به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «تحلیل تاریخی اندیشه اجتهادی اصحاب ائمه (ع)» اثر محمدفرقان گوهر است که در پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۳۹۴ صفحه به چاپ رسید.
اهل تحقیق و پژوهش، در طول تاریخ، بیشتر به واسطه بودن اصحاب ائمه (ع) در انتقال حدیث نگریسته‌اند و کمتر ایشان را اندیشمندانی با نگرش فقهی معین و اندیشه کلامی مستقل و نقادان میراث حدیثی تلقی کرده‌اند.
اثر حاضر کاوشی است ابتدایی اما بنیادین با سازوکاری تاریخی و روشمند برای تبیین نگرش اجتهادی دانشمندانی مانند زراره (م .۱۴۸ ق)، هشام بن حکم (م .۱۷۹ ق)، یونس بن عبدالرحمان (م .۲۰۸ ق) و فضل بن شاذان (م ۲۶۰ ق) در عرصه‌های فکری - فرهنگی و طرح این نگرش به عنوان پدیده‌ای که در یک ساختار اجتماعی معینی ظهور و بروز یافته و آثاری از خود به جا گذاشته است.
کتاب حاضر می‌تواند با انعکاس فضایی توسعه گرایانه از دوران ائمه (ع) نگاه ما را به اندیشه‌های شیعی آن دوره و نحوه انتقال میراث حدیثی شیعه تغییر دهد.
ساختار اثر
این کتاب در پنج فصل تألیف شده است؛ فصل نخست با عنوان «کلیات» مفهوم شناسی، بررسی منابع و قلمرو زمانی را تبیین می‌کند.
دومین فصل با عنوان «بسترهای فکری - فرهنگی اجتهاد در جهان اسلام» مکتب‌های فقهی شامل مکتب مدینه و مکتب کوفه و نهضت‌ها (خوارج، مرجئه، جاعلان حدیث و نهضت ترجمه) را مورد بررسی قرار داده است.
نویسنده در فصل سوم با عنوان «دلایل اجتهاد اصحاب ائمه (ع)» دلایل عام اجتهاد اصحاب ائمه (ع) شامل توسعه گرایی، وجود قواعد کلی، وجود اختلاف در احادیث و محیط کوفه و دلایل خاص اجتهاد اصحاب ائمه (ع) شامل تشویق‌های ائمه (ع)، دوری از امام (ع)، قوت رقیب در کوفه و رسوبات پیشین را به رشته تحریر درآورده است.
فصل چهارم با عنوان «عرصه‌های اجتهاد اصحاب و ائمه (ع)» عرصه فقه، عرصه کلام و عرصه حدیث را مورد تأکید قرار داده است. «پیامدهای اجتهاد و نگاه ائمه (ع) به آن» عنوان پنجمین و آخرین فصل از کتاب حاضر است که در آن پیامدهای مثبت اجتهاد اصحاب، پیامدهای منفی اجتهاد اصحاب و ائمه (ع) و اجتهاد اصحاب به نگارش درآمده است.
در انتها «نتایج (یافته‌ها و نیافته‌ها)» شامل تبیین بستر علمی - فرهنگی اجتهاد، راه‌یابی به دلایل اجتهاد اصحاب ائمه (ع)، واکاوی عرصه‌های اجتهاد اصحاب ائمه (ع)، نشان دادن آثار و پیامدهای اجتهاد، تبیین چگونگی تعامل ائمه (ع) با نگرش اجتهادی اصحاب تشریح شده است.