خبرگزاری مهر، گروه بین الملل، الناز رحمت نژاد: جنگ ایران و عراق یکی از بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین جنگ‌های قرن بیستم به شمار می‌رود که با تحریک غرب و اقدام حکومت عراق شروع شد و با ورود مستقیم و غیر مستقیم قدرت‌های بزرگ و کوچک از هر دو بلوک غرب و شرق به پایان رسید.
جنگ مورد اشاره که در ساختار دو قطبی نظام بین الملل رخ داد، قدرت‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای جهانی نقش داشتند. از جمله قدرت‌های فرا منطقه‌ای که نقش مداخله گرایانه فعال و تهاجمی در این جنگ داشت، انگلیس بود.
سیاست انگلیس در برابر جنگ تحمیلی رژیم صدام علیه جمهوری اسلامی ایران اساساً تحت تأثیر سیاست‌های حمایت گرایانه آمریکا نسبت به صدام و رویکرد اتحادیه اروپا در مسائل منطقه‌ای خاورمیانه تعریف شده بود.
چهل و چهارمین سالگرد هفته دفاع مقدس بهانه خوبی بود تا به بررسی و مرور نقش کشورهای غربی در طولانی شدن جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بپردازیم. به همین دلیل پرونده «نقش غرب در جنگ تحمیلی» را باز کردیم. اولین گزارش این پرونده به بررسی و مرور نقش مداخله گرایانه فعال و تهاجمی آمریکا اختصاص دارد که از پیوند زیر قابل مطالعه و بررسی است:
«آمریکا برای صدام حسین کاری کرد که برای متحدان خود نکرد»
در دومین قسمت گزارش پرونده مورد اشاره به بررسی و مرور نقش مداخله گرایانه فعال و تهاجمی انگلیس پرداخته شده است که مشروح آن در ادامه این گزارش می‌آید؛
معامله رسوا کننده انگلیس و فروش تسلیحات به عراق
انگلستان هرچند در جنگ عراق با ایران ادعا می‌کرد از فروش تسلیحات به طرفین درگیر امتناع می‌کند، ولی شرکت‌های انگلیسی با عناوین مختلف در قراردادهایی که با عراق منعقد می‌کردند، در حال تجهیز بیش از گذشته ارتش این کشور بودند؛ به‌عنوان مثال، شرکت «مارکُنی» یکی از چندین شرکت انگلیسی بود که در جهت فروش تجهیزات به عراق فعالیت می‌کرد.
مجله تایمز مالی چاپ انگلیس نیز در همین باره نوشته است: «یک شرکت انگلیسی مقادیر زیادی گلوله‌های حاوی گازهای سمی چون هنسلین، ترونیات و نیز بمب‌های آتش زا شبیه بمب‌هایی که آمریکا در ویتنام به کار برد را به عراق صادر کرد.»
دولت انگلستان در تجهیز ارتش بعث عراق به سلاحهای شیمیایی نقش داشته است. دیوید کرن دیپلمات سابق آمریکا در بغداد در این باره گفته است: «دولت انگلیس تنها چند هفته بعد از آنکه عراق از سلاح شیمیایی در حلبچه استفاده کرد، با اعزام یک وزیر کابینه انگلیس به بغداد اعتبارات بازرگانی داده شده به دولت عراق را دو برابر افزایش داد.»
علائم موجود روی بقایای بسیاری از بمب‌هایی که در حلبچه پیدا شد، نشان می‌داد که عراق در ساخت سلاحهای شیمیایی از مشارکت ۱۸ شرکت انگلیسی نیز استفاده کرده و فقط در یک مورد، دولت انگلستان در سال ۱۹۸۵ میلادی کارخانه ۱۴ میلیون پوندی تولید کُلر را که توسط رژیم بعث عراق برای ساخت سلاحهای شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گرفت، تجهیز کرده است.
اسامی شرکت‌های انگلیسی تجهیز کننده ماشین جنگی صدام به تسلیحات شیمیایی و هسته‌ای این حقیقت را نیز تأیید می‌کند. کشف محموله مواد سمی شیمیایی در یک کشتی به ثبت رسیده عراقی در بندر نُرماندی فرانسه که طی آن چهار بطری حاوی سموم قوی شیمیایی در آنجا پخش شده بود، موجب شد که پلیس فرانسه در این مورد به مردم اعلام خطر کند.
کشتی مورد اشاره مقدار ۳۵ هزار تن دی میتل فسفونات (dimethyl methyl phosphonate) را از بندر لیورپول انگلستان به مقصد کویت و از آنجا به عراق حمل می‌کرد. دی میتل فسفونات که به مبلغ ۵۰۰ هزار پوند انگلیس خریداری شده بود، ظاهراً برای استفاده در کارخانه پتروشیمی بغداد تهیه شده بود، ولی عراقی‌ها از آنها برای تبدیل به جنگ افزارهای شیمیایی بهره‌برداری می‌کردند. به همین علت تونی بانکز نماینده حزب کارگر در پارلمان انگلیس ضمن گفت‌وگو با خبرنگاران، این اقدام دولت انگلستان را یک معامله رسواکننده نامید.
استفاده انگلیس از سلاح شیمیایی و حمایت تسلیحاتی از رژیم بعثی
مرور تاریخ جدید جنگ‌های شیمیایی به سال ۱۸۹۹ در جنگ انگلستان با بوئرها، مهاجرین هلندی ساکن آفریقای جنوبی برمی‌گردد. در آن جنگ ارتش انگلستان از توپ‌های حاوی «اسید پیکریک» استفاده کرد که اثر تهوع‌زا داشتند و نیز بنا به نوشته «شارل روسو» حقوقدان معروف در جنگ ترانسوال، انگلستان از گلوله‌های توپی استفاده می‌کرد که حاوی لیدیت بود و پس از انفجار گازی متصاعد می‌کرد که موجب خفگی می‌شد.
استفاده ارتش انگلستان از سلاحهای شیمیایی سبب شد تا دیگر قدرت‌های استعماری نیز به تولید و توسعه این گونه سلاح‌ها رو بیاورند و هزاران نفر در جنگ جهانی اول به طرز فجیعی کشته شوند. استعمار پیر در آخرین دهه قرن بیستم در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بار دیگر با شگرد و رویکردی جدید به حمایت تسلیحاتی و سیاسی از رژیم بعثی عراق پرداخت.
بر اساس تحقیقات به عمل آمده از سوی انجمن حمایت از قربانیان سلاحهای شیمیایی و بر اساس اسناد باقی‌مانده، شرکت مید اینترنشنال (MEED international) در برنامه تسلیحات دارای کاربرد دوگانه و شرکت مهندسی تی ام جی (TMG engineering)، در برنامه تسلیحات شیمیایی صدام شرکت داشتند.
فراهم کردن سلاحهای صدام؛ از ماشین جنگی تا موشک
گفتنی است برخی از شرکت‌ها به صورت مشترک در تعاملات انگلیس و آمریکا در فراهم کردن سلاحهای صدام با این دو کشور در زمینه‌های مختلف مشارکت داشته‌اند. در زمینه لجستیک نظامی شرکت‌های هانی ول (Honey Well)، کوتینگ تی ای (Ti Coating)، یونیسیز (Unisys)، اسپری (Sperry corp)، راک ول (Rock Well)، هیولت پکارد (Hewlett_Paekard)، کار زیس_یو اس (Carl Zeiss_US) و بکتل (Bechtel) در تجهیز ماشین جنگی عراق نقش داشته‌اند.
در برنامه موشکی دولت صدام در جنگ علیه ایران شرکت‌های هانی ول (Honey Well)، سمیتکس (Cemetex)،تک ترونیکس ( Tek Tronix)، هاولت پکارد (Hewlett_Paekard)، ایستمن کداک (Est Kodak)، الکترونیک اسوسی ایتز (Electronic Associates)، سیستم‌های کامپیوتری بین‌المللی (international computer systems ) و EZ Logic Data system inc به فعالیت پرداختند.
شرکت‌های کوتینگ تی آی (Ti Coting)، یونیسیز (Unisys)،اسپری (Sperry corp)،تک ترونیکس ( Tek Tronix)، وکیوم لی لود ( Leylode Vacuum systems)،شرکت آمریکایی مت_فی نی گن (Finningan Mat Us)، هاولت پکارد (Hewlett_Paekard)، دوپونت ( Dupont) ، کونسارک ( Consarc)، سربروس با مسئولیت محدود (Cerbrus Ltd)، سیستم‌های کامپیوتری بین‌المللی (international computer systems )، صنایع کانبرا (Canberra Industries Inc)، الکترونیک اکسل (Axel electronic Inc) در زمینه برنامه هسته‌ای رژیم مخلوع صدام را یاری کردند.
سانسور ۸۰۰ صفحه‌ای سلاحهای غیرمتعارف دولت صدام توسط شورای امنیت سازمان ملل
در گزارش ۱۲۰۰ صفحه‌ای عراق که در دسامبر ۲۰۰۲ به سازمان ملل ارائه شده بود، نام شرکت‌های انگلیسی که عراق را به تکنولوژی و سلاحهای غیر متعارف هسته‌ای، میکروبی و موشکی تجهیز کردند درج شده است که البته شورای امنیت سازمان ملل در آن زمان ۸۰۰ صفحه از بخش‌هایی از نام مراکز تجاری غرب را که به برنامه تسلیحات کشتار جمعی عراق کمک کرده بودند، سانسور کرد که روزنامه چپ‌گرای آلمانی تاگ زایتونگ Die Tageszeitung در دسامبر ۲۰۰۲ بخش‌هایی از گزارش اصلی یعنی قسمت‌های سانسور نشده گزارش ۱۲۰۰ صفحه‌ای را به چاپ رساند.
تحریم تسلیحاتی ایران و ساخت بمب‌های خوشه‌ای عراق
تلاش‌های عراق برای خرید تسلیحات و دست‌یابی به ابزارهای ساخت تسلیحات از انگلستان همچنان ادامه داشت به نحوی که دولت بعث عراق در سال ۱۹۸۷ یک شرکت جدید به نام «تی ام جی» در انگلستان ثبت کرد که این شرکت در نخستین فعالیت خود شرکت ابزار ماشینی به نام «تی آی ماشین تولز» که در «کاونتری» فعالیت داشت را به مبلغ ۹ میلیون دلار خرید و با خرید آن اسم شرکت را به «ماتریکس چرچیل» تغییر داد؛ شرکتی که ماشین‌های تراشکاری را به «حِطین» ارسال می‌کرد تا در آنجا برای ساخت بمب‌های خوشه‌ای مورد استفاده قرار گیرند.
تمام تلاش‌های عراق در این زمینه در حالی صورت می‌گرفت که ایران در جنگ تحمیلی با تحریم تسلیحاتی مواجه بود؛ به همین جهت دفتری را در لندن باز کرد تا به‌واسطه آن بتواند خریدهای مورد نیاز را از بازار سیاه تهیه کند؛ اما فعالیت‌های دفتر ایران در لندن نه‌تنها توسط سازمان اطلاعاتی انگلیس رصد می‌شد، بلکه آنها اطلاعات به دست آمده را در اختیار عراق نیز قرار می‌دادند.
انگلستان هرچند در جنگ عراق با ایران ادعا می‌کرد از فروش تسلیحات به طرفین درگیر امتناع می‌کند، ولی شرکت‌های انگلیسی با عناوین مختلف در قردادهایی که با عراق منعقد می‌کردند، در حال تجهیز بیش از گذشته ارتش این کشور بودند؛ به‌عنوان مثال، شرکت «مارکُنی» یکی از چندین شرکت انگلیسی بود که در جهت فروش تجهیزات به عراق فعالیت می‌کرد.
این شرکت در سال ۱۹۸۵ قرارداد فروش فرستنده‌های «میکرو ویو» را به عراق امضا کرد تا به‌وسیله این دستگاه‌ها و با استفاده از خطوط تلفن، دستوراتی را در کمترین زمان ممکن به جبهه‌های جنوب ارسال کند؛ علاوه بر این، در همین سال شرکت «راکال» در قراردادی متعهد شد که کارخانه تولید پیشرفته‌ترین رادیو نظامی موجود در جهان به نام «جاگوار» را در عراق احداث کند.
البته شرکت‌های انگلیسی فقط برای ساخت سلاح و مهمات به صدام کمک نمی‌کردند، بلکه برای حفاظت از جان آنها نیز تلاش‌هایی را انجام می‌دادند؛ به همین جهت انگلیسی‌ها به همراه شرکت‌هایی از یوگوسلاوی سابق و بلژیک، برای نیروی هوایی ارتش بعث عراق پناهگاه‌های زیر زمینی مستحکمی را ساختند؛ بدین صورت که هر یک از کشورهای مورد اشاره بخشی از ساخت و تجهیز پناهگاه‌های نیروی هوایی ارتش صدام را برعهده داشتند که مسئولیت ساخت و تأمین نیروگاه‌های برق و تجهیزات ارتباطی این پایگاه‌ها بر عهده شرکتی از انگلستان بود.
بدین‌ترتیب طبق برآورد انجمن تکنولوژی‌های ابزارهای ماشینی، فروش ابزار ماشینی به عراق از ۲/۹ میلیون دلار در سال ۱۹۸۷ به ۳۱/۵ دلار در سال ۱۹۸۸ افزایش یافت.
دولت انگلیس با همه وجود در خدمت صدام بود
مواردی که به آنها اشاره شد، تنها بخش کوچکی از اقداماتی است که دولت انگلستان در حمایت از صدام در هشت سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران انجام داده است و تشریح تمامی فعالیت‌های دولت انگلستان در حمایت از رژیم بعث عراق، در این گزارش محدود قابل ذکر نیست.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در خطبه‌های نماز جمعه ۲۷ دی ۹۸ نیز فرموده اند: «دولت انگلیس با همه وجود در خدمت دشمنان ما بود، در خدمت صدام بود؛ بنده از همان روز اول یعنی بعد از خروج آمریکا از برجام که این سه دولت مدام حرف می‌زدند و یاوه‌گویی می‌کردند، گفتم من به این‌ها اعتمادی ندارم، این‌ها کاری نخواهند کرد، در خدمت آمریکا خواهند بود».