به گزارش خبرگزاری مهر، مهدی رهنما رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور از تهیه و انتشار بولتن سازمان جهانی هواشناسی (WMO) در خصوص وضعیت گردوخاک در سال ۲۰۲۴ میلادی با مشارکت اعضا هیأت علمی و پژوهشگران پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور همزمان با روز جهانی مقابله با توفان‌های ماسه و گردوخاک (۱۲ ژوئیه) خبر داد و گفت: در تهیه این بولتن محققانی از کشورهای جمهوری اسلامی ایران، ژاپن، چین، امارات متحده عربی، صربستان، اسپانیا، ایالات متحده آمریکا، جزایر کارائیب و انگلستان همکاری داشتند.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور در ادامه تاکید کرد: میانگین جهانی سالانه غلظت گردوخاک در سال ۲۰۲۳ (۷/۱۲ میکروگرم بر متر مکعب) نسبت به سال ۲۰۲۲ (۸/۱۳ میکروگرم بر متر مکعب) با اندکی کاهش مواجه شده است. این کاهش در سال ۲۰۲۳ عمدتاً به دلیل کاهش انتشار گردوخاک از چندین چشمه فعال در سراسر جهان مانند شمال آفریقا، شبه جزیره عربستان، فلات ایران، شمال هند، نواحی مرکزی استرالیا و شمال غرب چین بوده است؛ با این حال در غرب آسیای مرکزی، شمال و مرکز چین و جنوب مغولستان مقادیر سالانه انتشار گردوخاک در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. شدیدترین توفان گردوخاک در مارس ۲۰۲۳ در مغولستان رخ داد که بیش از ۴ میلیون متر مربع از جمله ۲۰ استان چین را تحت تأثیر قرار داده است.
وی ادامه داد: از نظر مکانی بیشترین مقادیر انتشار سالانه گردوخاک در منطقه چاد در شمال آفریقا با مقدار تقریبی ۸۰۰ تا ۱۱۰۰ میکروگرم بر متر مکعب بوده است. در نیمکره جنوبی در بخش‌هایی از مرکز استرالیا و سواحل غربی آفریقای جنوبی مقدار انتشار سالانه گردوخاک به بیشترین مقدار خود یعنی ۱۵۰ تا ۲۵۰ میکروگرم بر متر مکعب رسیده است.
رهنما افزود: ذرات گردوخاک با وزش باد از چشمه‌های گسیل به مناطق دوردست در سراسر جهان در طول صدها تا هزاران کیلومتر منتقل می‌شوند. از جمله مناطق آسیب پذیر در برابر گردوخاک گسیل یافته می‌توان به بخش شمالی اقیانوس اطلس استوایی بین دریای «کارائیب» و غرب آفریقا، آمریکای جنوبی، دریای "مدیترانه"، دریای "عرب"، خلیج "بنگال" و مراکز بخش شرقی چین اشاره کرد. در سال ۲۰۲۳ گردوخاک از آفریقا از طریق اقیانوس اطلس تا دریای "کارائیب" رسید و در آسیای شرقی نیز از صحرای گوبی تا دریای "بوهای" و دریای "زرد" منتقل شد.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور گفت: بر اساس این بولتن در بیشتر مناطق تحت تأثیر، میانگین سالانه غلظت گردوخاک در سال ۲۰۲۳ نسبت به میانگین بلند مدت اقلیمی بیشتر بوده است؛ موارد استثنا مناطقی در غرب آفریقای مرکزی شامل سنگال، صحرای غربی، گینه، موریتانی، مالی، نیجر، مراکش، بیشتر مناطق الجزایر، لیبی، جنوب بخش مرکزی چاد و مرکز سودان می‌باشد. همچنین شبه قاره عربستان، شمال فلات ایران و میانه غربی استرالیا نیز مقادیر کمتر از میانگین بلند مدت را دارا بودند.
این مقام مسؤول ادامه داد: چشمه‌های گردوخاک با مقادیر قابل توجه غلظت بالای گردوخاک در آمریکای جنوبی، بخش‌هایی از شمال و مرکز آفریقا از جمله مرکز و شرق مصر، جنوب و شمال سودان، شمال چاد، لیبریا، ساحل عاج، غنا، توگو، بنین، غرب نیجریه، جنوب کامرون، گابن و کنگو، دریای سرخ، نواحی شرقی فلات ایران، خلیج بنگال، بخش‌هایی از آسیای میانه شامل قزاقستان، عراق، قرقیزستان، آسیای جنوبی، بخش‌هایی از شرق آسیا شامل شمال غربی و بخش شمالی نواحی مرکزی چین و نیز اقیانوس اطلس استوایی مابین غرب آفریقا و کارائیب شناسایی شده‌اند.
وی در خصوص مهم‌ترین نتایج منتشر شده در این بولتن به افزایش توفان‌های ماسه و گردوخاک در سال ۲۰۲۳ نسبت به میانگین بلند مدت اشاره نمود. همچنین در این بولتن اثرات عمده زیست محیطی، اقتصادی و بهداشتی توفان‌های ماسه و گردوخاک مورد تأکید قرار گرفته است. هر ساله در حدود ۲۰۰۰ میلیون تن گردوخاک وارد جو می‌شود که می‌تواند سبب کاهش کیفیت هوا تا هزاران کیلومتر دورتر از محل چشمه گسیل باشد و خسارات قابل توجهی را بر جا بگذارد. همچنین تشدید این مشکل بر اثر مدیریت ضعیف در کاربری اراضی و آب به عنوان یکی از پیام‌های کلیدی این گزارش مطرح شده است.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور ادامه داد: اگر چه این رخداد یک پدیده طبیعی است اما فعالیت‌های انسانی به همراه تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی منجر به تضعیف ساختار سطح زمین شده و سبب افزایش توفان‌های ماسه و گردوخاک می‌شود. با این حال می‌توان با بهبود پایش و پیش بینی این رخداد جوی، هشدارهای اولیه را در این خصوص تقویت کرد.
وی اضافه کرد: مطالعات اقلیمی حاکی از آن است که بیشترین مقادیر غلظت گردوخاک (بیشتر از ۴۰ میکروگرم بر متر مکعب) در محدوده عرض جغرافیایی بین ۳۷ تا ۴۳ درجه شمالی که شامل بیابان‌های گوبی، تاکلاماکان و قره قوم است، در ماه‌های مارس تا ژوئیه مشاهده شده است. همچنین مقادیر متوسط غلظت گردوخاک (بیشتر از ۳۰ گرم بر متر مکعب) نیز در محدوده عرض جغرافیایی ۲۷ تا ۳۷ درجه شمالی شامل بیابان تار در هند، چشمه‌های فعال در حوضه سیستان در ایران و حوضه دجله و فرات در عراق وجود داشته است.
مهدی رهنما ادامه داد: با این وجود انتقال گردوخاک از طریق اقیانوس‌ها را می‌توان به عنوان یک منبع غذایی ارزشمند برای زیست بوم دریایی در نظر گرفت که در مدیریت بین‌المللی شیلات حائز اهمیت است.