به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی موزه سینما، نسخه اصلاح و مرمت‌شده فیلم «خانه خدا» ۲۲ مرداد ماه با حضور محمود کلاری مدیر فیلمبرداری سینما، جواد طوسی منتقد پیشکسوت سینما و ارد عطار پور فیلمساز سینمای مستند در قالب برنامه «شب‌های مستند» موزه سینما به نمایش درآمد.
در ابتدای این نشست ارد عطارپور گفت: «خانه خدا» یکی از مهمترین فیلم‌های تاریخ سینمای مستند ایران است و هیچ فیلم مستند دیگری نتوانسته تا این اندازه در گیشه‌ها موفق باشد.
وی با بیان اینکه همچنان کارگردان این اثر کاملاً روشن نیست و مشخص نیست که این فیلم را جلال مقدم یا ابوالقاسم رضایی کارگردانی کرده‌اند، (در تیتراژ نام کارگردان ذکر نشده است) بیان کرد: شاید استادان آقایان کلاری و طوسی بتوانند در این مورد نکات تازه‌ای را مطرح کنند. در سینمای مستند، شیوه مشاهده‌گر وجود دارد، به این معنا که دوربین در آن نقش فعالی داشته و بدون دخل و تصرف واقعه‌ای را ثبت می‌کند. به نظر می‌رسد بروز این رویکرد در «خانه خدا» امری اجتناب ناپذیر بوده است و دوربین نمی‌توانست کار دیگری را به انجام برساند و برای مثال تغییری در روند حرکت جمعیت صورت دهد. از این منظر، فیلم‌های مشاهده‌گر بسیار به فیلمبردار وابسته هستند.
عطارپور عنوان کرد: در سینمای مستند تدوین عامل مهمی است و از برخی آثار به عنوان کارگردانی پشت میز یاد می‌شود زیرا روایت از مرحله تدوین آغاز می‌شود. یکی از نمونه‌های برجسته این رویکرد فیلم «یک آتش» است که گلستان بدون آنکه در صحنه فیلمبرداری حاضر باشد، این اثر را در تدوین شکل داد.
«خانه خدا» باعث آشتی دادن طبقه‌ای از جامعه با سینما شد
در ادامه محمود کلاری گفت: یکی از برجسته‌ترین، قابل‌توجه‌ترین و مهمترین سوالات درباره این اثر مربوط به کارگردانی این مستند است. همچون بسیاری دیگر از فیلم‌های تاریخ سینمای ایران روایت‌های مختلفی پیرامون این فیلم وجود دارد. همانطور که می‌دانید جلال مقدم چهره‌ای شناخته شده در سینما است. آقای ترابی که زمانی در سینمای مستند فعال بودند و در مقطعی سمتی در وزارت ارشاد برعهده داشته بر این باور بودند که اصلاً آقای مقدم همراه این سفر نبودند بلکه در مرحله تدوین فیلم به آن ورود پیدا کردند.
وی تصریح کرد: در زمان تولید این فیلم به جز ایران و مصر، سایر کشورهای مسلمان از قابلیت فنی برای تولید چنین آثاری بی‌بهره بودند. سال‌ها پیش غیر مسلمانان اجازه ورود به کعبه را نداشتند و یک کارگردان کانادایی به نام سالازار بر اساس مسجد مدینه ساختاری ویژه را برای تولید یک مستند طراحی کرده بود. او قصد داشت یک فیلم آیمکس درباره حج بسازد و می‌خواست عوامل فنی فیلم خود را از میان مسلمانان انتخاب کند و به من پیشنهاد همکاری داد. به دلیل فیلمبرداری این اثر به صورت آیمکس، قرار شد که من مدتی در لس آنجلس حضور پیدا کنم و دوره‌هایی را بگذرانم. در آن مقطع روابط میان ایران و عربستان خوب نبود و مسئولان این کشور اعلام کردند که نباید هیچ یک از عوامل این اثر ایرانی باشند به همین دلیل، من شانس همکاری در آن پروژه را از دست دادم. البته در آن مقطع در عربستان سعودی، فیلمبرداری و تهیه تصویر با مشکلات بسیاری همراه بود.
وی بیان کرد: «خانه خدا» به دلیل شرایط مذهبی از کاربرد موسیقی محروم بوده و محدودیت‌های زیادی بر آن اعمال شده است. همچنین بخش‌های مربوط به قربانی کردن در مراسم حج از جمله مواردی است که مشخص است گروه فیلمبرداری در نشان دادن این اتفاق با محدودیت روبه‌رو بوده‌اند. در آن مقطع برخورد شرطه‌های حاضر در مراسم حج با فردی که دوربین به دست داشت، همچون کسی بود که اسلحه‌ای را حمل می‌کرد و این موضوع نشان می‌دهد که ساخت این فیلم با تحمل دشواری‌های بسیار زیادی به نتیجه رسیده است.
«خانه خدا» فیلمی عامه پسند است
در ادامه این نشست جواد طوسی منتقد پیشکسوت سینما نیز گفت: تعیین شخص کارگردان در این اثر همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. ابوالقاسم رضایی که در آمریکا زندگی می‌کردند و عقیده داشتند که نسبت به او جفایی صورت گرفته، این فیلم را با نام خود به عنوان تهیه‌کننده و کارگردان تکثیر کردند و زمانی که از او درباره نقش جلال مقدم سوال شد پاسخ داد که مقدم به اندازه کافی جایگاه خود را پیدا کرده است. البته مقدم در گفت‌وگو با مجله نگین، «خانه خدا» را نه فیلم کارگردان بلکه اثری متعلق به فیلمبردار می‌دانست و عقیده داشت احمد شیرازی نسبت به عباس دستمالچی و نعمت حقیقی و دیگران نقش پررنگ‌تری داشته است و ظاهراً روایت گزارش‌گونه این اثر بیش از هر چیز نتیجه کار احمد شیرازی است.
وی ادامه داد: در دوره‌ای فیلمبرداران سینمای ایران نقش مهمی داشتند، زیرا خود دست به دکوپاژ، کارگردانی و تدوین می‌زدند. این فیلم با وجود مضمون مذهبی تنها دوبار به نمایش درآمده است و این موضوع می‌تواند مورد انتقاد قرار گیرد. «خانه خدا» تنها در جشنواره فیلم فجر و کانون فیلم خانه سینما به نمایش درآمده است.
وی با بیان اینکه «خانه خدا» فیلمی عامه پسند است که می‌خواهد قشری از مردم را با سینما آشتی دهد، بیان کرد: جلال آل احمد سفرنامه «خسی در میقات» را به زیبایی درباره مناسک حج نوشته است و اگر واقعیت عینی آن اثر را با شرایط زمانه خود تطبیق دهیم، متوجه می‌شویم که هنوز هم او دارای یک کاریزمای قابل بحث است که می‌تواند موقعیتی سمپاتیک را رقم زند و دارای جاه طلبی و خلوت خاص خود باشد.
مستند «خانه خدا» توسط فیلمخانه ملی ایران اصلاح و مرمت شده است و روز گذشته ۲۲ مرداد در سالن فردوس موزه سینما برای مستندسازان و علاقمندان سینما مستند به نمایش درآمد.