خبرگزاری مهر، گروه استانها - مریم السادات کراری*: حرکت رشد حجم پول در یک دامنه نگران کننده به ویژه در یک دهه اخیر، منجر به بروز تورم بلندمدت در کشور شده است، تجمیع تورم با نرخ بیکاری که از آن به شاخص فلاکت یاد می‌کنند، یکی از سنجه‌های مهم برای نبض‌گیری از وضعیت معیشت و سفره اقتصادی مردم است؛ شاخص فلاکت که در سال ۱۴۰۲ به گواه مرکز آمار ایران خود را به ۴۹.۱ درصد رساند، نشان داد که هنوز در منظومه اقتصادی ما در بر پاشنه تورم و رشد بیکاری می‌چرخد تا هم سهم مردم از کیک اقتصاد کوچک شود هم حضور فعال آنها به عنوان شاغلان رسمی کمرنگ‌تر از گذشته شود.
شاخص فلاکت در استان‌های مختلف ایران هم اعداد متفاوتی را در سال ۱۴۰۲ تجربه کرد و استان اصفهان هم‌رده با استان‌هایی همچون لرستان، کرمانشاه، کردستان، یزد و چهارمحال و بختیاری عدد ۵۵.۵ درصد را در این سنجه تجربه کرد؛ قرار گرفتن استان اصفهان به عنوان یک استان صنعتی و با بیشترین فعالان بازار و تجارت در کنار استان‌هایی همچون کرمانشاه، کردستان، لرستان و چهارمحال و بختیاری که به لحاظ کمی و کیفی فاقد زیرساخت‌های صنعتی و تجاری مشابه اصفهان هستند، نیاز به بررسی عمیق شاخص فلاکت اصفهان را صدچندان می‌کند.
صورت مسئله این است که چرا استان اصفهان با وجود بیش از ۸۶۰۰ واحد صنعتی، ۶۷۰ معدن، ۱۸۶ هزار واحد صنفی، ۷۷ شهرک و ناحیه صنعتی در شاخص فلاکت وضعیتی مشابه استان‌های کمتر توسعه یافته ایران دارد؟ نقش هر یک از عوامل بیرونی و داخلی، در شاخص فلاکتی که ۶ درصد از میانگین کشوری بیشتر است، چیست؟.
با فرض یکسان بودن نسبی تورم در همه استان‌های ایران از جمله اصفهان، فاکتور مؤثر دیگر در شاخص فلاکت نرخ بیکاری است؛ استان اصفهان سال ۱۴۰۲ را به گزارش مرکز آمار ایران با نرخ بیکاری ۸ درصد به پایان رساند که نسبت به سال ۱۴۰۱ که نرخ بیکاری استان به ۱۰.۷ رسیده بود، با روند نزولی همراه بود اما حتی این کاهش دو و نیم درصدی هم نتوانست از اثر نرخ بیکاری بر رشد فزاینده شاخص فلاکت در سال ۱۴۰۲ بکاهد.
باز کردن گره یک شاخص پیچیده
نکته مهم این است که بررسی شاخص فلاکت استان اصفهان و نرخ بیکاری آن به سبب ترکیب شاغلان آن، پیچیده‌تر از سایر استان‌های کشور است؛ اصفهان با قرار گرفتن در مسیر ترانزیتی ایران و تجمع واحدهای صنعتی، بازار و معدن همواره مانند یک ابر اسفنجی جاذب نیروی کار به خود بوده است، حال در این شرایط وضعیت نابه‌سامان توسعه در استان‌های همجوار اصفهان مانند چهارمحال و بختیاری، لرستان، خوزستان، هم مزید بر علت است تا اصفهان اولین مقصد برای مهاجران جویای کار این استانها باشد.
در واقع یکی از عوامل مؤثر که کمتر در مورد شاخص فلاکت اصفهان به آن پرداخته شده است، "اثر مناطق مجاور" است به این معنا که افزایش نرخ بیکاری و کاهش خرید در استان‌های نزدیک به اصفهان، نرخ مهاجرت شغلی به این استان را صعودی کرده است و هرچند ترکیب جمعیتی شاغلان در این استان تاکنون منتشر نشده است اما اصفهان در طول ۴ دهه اخیر همواره اولین مقصد مهاجران شهرهای جنوبی و مناطق اطراف بوده است. با حضور مهاجران شهرهای دیگر، ضریب رقابت برای کسب شغل هم در محدوده جغرافیایی استان افزایش می‌یابد و در نتیجه نسبت فرصت‌های شغلی به تعداد داوطلبان کار کاهش می‌یابد و می‌تواند به نرخ بیکاری در استان اصفهان دامن بزند. همچنین در نتیجه این روند دستمزدها هم کاهش قابل توجهی می‌یابد که نرخ بیکاری را در بلندمدت افزایش می‌دهد.
وقتی شاخص‌های اقتصادی از مرزهای جغرافیایی عبور می‌کند
بر اساس آمار منتشرشده توسط معاونت برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات شهرداری اصفهان در سال ۱۳۹۰، حدود دو سوم جمعیت شهر اصفهان متولد این شهر و یک‌سوم بقیه متولدین سایر نقاط کشور بوده‌اند که این وضعیت، حاکی از مهاجرپذیری سنگین شهر است. در سال ۹۸ هم سازمان مدیریت و برنامه ریزی اصفهان اعلام کرد که در مجموع ۷۷.۴ درصد از مهاجران به استان اصفهان از چهار استان خوزستان، چهارمحال و بختیاری، تهران و فارس بوده‌اند. قرار دادن این گزارشات در کنار نمودار بالا که میانگین ۱۴ ساله شاخص فلاکت در اصفهان است، از تأثیر مستقیم "مناطق مجاور" استان اصفهان در شاخص فلاکت این استان حکایت دارد.
انحراف پروژه‌های سرمایه‌گذاری در استان‌های مجاور اصفهان از مسیر اصلی خود سبب شده بود تا اصفهان در یک دهه اخیر به امن‌ترین مقصد برای ورود سرمایه انسانی و مالی تبدیل شود که البته این ویژگی اصفهان در سال‌های گذشته به علت مشکلات محیط زیستی از جمله آلودگی هوا، فرونشست زمین، ریزگردها و در نتیجه بروز بیماری‌های مختلف و افزایش هزینه‌های سلامت و امنیت در این شهر، تحت تأثیر قرار گرفته است و مهاجران کنونی اصفهان نتیجه ورودی‌های تا سال ۹۵ به این استان است و هرچند اکنون آمار رسمی از ترکیب جمعیتی اصفهان منتشر نشده است اما تجربه زیسته در این استان حاکی از آن است که بعد از سال ۹۵ انگیزه‌های لازم برای مهاجران به منظور ورود به اصفهان بسیار کمرنگ‌تر از گذشته شده است.
البته این روند برای همه استان‌های بزرگ، صنعتی و توسعه‌یافته‌تر ایران هم صادق است و نمونه بارز آن را می‌توان در شهرهایی مانند تهران و بررسی کرد.
شاخص فلاکت از نرخ نابرابری در هر استان هم تاثیرپذیر است و در استان‌هایی مانند اصفهان که نرخ مهاجرپذیری بالایی در گذشته داشته‌اند و هنوز تحت تأثیر این مهاجرت‌ها هستند، با افزایش فاصله میان فقیرترین تا ثروتمندترین، شاخص فلاکت هم در اوج باقی مانده است؛ به طوری که ضریب جینی که شاخص بررسی فاصله طبقاتی در یک کشور است به گزارش اخیر بانک مرکزی، بین سال‌های ۸۵ تا ۱۴۰۲ بین ۰.۴ تا ۰.۳۶ در نوسان بوده است.
بررسی سال‌هایی که شاخص فلاکت در اصفهان بالا گرفته، حاکی از آن است که رقابت برای فرصت‌های شغلی هم با ورود مهاجران از استان‌های همجوار به صورت دائمی و فصلی به نقطه ماکزیمم می‌رسد و در نتیجه نرخ حقوق و دستمزد تحت تأثیر منفی این رقابت‌ها روندی کاهشی به خود می‌گیرد، این شرایط به طور مستقیم در کاهش قدرت خرید مردم و عدم دسترسی آنها به امکانات بهینه برای داشتن یک زندگی استاندارد تأثیرگذار است.
از منظر اجتماعی هم آثار شاخص فلاکت بر مدیران و متخصصان پوشیده نیست و بروز چالش‌هایی همچون شکاف بین گروه‌های مختلف جامعه، افزایش نرخ جرم و جنایت، شیوع افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات سلامت روان و..... به همراه دارد.
با این حال، لازم به ذکر است که صنعتی بودن یک استان (مانند اصفهان) مانند ایجاد فرصت‌های شغلی و رونق اقتصادی می‌تواند مزایایی نیز داشته باشد و تأثیر نهایی صنعتی بودن بر شاخص فلاکت به عوامل مختلفی از جمله نوع صنایع، شیوه مدیریت آنها و قوانین و مقررات مربوط به محیط زیست بستگی دارد.
*کارشناس حوزه اقتصادی