب)
یدالله حاجی علیان نویسنده کتاب تقویم، تاریخ و فرهنگ سنگسری درباره سینه سه ضرب مهدی شهری روایتی دارد که در گفتگو با خبرنگار مهر، آن را این‌طور بیان می‌کند: این هیئت در سال ۱۳۳۵ خورشیدی ابتدا در مسجد صاحب الزمان توسط جوانی ۳۵ ساله به نام چراغ پارسا معروف به (محمد امین) پایه‌ریزی شد این هیأت عزاداری سنتی سینه زنی با سبک و سیاق خاصی عزا داری انجام می‌دهد این نوع عزاداری (سه ضرب) در نحوه ایستادن و سینه زدن عزاداران و هم چنین نوع مداحی را از رجز خوانی رزمندگان سپاه امام حسین (ع) الگو گرفته است.
حاجی علیان می‌گوید: عزاداران این هیئت که اکثراً مردان قوی جثه هستند دو به دو رو در روی هم قرار می‌گیرند سینه‌ها راسپر می‌کنند، سرها رودررو و چشم‌ها از حدقه بیرون آمده، زاویه پاها و نحوه ایستایی به شکل هجومی و در آمادگی کامل برای جنگیدن به عزاداری می‌پردازند در ابتدا با یک دست آهسته آهسته بر سینه می‌زنند و مداح شروع به خواندن اشعار می‌کنند با لحنی که گویی خود او در میدان جنگ در حال رجز خوانی است و حریف می‌طلبد.
وی افزود: پس از لحظاتی مداح بر روی پاهای خودش به صورت آماده‌باش می‌نشیند و ریتم را تند می‌کند انگار که بر روی تخت فنری نشسته پایین و بالا می‌رود در این زمان عزاداران با زاویه ۴۵ درجه رو در روی هم گارد می‌گیرند انگار که می‌خواهند زیر یک خم حریف را بگیرند و او را نقش بر زمین کنند سپس با مشت‌های گره شده با شدت به سینه‌هایشان می‌کوبند به جلو نگاه می‌کنند با صلابت و شدت تمام قدم بر می‌دارند و همانند جنگ جویان نگاه در نگاه فرد مقابل دارند تا از ضربات شمشیرش در امان باشند ضربات مشت را بر سینه‌هایشان می‌کوبند و بعد از پیمودن چند قدم و فرود آوردن مشت‌ها بر روی سینه‌های خود مداح ریتم را کند کرده و از جا بر می‌خیزد و می‌ایستد و چند دقیقه‌ای با ریتم نرم بطوری که عزاداران نفس تازه کنند مداحی می‌کند تا راند بعدی شروع شود و مشت‌ها بر سینه‌ها فرود آید.
نوحه‌های سینه سه ضرب مهدیشهری
این مورخ می‌گوید: نمونه‌ای از نوحه به زبان فارسی با ریتم تند خوانده می‌شود «کشته راه خدا حامی قرآن. حسین تشنه لب کربلا زاده زهرا. حسین مظهر پروردگار حجت یزدان حسین (ع)» و البته نمونه‌ای از نوحه به زبان سنگسری «قَدم قَدم با علم شوندی حَرم تا حَرم قدم قدم با علم می‌روم از حرم تا حرم بِ حق شاهی کرم شوندی حَرم تا حَرم به حق شاه با کرامت می‌روم از حرم تا حرم بشو از یون تِرا پیاده تا کربلا معلا بروم از این طرف پیاده تا کربلا معلا بشو به از نی مرتضی اگر بخواه خدا بروم با اجازه مرتضی اگر خدا بخواهد» است.
حاجی علیان می‌گوید: عزاداران بعد از دو یا سه دور سینه زدن سرتا پا غرق در عرق می‌شوند و همانند بوکسورهای وسط رینگ بوکس و یا کشتی گیران روی تشک که از نفس می‌افتند آنها هم نفس نفس می‌زنند تصور این است که درنفس نفس زدن‌هایشان ندای حسین حسین شنیده می‌شود این روند طی یک روز عزاداری که حدود شش ساعت را در بر می‌گیرد ادامه می‌یابد به همین دلیل عزادارانی که قوی هیکل باشند و از توان جسمی قوی برخوردار باشند می‌توانند در این هیأت عزاداری کنند. البته درزمانی که مداحان می‌خواهند جایگزین یکدیگر شود و مداحی تازه نفس با نوحه جدید ادامه دهد مرثیه شروع می‌شود که درزمان خواندن مرثیه هم عزاداران استراحت و تجدید قوا می‌کنند وهم نذورات مردمی را میل می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد مرثیه که مداح می‌خواند نیز خود حال و هوای جنگ روز عاشورا را دارد مداح اشعار را می‌خواند و حاضرین ذاکری می‌کنند مثل. فریاد از غریبی و بی یاری حسین، یا حسین وز ناله‌های دم به دم و زاری حسین، یا حسین از پشت زین به خاک افتاده‌ای حسین، یا حسین ای تشنه لب تو طاقت خنجر نداشتی، یا حسین غسلت که داد و کفنت را که برید، یا حسین کو یا غریب بودی و مادر نداشتی، یا حسین.