خبرگزاری مهر – گروه استانها – عادله جوادزاده رخشانی؛ غروب روز عاشوراست و چند ساعت بیشتر از شهادت امام حسین و بی سروصاحب ماندن خیمه گاه زینب در دشت خونین کربلا نگذشته است.
زینب (س) دستان کودکان یتیم دشت کربلا را گرفته و از بالای تل زینبیه سوارانی را می بیند که خورشید را بر نیزه‌ها زده و راهی می‌شوند تا خبر قتل پسر پیامبر (س) را محفل به محفل نقل کنند.
آئین سنتی شام غریبان حسین که بیش از ۲۰۰ سال در اردبیل قدمت دارد بعد از غروب روز عاشورا در مساجد و تکایا آغاز می‌شود و تا پاسی از شب جوانان محلات با سینه زنی در مساجد با نوای بینوایان نینوا همنوا می‌شوند.
اردبیل با داشتن شعرا و مرثیه سرایان نامی در عرصه واقعه عاشورا و دهه محرم شعرهای نغز فراوانی دارد که تمامی این اشعار در قالب شاهبیت در شام غریبان امام حسین (ع) نجوا شده و چشم هر شیفته حسینی را به اشک می‌نشاند.
این اشعار بیشتر در قالب چهاربیتی سروده شده و امروز جوانان در مساجد فریاد و در لحظه‌های حزین شام غریبان حسین عزاداران سینه زنان و بر سر زنان فریاد می‌زنند؛ گلمیشوخ ای شیعه‌لر شام غریبانه بیز / ورمغه باش ساغلغی زینب علیایه بیز / ای شیعیان ما آمده ایم در عزای حسین شام غریبان بگیریم و ناله سر دهیم / سرت سلامت باد زینب علیاجاه که برادرانت شهید شدند.
اردبیل در سوگ خورشید نینوا
علاوه بر مساجد و حسینیه‌ها که مردان در آن برای عزاداری حسین و یارانش در دشت نینوا گردهم می آیند زنان اردبیلی نیز در زینبیه ها این مراسم را برگزار کرده و دل به دل زینب و رباب غمدیده بر عزای شهادت باب الحوایج علی اصغر، امام حسین و عباس ابن علی خون می‌گریند و سر می‌دهند و سینه زنان فریاد می‌زنند؛ زینب بیچارنین، زینب بیچارنین غم لری طوفان ادیر، غملری طغیان ادیر / گاه تسلی ورخ ناله بیز / امشب غم و فغان زینب بیچاره طغیان کرده و گاه تسلی دادن به دل غمدیده اوست.
مراسم شام غریبان به صورت دسته‌های عزاداری در مساجد برگزار می‌شود و معمولاً هیأت‌های برخی مساجد در اردبیل به مساجد محلات همجوار رفته و در قالب دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی عزاداری می‌کنند.
مجالس سوگواری در بیشتر مناطق استان اردبیل تا صبح شنبه ادامه می‌یابد و از سوگواران نیز با صبحانه، حلوا و احسان پذیرایی می‌شود.
گهواره گردانی به یاد گهواره خالی باب الجوایج علی اصغر (ع)
در شام غریبان امام حسین و شهدای کربلا که بانوان نیز پابه پای عزاداران در مساجد و تکایا حاضر می‌شوند دختران نوباوه و خردسال با در دست گرفتن گهواره‌های کوچک به یاد علی اصغر مظلوم نواهای محلی را سرداده و «لای لای بالام» مساجد را دور می‌زنند و مرثیه‌هایی در رثای حضرت رباب که طفل ۶ ماهه خود را تقدیم مرام حسین کرده است، سر می‌دهند.
گهواره گردانی که در اردبیل از سنت‌های دیرپای عزاداری است به صورت رسمی در این شهر رواج داشته و به گفته مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل به زودی به ثبت ملی نیز می‌رسد.
عزاداری در مساجد با خاموش کردن چراغ‌های مساجد و در تاریکی با حال و هوای متفاوت برگزار شده و مداحان اهل بیت درباره مصائب شهدای کربلا و غریبان دشت نینوا نوحه‌سرایی می‌کنند.
کوفه لیلر خیمه نی یاندرمیون
وقایع دردناک روز عاشورا تا بعد از شهادت امام حسین (ع) و یارانشان ادامه داشت. سرزمین کربلا در غروب روز عاشورا شاهد فجایعی دردناک در مورد اهل بیت پیامبر (ص) بود. شام غریبان از این زمان به بعد برای اهل بیت امام حسین (ع) آغاز شد. سوزاندن خیمه‌ها، به اسارت گرفتن اهل بیت امام حسین (ع) توسط لشکر یزید بن معاویه از جمله اتفاقات این شب است. نوحه‌های این مراسم یادآور آوارگی اهل بیت امام حسین (ع) و اسیران و کودکان بازمانده از واقعه کربلا است که در غروب عاشورا، بی‌پناه در تاریکی شب، در بیابان کربلا به سر می‌بردند.
شام غریبان در لغت به معنای شب مردم غریب و از یار و دیار دور افتاده است. منظور از شام غریبان گرفتن برای افراد، ناله و زاری در شب اول وفات آن شخص است. ولی در اصطلاح فرهنگ عاشورا به شب یازدهم ماه محرم، شب شام غریبان گفته می‌شود.
شام غریبان کم و بیش مانند یک مجلس روضه است، با این تفاوت که در این جلسه، چراغ روشن نمی‌کنند و با افروختن چند شمع، روشنی کمی به مجلس می‌دهند.
دسته‌های عزادار، عَلَم و کتل برنمی‌دارند و زنجیر و سینه نمی‌زنند، بلکه با صفوفی منظّم به مجلس می‌آیند، و روضه‌ای خوانده می‌شود که بیشتر به وقایع شب یازدهم محرم سال ۶۱ قمری و سرنوشت اعضای خاندان امام حسین (ع) مربوط می‌شود.
این مراسم یادآور آوارگی اهل بیت امام حسین (ع) و اسیران و کودکان بازمانده از کربلا است که در غروب عاشورا، بی‌پناه در تاریکی شب، در بیابان کربلا به سر می‌بردند. بهترین اعمال این است که به خواندن زیارت عاشورا بپردازند و همانند حضرت زینب کبری (س) نماز شب به پا داشته شود در عین حال بر عزای اهل بیت (ع) اشک ریخته شود و این شاه بیت‌ها زمزمه شود؛ دولدی خیامه اشقیا / یاتما قوم اوسته یاحسین / زینب آدامسیزدی اویان سن بیل آنام زهرا حسین / مظلوم حسین عطشان حسین / عالم سنه قربان حسین
یاحسین روی خاک تفتیده و سوزان دشت آرام نگیر / اشقیا به خیمه‌ها ریخته اند / خواهرت زینب بی یار و یاور مانده / جان مادرت زهرا چشمهایت را نبند.