ابراهیم جلیلی درگفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه «یخدان میرفتاح» در اثر بارندگی‌های فروردین ماه سال ۹۸ فرو ریخت اظهار کرد: بعد از تخریب این اثر تاریخی اولین کاری که میراث فرهنگی شهرستان ملایر انجام داد حصار کشی برای جلوگیری از خطر برای مردم بود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر با بیان اینکه بعد از حصار کشی علائم و تابلوهای اخطاری درمحوطه نصب شد گفت: بعد از آن کار پاکسازی و آواربرداری صورت گرفت.
وی افزود: در ادامه با پیگیری‌هایی که داشتیم به سرعت به دنبال جذب اعتبار برای احیای بنا شدیم از اعتبارات استانی و میزانی که تأمین اعتبار شده بود، اقدمات عمرانی شامل آواربرداری و پاکسازی و جدا کردن مصالح انجام شد.
جلیلی تصریح کرد: بعد از بررسی، با توجه به اینکه یخدان درمکانی که واقع شده اطراف آن اراضی کشاورزی است و این موضوع باعث شده بود تا دیواره یخدان دچار رطوبت زیادی شود و در این راستا با مطالعاتی که انجام شد کار گودبرداری در اطراف یخدان صورت گرفت.
وی اضافه کرد: در ابن راستا ۴ متر گود برداری انجام شد تا استحکام بخشی بنا را داشته باشیم و استحکام بخشی بنا نیز صورت گرفت و رطوبت‌گیری و تهویه هوا مورد توجه قرار گرفت. در قسمت منفی زمین و قسمت یخدان پایه سنگی و دیوارها وساقه مرمت اصولی شدند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر با بیان اینکه همه مطالعات برای بنا توسط شرکت پیمانکار و طرح مرمت صورت گرفته است، تصریح کرد: بعد از آن پیگیر ادامه اعتبارات برای تکمیل بنا شدیم که از محل سفر رئیس جمهوری تأمین اعتبار شد.
وی گفت: در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ از محل اعتبارات سفر رئیس جمهوری گنبد اجرا شد و گنبد تمام شده و قرارداد حصار بسته شد و سپس حصار ایجاد شده و محوطه سازی امسال انجام می‌شود.
وی افزود: دیگر زیر ساخت‌هایی مانند آب و برق و نورپردازی بعد از انجام حصار و محوطه سازی باقی می‌ماند که اگر این زیر ساخت‌ها نیز با همکاری مسئولان تأمین شود قابل راه اندازی است و همه نمایندگان، مدیر کل و فرماندار هم برای تأمین اعتبارهمه پیگیری‌های لازم را انجام داده است.
جلیلی با بیان اینکه این بنا جامانده از آثار تاریخی دوره قاجاریه و تنها بنای خشتی و یگانه یخچال استان همدان است، اظهار کرد: این اثر تاریخی که در حاشیه جنوبی شهر ملایر واقع شده و گنبد آجری آن موسوم به یخچال است. بانی این بنا مرحوم «میرفتاح» است که اواخر دوره قاجاریه این بنا را به نیت خیرخواهانه احداث کرد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همدان با اشاره به اینکه این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۲۴۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، افزود: گذشته از این یخدان برای ذخیره‌سازی یخ و استفاده در فصول گرم سال استفاده می‌کردند.
وی با اشاره به اینکه و ارتفاع گنبد از زمین ۱۲ متر بوده و مصالح به کار رفته در آن از سنگ و آجر است و به جز اجرای گنبد، حصار اطراف آن اجرا شده و فقط نرده‌ها و درهای ورودی باقی مانده است، اظهار کرد: براساس اعلام میراث فرهنگی؛ یخدان میرفتاح دارای سه قسمت است یک بخش آن یخدان است و در منفی سطح زمین در عمق هشت متری زمین قرار دارد، یک بخش دیگر ساقه گنبد است که ۵۰ درصد آن در سیلاب ۹۸ سالم ماند و گنبد اصلی به طور کامل بر اثر بارش‌ها فرو ریخت.
جلیلی عنوان کرد: ارتفاع این بنای تاریخی از کف تا گنبد ۱۲ متر و از سطح تا منبع ذخیره یخ چهار متر و دارای ۲ ورودی است که یکی به شکل دهلیز است و مخصوص ریزش و تخلیه یخ و دیگری که محل رفت و آمد بوده و با پلکانی به قسمت انتهایی یخدان و محل برداشت یخ منتهی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه ضخامت دیوارهای گنبد در قسمت تحتانی ۹۲ سانتی‌متر و در بالا به سه ردیف آجر ۲۰ سانتی‌متری می‌رسد، تنها عامل تزئینی بنا ۲ ردیف آجرکاری است که به شکل کمربندی و به ضخامت ۲۲۰ سانتی‌متر، داخل بنا را پوشانده افزود: در قسمت بیرونی و داخلی یخدان ۲ ردیف خشت به کار رفته است که نقش عایق را داشته و در فصل تابستان مانع از نفوذ گرما و ذوب شدن یخ‌ها می‌شود.