خبرگزاری مهر - گروه استانها - سمیه گلابگیریان: استان یزد یکی از زیستگاه‌های ارزشمند حیات وحش به شمار می‌رود و به رغم بیابانی و کویری بودن، گونه‌های ارزشمندی را در خود جای داده است. از عوامل طبیعی تهدید کننده طبیعت به خشکسالی و تغییر اقلیم و از عوامل انسانی تهدید کننده طبیعت می‌توان به مصادیق مختلف توسعه به ویژه توسعه معادن و جاده‌های دسترسی به آنها اشاره کرد که ضمن تخریب زیستگاه‌ها و رویشگاه‌های بکر، دسترسی به زیستگاه را تسهیل کرد و امنیت حیات وحش را به مخاطره می‌اندازد.
تبعات قهر طبیعت از یک سو و کمبود محیط بان برای حفاظت از جمعیت باقیمانده، از سوی دیگر، نگرانی‌هایی را به وجود آورده است. در دنیا مرسوم است در هر ۱۰ هزار هکتار، یک محیط بان کار حفاظت را بر عهده دارد اما در ایران و استان یزد این سرانه بیش از چهار برابر استانداردها یعنی حدود ۲۵ هزار هکتار است که خود معضلی برای حفاظت از حیات وحش، آن هم در مناطق حفاظت شده است.
همه این موارد بر کمیت حیات وحش اثرگذار است اما معضلی که این روزها حیات وحش را دستخوش تغییرات کرده است، از بین رفتن خلوص ژنتیکی یا کیفیت حیات وحشی است که در استان یزد وجود دارد. از بین رفتن خلوص ژنتیکی نتیجه هیبریداسیون است که کاهش توان تولیدمثلی، کاهش توان سازگاری حیوان هیبرید و افزایش احتمال انتقال بیماری را به دنبال دارد.
اهمیت زیستگاه‌ها در حفظ تنوع گونه‌ای و ژنتیکی
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست یزد با بیان اینکه تکه‌تکه شدن زیستگاه و جزیره‌ای شدن آنها یک مشکل اساسی در حفاظت از محیط‌زیست استان یزد است. حفظ ارتباط زیستگاه‌ها، نکته‌ای موردتوجه در بوم‌شناسی و حفاظت از تنوع گونه‌ای و ژنتیکی است، خلوص ژنتیکی حیات وحش استان یزد را در معرض تهدید عنوان کرد.
اعظم حبیبی پور ادامه داد: یکی از مواردی که باعث تهدید خلوص ژنتیکی در جمعیت‌های حیات وحش می‌شود هیبریدها هستند. بسیاری از گونه‌های اهلی قابلیت جفت گیری با گونه‌های حیات وحش را دارند. یکی از این گونه‌ها سگ‌ها هستند، سگ‌ها قابلیت هیبرید شدن با گرگ و شغال را دارند.
وی از اثرات منفی هیبریداسیون بر حیات وحش به کاهش توان تولیدمثلی، کاهش توان سازگاری فرد هیبرید، معرفی آلل های ناسازگار به جمعیت‌های حیات وحش، از دست رفتن خلوص ژنتیکی و افزایش احتمال انتقال بیماری را نام برد و افزود: هیبریداسیون بین سگ‌ها و سگسانان وحشی کمیاب و یا با جمعیت‌های شکننده، می‌تواند شمار افراد خالص نسل آنها را کاهش دهد و از این رو سبب کاهش تنوع ژنتیکی این گونه‌ها شود.
معضلات سگ‌های ولگرد
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست یزد اظهار کرد به طور کلی مشاهده‌ی هیبریداسیون در جمعیت‌های سگسانان وحشی نشانه‌ای از ضعف سلامت جمعیت به شمار می‌آید. افزایش چشمگیر سگ‌های بلاصاحب بر این امر دامن زده و در بسیاری از مناطق گونه‌هایی حاصل از جفت گیری این حیوانات در طبیعت گزارش شده که جدا از مشکلاتی که برای بحث ژنتیک سگسانان وحشی به وجود آورده‌اند.
وی اضافه کرد: مولدین حاصل ازاین جفت گیری ها با توجه به خصوصیات رفتاری که دارند با حمله به انسان‌ها و دام‌ها باعث شدند که به اشتباه جان گرگ‌ها و دیگر گونه‌های گوشتخوارهم از سوی انسان‌ها و دامداران تهدید شود.
حبیبی پور تاکید کرد: خلوص ژنتیکی زمانی خوب است که گونه‌ها دارای تنوع ژنتیکی باشند، هر چه تنوع ژنتیکی بالاتر باشد گونه نسبت به تغییرات دمایی، بیماری‌ها و… مقاوم‌تر است زیر اگر بر حسب اتفاق بیماری وارد یک منطقه شود اگه گونه‌ها دارای خلوص ژنتیکی یکسانی باشند امکان تلف شدن جمعیت بسیار بالاست اما اگر تنوع ژنتیکی وجود داشته باشد تعداد زیادی از این گونه می‌تواند با سازگاری که دارند و پیدا کرده‌اند خود را از مهلکه بیماری نجات دهد و ژن خود را حفظ کنند.
حبیبی پور با اشاره به اینکه بروز خشکسالی، محیط طبیعی و حیات وحش با خطرات جدی روبه‌رو است؛ کاهش بارندگی، آبشخورها و آب‌انبارها را بی‌آب کرده و از رویش گیاهان خبری نیست و در چنین شرایطی حیات‌وحش استان روزهای سختی را پشت‌سر می‌گذارد. فقر گونه‌های گیاهی در کنار کم‌آبی، دست به‌دست هم داده‌اند تا گونه‌های گیاهی و جانوری استان درمعرض خطر انقراض قرار گیرند.
جمعیت حیات وحش استان یزد
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست یزد درباره جمعیت حیات وحش استان یزد اظهار کرد: آخرین سرشماری مربوط به حیات وحش استان پاییز سال قبل انجام شده است. نتایج سرشماری نشان می‌دهد که علیرغم خشکسالی رخ داده، رشد جمعیت حیات وحش استان در بیشتر مناطق روند ثابتی داشته و این ثبات نشان از حفاظت و مدیریت صحیح جمعیت حیات وحش استان است.
وی عنوان کرد: در یزد گونه‌هایی از جانوران و گیاهان یافت می‌شوند که در سطح کشور و حتی دنیا کم‌نظیر بوده و به‌همین دلیل حفاظت از این گونه‌های کمیاب بسیار حائز اهمیت است. بیش از ۸۰۰ گونه گیاهی، ۱۷۰ نوع پرنده، ۶۰ نوع پستاندار وحشی و بیش‌از ۴۰ نوع خزنده در مناطق حفاظت شده استان شناسایی شده‌اند که درصورت نبود رسیدگی مناسب به آنها، در شرایط خشکسالی کنونی به‌مرور از تعدادشان کاسته خواهد شد.
حبیبی پور ادامه داد: خشکسالی از یک‌سو و کمبود نیرو و منابع برای تأمین آب و علوفه موردنیاز حیات‌وحش، خطراتی جدی متوجه حیات‌وحش استان کرده‌است. همچنین گرمای شدید، تبخیر آب را افزایش داده و گونه‌های گیاهی را نابود کرده‌است و آب‌رسانی سیار و تأمین علوفه خشک تنها راهکاری است که این در هنگام خشکسالی برای حفاظت از حیات‌وحش، در دستورکار محیط بانان استان قرار می‌گیرد.
بی توجهی به گونه‌های گیاهی
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست یزد با تاکید بر اینکه حفظ زیستگاه‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است، تصریح کرد: برخلاف گونه‌های جانوری که یکی دو دهه‌ای است حساسیت بالایی در سطح رسانه‌ها نسبت به آنها وجود دارد، حساسیت کمتری نسبت به گونه‌های گیاهی وجود دارد و این در حالی است که خشکسالی‌های پی در پی، اثرات منفی زیادی بر گونه‌های گیاهی دارد و چه بسا، برخی از این گونه‌ها در اثر تداوم خشکسالی‌ها و در سکوت خبری از طبیعت زیبای کشورمان کم شوند.
وی ادامه داد: بیشترین تأثیر خشکسالی بر روی گیاهان یکساله و علوفه‌ای است. زمانی که خشکسالی اتفاق می‌افتد امکان رویش گیاهان کم می‌شود و گیاهانی که به آب و رطوبت حساسیت بیشتری دارند از بین می‌روند. برخی گونه‌های سبزی نیز که با محیط خود را سازگار کرده‌اند به مرور و بر اثر خشکسالی‌های پی در پی از بین می‌روند.
حبیبی پور عنوان کرد: همچنین اکوسیستم در عرصه‌های بیابانی شکننده است بنابراین در عرصه‌های بیابانی به علت کمبود آب و یا خشکسالی به تدریج تنوع گونه‌های گیاهی کم می‌شود و این کاهش تنوع سبب می‌شود از پایداری اکوسیستم کاسته شود.
وی با تاکید بر اینکه بارندگی یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر پوشش گیاهی محسوب میشودف افزود: با توجه به افزایش میزان بارندگی در سال آبی جاری در استان یزد، پوشش گیاهی مراتع تقویت و گیاهان یکساله رویش بسیار مطلوبی در زیستگاه‌های استان داشته‌اند و بطور کل پوشش گیاهی در سال جاری نسبت به سال گذشته از وضعیت مناسب‌تری برخوردار می‌باشد.
وی ادامه داد: خشکسالی علاوه بر تأثیر بر روی بقا و بازسازی مراتع و جنگل‌ها احتمال آتش سوزی در این مناطق را بالا می‌برد. پدیده خشکسالی و به تبع آن کاهش رشد و نمو گیاهان تأثیر مستقیم بر زاد آوری و زیست گیاهخواران و تأثیر غیر مستقیم بر حیات گوشتخواران دارد و به نوعی خشکسالی چرخه غذایی طبیعت را دچار مشکل می‌کند و از همین رو است که خشکسالی نه تنها زندگی ما انسان‌ها را با خطر مواجه می‌کند، تأثیر مستقیم بر جمعیت‌های جانوری و گیاهی دارد.
وضعیت زیستگاه‌های استان یزد
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست یزد بیان کرد: در حال حاضر استان یزد دارای ۱۶ منطقه تحت مدیریت شامل ۱ اثر طبیعی ملی «سرو ابرکوه»، ۱ پارک ملی «سیاهکوه»، ۴ منطقه حفاظت شده «کوه بافق، باغ شادی، کالمند-بهادران و سیاهکوه»، ۵ پناهگاه حیات وحش «دره انجیر، بوروییه، شیرکوه، کمکی و آریز» و ۵ منطقه شکار ممنوع «مرور، باغ شادی، قره تپه، کفه تاغستان و آریز» است.
وی درباره تعداد گونه‌های گیاهی استان یزد نیز اظهار کرد: استان یزد به دلیل دارا بودن عرصه‌های وسیع زیستگاهی و نیز وجود خرده اقلیم‌های متفاوت نظیر ارتفاعات شیرکوه، مجاورت با ناحیه رویشی زاگرس و تنوع اشکال توپوگرافی «کوهستانی، تپه ماهوری و دشتی» دارای تنوع مناسبی از گونه‌های گیاهی را دارا می‌باشد بطوری که تاکنون در حدود ۸۷۰ گونه گیاهی در استان یزد شناسایی شده است.
معضلات کمبود نیرو
حبیبی پور اعلام کرد: در هشت شهرستان استان یزد، ۴۰ نفر محیط بان در مناطق تحت مدیریت این اداره کل به مساحت ۱.۲ میلیون هکتار مشغول به پاسداری از محیط زیست هستند. از تجهیزات این افراد می‌توان به ۳۲ دستگاه ماشین کمک دار و ۴۰ دستگاه موتور سیکلت اشاره کرد.
با این تفاسیر حفاظت از حیات وحش و زیستگاه‌های استان یزد هم برای افزایش کمیت و هم کیفیت از اهمیت بسزایی برخوردار است و در این بین نباید از مشارکت مردم و همراهی آنها در راستای حفاظت از محیط زیست غافل شد، همه ما یک محیط بان هستیم.