خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه: نوگرایی در دنیای اسلام در همه جوانب زندگی مسلمانان بروز کرد. از جلوه‌های بروز آن می‌توان به توجه جدی نسبت به منابع اسلامی و نگاهی نو به این منابع و اصولاً نهضت بازگشت به مبانی غنی اسلامی اشاره کرد. کتاب نهج‌البلاغه که گردآوری بخشی از سخنان و مکاتبات امیرمؤمنان علی (ع) است، به دلیل داشتن مفاهیم و موضوعات، سیاسی منبعی برای حکمت اصول سیاسی اسلام است که توجه همگان را جلب کرده است. میرزای شیرازی و محمد عبده از پیشگامان توجه به نهج‌البلاغه هستند. در انقلاب مشروطه نهج‌البلاغه نقش جدی داشت و این نقش برجسته نهج‌البلاغه را به وضوح می‌توان در کتاب مهم تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله آیت الله نایینی مشاهده کرد. آیت الله مرتضی مطهری در کتاب نهضت‌های اسلامی در صدسال اخیر در خصوص تأثیر نهج‌البلاغه بر کتاب میرزای نایینی می‌گوید: انصاف این است که تفسیر دقیق، از توحید عملی، اجتماعی و سیاسی اسلام را هیچکس به خوبی علامه بزرگ و مجتهد سترگ، میرزا محمدحسین نایینی توأم با استدلال‌ها و استشهادهای متقن، از قرآن و نهج‌البلاغه، در کتاب ذی‌قیمت تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله بیان نکرده است.
توجه دوباره به نهج‌البلاغه همزمان با آغاز نهضت اسلامی در اوایل دهه چهل شمسی است و با تأکید امام خمینی و تلاش‌های متفکران و پژوهشگران و فعالان نهضت اسلامی نظیر آیت الله طالقانی، آیت الله خامنه‌ای، شهید مطهری، محمدرضا حکیمی، محمدتقی شریعتی و علی شریعتی و… که در جنبش اسلامی ایران معاصر حضور جدی داشتند، از نهج‌البلاغه در اخذ اصول حکمت سیاسی اسلام بهره برده شد.
خبرگزاری مهر در سلسله گزارش‌ها و گفتگوهای «بازگشت به نهج‌البلاغه» به تبیین و واکاوی هم موضوعات مرتبط با این کتاب شریف و آموزه‌هایش خواهد پرداخت. آنچه در ادامه می‌خوانید قسمت بیستم از این مجموعه است:
حجت الاسلام حمیدرضا مهدوی ارفع پژوهشگر نهج‌البلاغه در خصوص نامه ۶۹ نهج البلاغه مربوط به نامه امیرالمومنین (ع) به حارث همدانی است که در آن حضرت توصیه‌های عرفانی و سلوکی به ایشان دارند و در بخشی از آن می‌فرمایند: وَ احْذَرْ کُلَّ عَمَلٍ یُعْمَلُ بِهِ فِی السِّرِّ وَ یُسْتَحَی مِنْهُ فِی الْعَلَانِیَةِ. از هر کار که در نهان انجام گیرد، ولی به آشکارا سبب شرمساری شود، دوری نمای. از گرفتاری‌های اکثر ما این است با وجودی که به صورت تئوری خدا را حاضر و ناظر بر اعمال می‌بینیم و در جایش استدلال می‌کنیم خداوند چون مادی نیست هیچ جایی برای او پنهان نیست اما خلاف این عمل می‌کنیم.
حجت الاسلام حمیدرضا مهدوی ارفع پژوهشگر نهج‌البلاغه در خصوص نامه ۶۹ نهج البلاغه گفت: همه چیز در محضر و شهود خدا است. حضرت در حکمت ۳۲۴ نهج‌البلاغه فرمودند اتَّقُوا مَعَاصِیَ اللَّهِ فِی الْخَلَوَاتِ، فَإِنَّ الشَّاهِدَ هُوَ الْحَاکِمُ. از نافرمانی خدا در خلوت‌ها بپرهیزید، زیرا همان که گواه است، داوری کند. یعنی از گناهان خدا در خلوت خود بترسید چون خدایی که شاهد گناه شما در خلوت است در روز قیامت حکم می‌کند و گناهان آشکار می‌شود. برخی گناهان در خلوت را کوچک می‌شمرند که حضرت فرمودند بزرگترین گناه آن است که صاحبش آن را کوچک بشمارد، چرا که حضور خدا را کوچک می‌شمارد.
مهدوی ارفع تصریح کرد: حضرت امیر در خطبه ۱۹۸ وقتی می‌خواهند علم خدا را توصیف نمایند، می‌گویند یَعْلَمُ عَجِیجَ الْوُحُوشِ فِی الْفَلَوَاتِ وَ مَعَاصِیَ الْعِبَادِ فِی الْخَلَوَاتِ یعنی خدا همان خدایی است که از ناله و فریاد و نعره درندگان را در بیابان و گناهان بندگانش در خلوت خبر دارد.
در ادامه نامه به حارث می‌فرمایند که وَ لَا تُحَدِّثِ النَّاسَ بِکُلِّ مَا سَمِعْتَ بِهِ، فَکَفَی بِذَلِکَ کَذِباً. هر چه شنیدی به دیگران مگوی که همین بس که تو را دروغگو شمرند. امروزه به خاطر فضای مجازی هر آنچه از این سو و آن سو می‌شنویم بازگو می‌کنیم که حضرت می‌فرمایند این یک نوع دروغگویی است چرا که چیزی را می‌گویی که واقعیت ندارد. از نشانه‌های آخرالزمان یکی رواج زنا با توجیه، رواج کذب با توجیه و قسم خوردن‌های بدون اضطرار است.
پژوهشگر نهج البلاغه گفت: در ادامه این نامه حضرت می‌فرماید وَ لَا تَرُدَّ عَلَی النَّاسِ کُلَّ مَا حَدَّثُوکَ بِهِ، فَکَفَی بِذَلِکَ جَهْلًا. هر چه شنیدی، انکارش مکن که همین بس که تو را نادان شمرند. وَ اکْظِمِ الْغَیْظَ وَ [احْلُمْ عِنْدَ الْغَضَبِ وَ تَجَاوَزْ عِنْدَ الْمَقْدِرَةِ] تَجَاوَزْ عِنْدَ الْمَقْدَرَةِ وَ احْلُمْ عِنْدَ الْغَضَبِ، وَ اصْفَحْ مَعَ الدَّوْلَةِ تَکُنْ لَکَ الْعَاقِبَةُ. خشم خود فرو خور و به هنگام قدرت، گذشت نمای و در وقت غضب بردبار باش و چون توانایی یافتی گناه دیگران را عفو کن تا عاقبت نیک از آن تو بود. انسان ۲ جا غضب می‌کند. جایی که پای ارزش‌هایی مثل دین، وطن و ناموس درمیان باشد، این غضب درست است. در مقابل دشمن باید غضب کرد چرا که نوعی ابزار دفاعی است و خداوند داده است. موشک ساختن در جمهوری اسلامی نشانه خشم مقدس است. اما گاهی انسان به خاطر امور جزئی خشم می‌گیرد که غلط است و حضرت می‌فرمایند مخصوصاً که وقتی قدرت می گیری ببخش.
مهدوی ارفع در ادامه افزود: در همان حکمت‌های اول حضرت فرمودند: إِذا قَدَرْتَ علَی عَدُوِّکَ، فَاجْعَلِ العَفوَ شُکراً للقُدرَةِ علیهِ. هرگاه بر دشمنانت چیره شدی، پس بخشش را نشانه قدرت بر آن‌ها قرار بده. یا اینجا که فرمودند به هنگام خشم فروتن باش و در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه به فرزندشان می‌گویند خشمت را فرو ببرد که من جرعه‌ای شیرین‌تر از خشمی که فروخورده بشود تجربه نکردم.