خبرگزاری مهر-گروه هنر-آروین مؤذن‌زاده-فریبرز دارایی؛ مؤسسه ققنوس طی سال‌های گذشته در زمینه تولید و اجرای نمایش‌های میدانی فعالیتی مستمر داشته است و در حال حاضر نیز نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» را برای پنجمین سال، در بوستان ولایت اجرا می‌کند. این مؤسسه نمایش‌های میدانی متعددی را تولید و اجرا کرده است و روی این فعالیت فرهنگی و هنری متمرکز است.
حسن بزرا کارگردان «تنهاتر از مسیح» و امیرحسین طهرانی تهیه‌کننده این نمایش میدانی با حضور در خبرگزاری مهر، به ارائه توضیحاتی درباره روند تولید این اثر نمایشی، نقطه‌نظراتی که درباره نمایش‌های میدانی و سطح کیفی آن‌ها مطرح می‌شود، نقاط قوت و ضعف تولید و اجرای نمایش‌های میدانی و همچنین بهبود روند تولید و اجرای این گونه آثار پرداختند.
در بخش اول این گفت‌وگو حسن بزرا به روند شکل‌گیری نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» پرداخت و تأکید کرد که این نمایش یک روضه‌خوانی صرف نیست. وی همچنین به این نکته اشاره کرد که نمایش‌های میدانی هم از ویژگی‌های تئاتر برخوردار هستند و نباید به این آثار به عنوان آثاری غیر حرفه‌ای نگاه کرد.
امرحسین طهرانی نیز در بخش اول گفت‌وگو، توضیحاتی درباره روند تولید «تنهاتر از مسیح» ارائه داد و به این موضوع پرداخت که طی ۲ سال اخیر این اثر نمایشی به صورت مردمی و بدون حمایت‌گرفتن از نهادها و سازمان‌های دیگر تولید و اجرا می‌شود. وی تأکید کرد که در ۲ سال اخیر «تنهاتر از مسیح» با بلیت‌فروشی و از طریق حمایت‌های مردمی بخش‌هایی از هزینه‌های تولید خود را تأمین کرده است.
در زیر بخش دوم این گفت‌وگو آمده است:
* آقای بزرا شما با آقای بهزاد بهزادپور تجربه نمایش میدانی را شروع کردید. درباره روندی که طی کردید بفرمایید.
بزرا: نمایش میدانی وجود خارجی نداشت و حتی وقتی آقای بهزاد بهزادپور هم کار خود را اجرا کرد تا مدتی عنوان نمایش میدانی وجود نداشت. یادم نیست از چه سالی عنوان نمایش میدانی باب شد و نمایش میدانی شکل گرفت.
* مانند واژه «کنسرت نمایش» که به یک دفعه در تئاتر ایران باب شد و حالا کنسرت نمایش‌های متعدد اجرا می‌شود.
بزرا: کاملا درست است. شاید دوستان بعد از اجرای چند اثر به این فکر افتادند که عنوانی را برای اینگونه اجراها به کار ببرند و به همین خاطر «نمایش میدانی» نامگذاری شد. نمونه‌ای در دنیا به عنوان «نمایش میدانی» وجود ندارد و دوستان این عنوان را برای اجراهای این چنینی مورد استفاده قرار دادند که نمی‌توانم درباره درست یا غلط‌بودنش اظهار نظر کنم.
* برخی واژه «بزرگ» را هم به «نمایش میدانی» اضافه می‌کنند.
بزرا: بله. آقای بهزادپور این فرم نمایش را شروع کرد و بعدها ما هم ادامه دادیم. سال گذشته «روشنای شب تار» را که یک بیوگرافی از شخصیت امیرالمؤمنین (ع) بود اجرا کردیم. نمایش «بازگشت» از دیگر تجربه‌های ما بود که درباره معضل یأس و ناامیدی و امید به خدا داشتن بود. با بررسی‌هایی که کرده بودیم متوجه شدیم که «ناامیدی» معضل روز جامعه است. اصولا تیم دوستان موضوعات مختلف را رصد می‌کنند و نیازهای جامعه را بررسی و به آن می‌پردازند تا کارهای بعدی گروه مشخص شود و بر اساس موضوع‌های مطرح شده تیم پژوهش شروع به کار می‌کنند.
* نمایش میدانی شکل گرفته ولی تولید و اجرای آن به نوعی «انحصاری» شده است و هر گروهی نمی‌تواند به سراغ تولید و اجرای چنین کارهایی برود. زیرساخت‌ها و بودجه در اختیار گروه‌های مختلف قرار نمی‌گیرد.
وقتی مردم نمایش میدانی را دوست دارند و آن را می‌پذیرند چرا این نوع تولیدها و اجراها توسعه پیدا نکند؟ چرا در هر استان یک فضا برای تولید و اجرای نمایش میدانی ایجاد نمی‌شود؟بزرا: از این منظر هم می‌توان به این موضوع نگاه کرد که چرا نهادها و سازمان‌های مختلف که بودجه هم دارند از تولید و اجرای نمایش‌های میدانی حمایت نمی‌کنند. مگر سازمان اوج چقدر بودجه و امکانات دارد. وقتی مردم نمایش میدانی را دوست دارند و آن را می‌پذیرند چرا این نوع تولیدها و اجراها توسعه پیدا نکند؟ چرا در هر استان یک فضا برای تولید و اجرای نمایش میدانی ایجاد نمی‌شود؟
طهرانی: در حال حاضر سازمان اوج از ما و ۲ مجموعه دیگر که نمایش میدانی تولید و اجرا می‌کنند، حمایت می‌کند. شاید پتانسیل سازمان اوج برای حمایت از ۲ مجموعه کافی باشد. ما بارها با شهرداری و نهادهای دیگر رایزنی کردیم و گفتیم که برای نمایش میدانی به ۲ یا چند مکان دیگر نیاز است. ما الان در جنوبی‌ترین نقطه تهران نمایش خود را اجرا می‌کنیم، چرا در شمال و شرق و غرب تهران هم فضایی برای اجرای نمایش میدانی در نظر گرفته نمی‌شود؟ اگر کل سال هم در بوستان ولایت به تولید و اجرای نمایش‌های میدانی بپردازیم فقط می‌توانیم پاسخگوی حدود ۵ تا ۶ میلیون جمعیتی باشیم که در حوزه بهشت زهرا (س) زیست می‌کنند.
بزرا: تازه با این حال می‌توانیم با اجرای نمایش «تنهاتر از مسیح» پاسخگوی ۳۵۰ هزار نفر از این جمعیت باشیم و باقی از این امکان بهره‌مند نمی‌شوند.
طهرانی: قبول دارم که انحصار شکل گرفته است.
بزرا: این انحصار ناخواسته شکل گرفته است.
طهرانی: چون هیچ نهاد و سازمان دیگری پای کار نیامده است. اگر نمایشی میدانی تولید و اجرا می‌شود قطعا تحت حمایت سازمان اوج است و هیچ نهاد دیگری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته تا شهرداری و حوزه هنری و نهادهای دیگر پای کار نمی‌آیند.
* جریانی شکل گرفت که در قالب نمایش میدانی رشد کرد و مخاطب گسترده‌ای را هم پوشش داد. سازمان اوج یا نهادهای دیگر که از نمایش میدانی حمایت می‌کردند بستر را برای حضور رایگان مخاطبان فراهم کردند و از واژه نذر فرهنگی نیز استفاده کردند. این روند ادامه داشت و چرخه تولید و اجرای نمایش میدانی به درستی شکل نگرفت. وقتی یک اثر تولید می‌شود بخشی از هزینه‌های خود را از طریق فروش بلیت تأمین می‌کند اما در نمایش میدانی این روند به درستی اجرا نشد، در نتیجه چرخه اقتصادی مناسبی در تولید و اجرای نمایش میدانی به وجود نیامد. وقتی نمایش رایگان اجرا می‌شود باید یک نهاد و سازمان از تولید آن حمایت کند.
طهرانی: بله، تماما از سوبسید استفاده می‌کردند.
* نهادها و سازمان‌ها هم دیگر به راحتی فضا را در اختیار نمایش‌های میدانی قرار نمی‌دهند زیرا فقط بودجه‌های هنگفتی است که صرف می‌شود ولی توجیه اقتصادی ندارد. در حالی که تولید و اجرای نمایش‌های میدانی خوب بود زیرا طیف گسترده‌تری از مخاطبان را تحت پوشش قرار می‌داد و اگر چرخه تولید و اقتصادی این آثار به درستی شکل می‌گرفت می‌توانست روند مناسبی را پیش رو داشته باشد.
بزرا: چرخه اقتصادی نمایش‌های میدانی به درستی شکل نگرفت.
* یک خودی یا ناخودی هم در تولید و اجرای نمایش‌های میدانی شکل گرفت و گروه‌ها و هنرمندان دیگر نتوانستند وارد این عرصه شوند.
بزرا: واقعا اینگونه نیست که بخش خودی و ناخودی وجود داشته باشد.
* ذهنیتی که از بیرون شکل گرفته است اینگونه است. ببینید تنوع افرادی که نمایش میدانی کار می‌کنند چه اندازه است.
بزرا: در سطح کنسرت نمایش چندنفر کار می‌کنند؟ وقتی هزینه بالا می‌رود و سنگین می‌شود سرمایه‌گذار ریسک نمی‌کند و گزینش انجام می‌دهد. در بخش ما هم اینگونه است. ما از دوستان هنرمند برای نگارش نمایش میدانی دعوت کرده‌ایم که برخی می‌گویند تخصص‌شان برای اجرای تئاتر در سالن است، برخی نیز می‌گویند که تمایلی برای کار در حوزه دفاع مقدس و مذهبی ندارند. ما از هنرمندان دعوت می‌کنیم که به تماشای آثار ما بیایند و بخش هنری کارهای ما را نقد کنند ولی اصلا ورود نمی‌کنند.
به کرات هنرمندان مختلف به من گفته‌اند که اگر وارد کار نمایش میدانی با موضوعات دفاع مقدس و مذهبی بشوند از طرف هنرمندان دیگر کنار گذاشته می‌شوند و کار کردن در فضای تئاتر برای‌شان سخت می‌شودبه نظر من فضا بسته نیست بلکه دوستان هنرمند محافظه‌کار هستند. برخی دوستان به تماشای کار می‌آیند ولی بعد از اجرا مصاحبه نمی‌کند و می‌گوید اگر مصاحبه کنم برایم جوسازی می‌کنند و از کارکردن کنارم می‌گذارند. این فضا شکل گرفته و باعث می‌شود که هنرمندان مختلف برای تولید و اجرای نمایش‌های میدانی وارد عرصه نشوند، در نتیجه تصور می‌شود که تولید نمایش‌های میدانی در انحصار چند نفر قرار گرفته است.
به کرات هنرمندان مختلف به من گفته‌اند که اگر وارد کار نمایش میدانی با موضوعات دفاع مقدس و مذهبی بشوند از طرف هنرمندان دیگر کنار گذاشته می‌شوند و کار کردن در فضای تئاتر برای‌شان سخت می‌شود. ماجرا از این قرار است و کاری نمی‌توان کرد.
ما در حوزه نمایش میدانی متأسفانه تحت فشار هستیم. اشتباهی که خواسته و ناخواسته اتفاق افتاد این است که چرخه اقتصادی به درستی شکل نگرفت و مخاطب به این سمت رفت که این شکل از نمایش باید رایگان اجرا شود.
* این روند باعث شد که چرخه اقتصادی تولید و اجرای نمایش میدانی ناقص شود.
بزرا: نکته مهم این است که باید مخاطب آموخته شود و بداند که هزینه تولید و اجرای نمایش میدانی بسیار بالا است و اگر بخشی از هزینه‌ها از طریق فروش گیشه تأمین نشود امکان کار وجود نخواهد داشت. باید مخاطب اینگونه نمایش بیاموزد که نمایش‌های میدانی هزینه‌بر است و به این فرهنگسازی برسیم که مخاطبان برای نمایش میدانی هم هزینه کنند. در تلاش هستیم که این چرخه اصلاح شود.
* در چند سال اخیر چند نمایش میدانی را تولید و اجرا کردید. چقدر در روند تولید این آثار از یکدیگر وام می‌گیرد تا تولیدات بزرگ به تولیدات کم‌حجم‌تر کمک کنند؟
طهرانی: نمایش «تنهاتر از مسیح» از تولیدات کم حجم ما است. نمایش «جهان بانو» تولید بسیار سنگینی داشت.
بزرا: هم «جهان بانو» و هم «بازگشت» به لحاظ دکور و موضوعی کارهای بسیار سنگین‌تری از «تنهاتر از مسیح» بودند.
طهرانی: «تنهاتر از مسیح» خلوت‌ترین صحنه را نسبت به «جهان بانو» و «بازگشت» دارد. تعدد صحنه‌ها در «بازگشت» بسیار زیاد بود. از لحاظ فنی «تنهاتر از مسیح» وامدار آن ۲ اثر است و در طول سال آن ۲ اثر به «تنهاتر از مسیح» کمک می‌کنند.
* شما کاملا متمرکز روی تولید و اجرای نمایش میدانی هستید. آیا این تجربه رو به رشد بوده و ساز و کاری برای انتقال تجربه به دیگران مدنظر قرار گرفته است؟ آیا مدام آسیب‌شناسی می‌شود که روند رو به رشد باشد؟
بزرا: از روز اولی که شروع کردیم به همراه آقایان اسماعیلی و طهرانی ۳ نفر بودیم. به دنبال این بودیم که به یک کمپانی تئاتر تبدیل شویم. یعنی تبدیل به جایی شویم که روی اصول و ضوابط نمایش میدانی تولید کنیم. همه این‌ها در گروه ما مشخص است. به همین دلیل از یک اجرا تبدیل به اجرا در سال رسیدیم. گروه صحنه، دکور و گروه‌های دیگر هر کدام فضای خاص خود را دارند و مجموعه‌ای منظم شکل‌گرفته و سعی می‌شود همه امور به درستی انجام شود.
به همین دلیل است که همزمان با اجرای «جهان‌بانو»، پژوهش کار بعدی در دست انجام است و کارهای طراحی و دکورش هم انجام می‌شود. به همین دلیل است که هر یک ماه و نیم یک نمایش میدانی تولید می‌کنیم. این امر در روندی ۷ ساله شکل گرفت.
سیر رشد در بخش‌های مختلف ما وجود دارد. کیفیت طراحی در صحنه‌های خیلی بالاتر رفته است. نورپردازی‌های‌مان بسیار با کیفیت‌تر شده است. سعی کردیم تمام بخش‌های خود را رشد بدهیمطهرانی: در قبل اگر قرار بود نمایشی را در شهریور اجرا کنیم، از فروردین تمرین‌ها را شروع می‌کردیم. الان اینگونه نیست و فاصله بین ۲ اجرا یک ماه شده است. سعی کردیم خط تولید را راه‌اندازی کنیم. شاید بعد از «تنهاتر از مسیح» به دلیل مسائل مالی کاری نداشته باشیم ولی طرح‌ها آماده است و اگر شرایطی داشته باشیم بلافاصله کار بعدی انجام می‌شود.
سیر رشد در بخش‌های مختلف ما وجود دارد. کیفیت طراحی در صحنه‌های خیلی بالاتر رفته است. نورپردازی‌های‌مان بسیار با کیفیت‌تر شده است. سعی کردیم تمام بخش‌های خود را رشد بدهیم.
* در بحث محتوا هم رشد داشته‌اید؟ آیا موضوعات به روز انتخاب و پرداخته می‌شود و یا سفارش می‌گیرید؟
بزرا: هر ۲ مورد وجود دارد. سال گذشته در کنگره سرداران شهید اهواز به ما سفارش داده شد با موضوع شهدای استان خوزستان نمایش میدانی تولید کنیم. همچنین در مجموعه بر اساس کارگروه تحقیق و پژوهش، معضلات و موضوعات مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرند. جلسات پاره‌وقتی هم با کارشناسان مذهبی و هم با دوستان عرصه جامعه‌شناسی برگزار و موضوعات را رصد می‌کنیم.
طهرانی: ما وقتی نمایش «جهان بانو» را در سال ۱۴۰۱ اجرا کردیم همه فکر می‌کردند ما برای ماجرای «زن، زندگی، آزادی» این نمایش را اجرا کردیم در حالی که ۲ سال پیش از آن ما روی موضوع جایگاه زنان در جامعه که هم وجه تاریخی و هم وجه امروزی داشت، کار کردیم. ما پیش پیش موضوعات را بررسی و روی آن‌ها کار می‌کنیم.
* گویا شهرداری قرار بود که فضای در اختیار شما در بوستان ولایت را بگیرد؟
طهرانی: قرار است در طرحی که ارائه شده بوستان ولایت به بوستان علم و فناوری تبدیل شود. اولین بار سال ۹۳ «شبی در کهکشان» را در بوستان ولایت اجرا کردیم. چند سالی فعالیتی در آنجا انجام نشد تا سال ۹۷ بار دیگر در این مکان به اجرای اثر پرداختیم. تنها اطراف بوستان ولایت حالت بوستان است و داخل آن حالت بیابانی دارد. بخش‌های مختلف این فضا در اختیار نهادهای مختلف است. شهرداری چنین طراحی دارد و هر وقت که به ما گفته شود آنجا را ترک کنیم این کار را خواهیم کرد.
دعوایی وجود نداشته که شهرداری به ما بگوید که فضا را ترک کنیم و ما این کار را نکرده باشیم.