خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه: نوگرایی در دنیای اسلام در همه جوانب زندگی مسلمانان بروز کرد. از جلوه‌های بروز آن می‌توان به توجه جدی نسبت به منابع اسلامی و نگاهی نو به این منابع و اصولاً نهضت بازگشت به مبانی غنی اسلامی اشاره کرد. کتاب نهج‌البلاغه که گردآوری بخشی از سخنان و مکاتبات امیرمؤمنان علی (ع) است، به دلیل داشتن مفاهیم و موضوعات، سیاسی منبعی برای حکمت اصول سیاسی اسلام است که توجه همگان را جلب کرده است. میرزای شیرازی و محمد عبده از پیشگامان توجه به نهج‌البلاغه هستند. در انقلاب مشروطه نهج‌البلاغه نقش جدی داشت و این نقش برجسته نهج‌البلاغه را به وضوح می‌توان در کتاب مهم تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله آیت الله نایینی مشاهده کرد. آیت الله مرتضی مطهری در کتاب نهضت‌های اسلامی در صدسال اخیر در خصوص تأثیر نهج‌البلاغه بر کتاب میرزای نایینی می‌گوید: انصاف این است که تفسیر دقیق، از توحید عملی، اجتماعی و سیاسی اسلام را هیچکس به خوبی علامه بزرگ و مجتهد سترگ، میرزا محمدحسین نایینی توأم با استدلال‌ها و استشهادهای متقن، از قرآن و نهج‌البلاغه، در کتاب ذی‌قیمت تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله بیان نکرده است.
توجه دوباره به نهج‌البلاغه همزمان با آغاز نهضت اسلامی در اوایل دهه چهل شمسی است و با تأکید امام خمینی و تلاش‌های متفکران و پژوهشگران و فعالان نهضت اسلامی نظیر آیت الله طالقانی، آیت الله خامنه‌ای، شهید مطهری، محمدرضا حکیمی، محمدتقی شریعتی و علی شریعتی و… که در جنبش اسلامی ایران معاصر حضور جدی داشتند، از نهج‌البلاغه در اخذ اصول حکمت سیاسی اسلام بهره برده شد.
اهتمام به این کتاب شریف را می‌توان در سخنرانی‌های حضرت آیت الله خامنه‌ای در کنگره نهج‌البلاغه که نخستین بار در بهار ۱۳۶۰ ایراد شد، مشاهده کرد: ما امروز در دنیای اسلام - که درک و دریافت و بینش اسلامی در آن گاهی با فاصله‌هایی به اندازه‌ی فاصله‌ی ایمان و کفر از هم دور هستند - با واقعیتی مواجه هستیم. امروز آشکارترین و روشن‌ترین حقایق اسلامی به وسیله‌ی بعضی از مدعیان اسلام در کشورهای اسلامی نادیده گرفته می‌شود. امروز همان روزی است که شعارها یکسان است اما جهت‌گیری‌ها به شدت مغایر یکدیگر است، امروز شرایطی مشابه شرایط دوران حکومت امیرالمؤمنین است، پس روزگار نهج‌البلاغه است. امروز می‌شود از دیدگاه دقیق و نافذ امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام به واقعیت‌های جامعه و واقعیت‌های جهان نگاه کرد و بسیاری از حقایق را دید و شناخت و علاج آنها را پیدا کرد. لذاست که به نظر ما امروز از همیشه به نهج‌البلاغه ما محتاج‌تریم. این یک جهت که ضرورت پرداختن به نهج‌البلاغه و بازگشت به این مجموعه‌ای که از زبان امیرالمؤمنین و مولای متقیان نقل شده، و هر چه بیشتر کار کردن روی اینها از لحاظ مقدماتی که آنها را بتواند معتبرتر و قابل استنادتر و قابل فهم تر و قابل تطبیق تر بکند از همیشه ضروری‌تر و لازم‌تر است.
خبرگزاری مهر در سلسله گزارش‌ها و گفت‌وگوهای «بازگشت به نهج‌البلاغه» به تبیین و واکاوی هم موضوعات مرتبط با این کتاب شریف و آموزه‌هایش خواهد پرداخت. آنچه در ادامه می‌خوانید قسمت نوزدهم از این مجموعه است:
حجت الاسلام حمیدرضا مهدوی ارفع پژوهشگر نهج‌البلاغه در سلسله مباحث صبحانه با معرفت در تببین تفسیر نامه حارث بن همدانی به امیرالمومنین (ع) و توصیه‌های حضرت به می‌گوید: در این نامه امیرالمومنین (ع) بعد از توصیه به تمسک به قرآن و خیرخواهی از قرآن این عبارات را می‌گوید وَ عَظِّمِ اسْمَ اللَّهِ أَنْ تَذْکُرَهُ إِلَّا عَلَی حَقٍّ. وَ أَکْثِرْ ذِکْرَ الْمَوْتِ وَ مَا بَعْدَ الْمَوْتِ، وَ لَا تَتَمَنَّ الْمَوْتَ إِلَّا بِشَرْطٍ وَثِیقٍ. نام خدا را بزرگ شمار و جز برای حق بر زبانش میاور. فراوان از مرگ و جهان پس از مرگ یاد کن و آرزوی مرگ مکن، مگر به شرطی محکم و استوار. به این معنا که اسم خدا را بزرگ بشمار یعنی جز جایی که حق باشد و لازم باشد اسم خدا را به عنوان قسم یاد نکن چرا که خداوند در سوره بقره می‌گوید وَلَا تَجۡعَلُواْ ٱللَّهَ عُرۡضَةࣰ لِّأَیۡمَٰنِکُمۡ أَن تَبَرُّواْ وَتَتَّقُواْ وَتُصۡلِحُواْ بَیۡنَ ٱلنَّاسِۚ وَٱللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمࣱ اسم خدا را بهانه‌ای برای قسم‌هایتان قرار ندهید.
وی افزود: درباره قسم خوردن به اسم خداوند ۲ حکم فقهی داریم گاهی حرام است و گاهی مکروه است قسم حرام جایی است که شخص با این قسم دروغ می‌گوید و متأسفانه در بازار این قسم‌ها زیاد می‌شنویم مثل اینکه بخدا این برای خودم سود ندارد. تازه جایی که راست هم بگوییم مکروه است.
مهدوی ارفع تصریح کرد: حضرت در ادامه می‌فرمایند خیلی یاد مرگ و وقایع پشت آن باش. از مرگ یعنی لحظه احتضار و لحظاتی که زنده است اما جانش در حال خارج شدن است که توصیفاتش را در روایات و نهج‌البلاغه داریم. لحظات دردآوری که خانواده دور او هستند و شیون می‌کنند اما کاری از دست کسی بر نمی‌آید. حضرت می‌فرمایند لحظه‌ای که خانواده و عزیزان گرمی می‌دهند اما اثر سردی دارد و سردی می‌دهند اما اثر گرمی دارد. لحظه‌ای که یواش یواش جان از پایین پا بیرون می‌رود کم کم زبانش و گوشش از کار می‌افتد تا اینکه چشمش هم از کار می‌افتد و آخرین عضو ظاهری که از دنیا بسته می‌شود چشم است.
این پژوهشگر نهج‌البلاغه افزود: وقتی از دنیا رفتیم اگر به فکر خودمان نباشیم تازه اول مصیبت است. بعد از اینکه وارد قبر شدیم ظهور مثالی اعمال خود را می‌بینیم. حساب، میزان، صراط و تقسیم بهشت و جهنم در مراحل بعدی قرار دارد. حضرت امیرالمومنین (ع) می‌فرمایند حارث خیلی یاد مرگ و وقایع بعد مرگ کن. در روایات هست مرگ و یاد مرگ لذت‌ها را قطع می‌کند. انسان به واسطه لذت‌های پست از مرگ غافل می‌شود لذا اگر یاد مرگ بیفتد شهوات و لذت جویی های ناسالم از او دور می‌شود و یاد مرگ قطع کننده لذت‌های حرام است.
مهدوی ارفع بیان کرد: حضرت در ادامه می‌فرمایند هیچ وقت آرزوی مرگ نکن مگر مطمئن باشی کار تو آنقدر درست است که آخرت خوبی داری. قرآن در اشاره‌ای به یهودیان می‌گوید، اگر راست می‌گوئید که شما از بین اینهمه انسان برگزیدگان خدایید آرزوی مرگ کنید، لذا اینها ابداً از خدا درخواست مرگ نمی‌کنند چون می‌دانند چه اعمال و اعتقادات فاسدی را برای آخرت فرستادند.
پژوهشگر نهج‌البلاغه همچنین عنوان کرد: حضرت امیر (ع) می‌فرمایند از هر کاری که برای خود می‌پسندی و برای مردم نمی‌پسندی پرهیز کن و هرچه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند. در حکمت ۱۵۰ نهج‌البلاغه آمده است که کسی از امیرالمومنین (ع) می‌خواهد او را موعظه کند و ایشان مفصل مواردی را می‌فرمایند که یکی از موارد این است: از چیزی که برای خودت پرهیز داری برای دیگران نخواه. در ادامه حضرت فرمودند کاری نکن آبروی تو در معرض حرف‌های این و آن باشد و خودت را در معرض حرف مردم قرار نده. در نهج البلاغه می‌فرماید از موضع‌هایی که تهمت برانگیز است احتیاط کن و جوری زندگی کن که آبرویت در تیررس سخنان این و آن قرار نگیرد.