خبرگزاری مهر، گروه استانها - علیرضا نوری کجوریان: برخی صاحبنظران بر این عقیده هستند با آنکه بیشتر از ۶۰ سال صاحب دانشکده جنگل و مرتع و آبخیزداری هستیم اما طی ۱۰ سال اخیر نتوانستیم یک طرح قابل اجرا به سازمان جنگل ارائه کنیم و مدیریت بکرترین عرصه‌های زیستی آن در حالت ناپایدار قرار دارد.
تنوع زیستی، گیاهی، جانوری و گونه‌ای در جنگل‌های شمال کشور، این عرصه‌ها را به ذخیره گاه ناب و منحصربه‌فردی تبدیل کرده که رازهای نهان و رمزآلود زیادی در خود دارد. هرگونه خشم و دست اندازی به عرصه‌های طبیعی و هیرکانی تاوان سختی دارد و طبیعت، خشمش را با شیوه‌های مختلف در گذر زمان بروز و نمایان می‌کند.
جنگل‌های هیرکانی گنجینه و ذخیره گاه ارزشمندی است که لکه‌هایی از آن را نمی‌توان در جای دیگری از این کره خاکی یافت و این ذخایر ارزشمند در سایه بی مهری و مدیریت آزمون و خطا حال و روز خوشی ندارد.
بهزاد انگورج تقوی معاون اسبق امور جنگل سازمان منابع طبیعی کشور و کارشناس ارشد منابع طبیعی می‌گوید: نباید گفت مشکلات از جزوات کهنه علوم پایه است که سال‌ها تدریس می‌شوند، بلکه مشکل از عدم یافته‌های علمی جدید در روش‌ها و شیوه‌های اجرایی است که می‌توانند مزیت دار و اولویت پذیر شوند و رجحان یابند.
زنجیره تحقیقات و پژوهش با اجرا در جنگل گسسته شده است
وی در گفت وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: البته دولت‌ها نیز با تصمیمات نادرست به جای ارتقا و تکمیل زنجیره ارتباطات از یک سو نتیجه پژوهش کتابخانه ای از خود به یادگار گذاشتند و از سوی دیگر در تلاشی عبث با تحمیل اجرای ایده‌های بدون پژوهش به بخش اجرا، زنجیره ضعیف ارتباطات بین بخش تحقیقات و پژوهش و اجرا را از هم گسستند و پاره کردند.
وی ادامه داد: تنها جنگلی از جنگل‌های هیرکانی که پس از اجرای استراحت جنگل، عملاً توقف بهره برداری در آن به اجرا درآمد ولی نشانی از رها شدگی حفاظتی در ورودی شبکه جاده‌های آن نمایان نیست و ساختمان، شبکه جاده و حصارکشی ها که نمادی از ظواهر امر در حفاظت هستند، مرتب مرمت شد، جنگل آموزشی‌پژوهشی خیرود است.
سازمان منابع طبیعی کشور در ایفای رسالتش نسبت به تملیک مالکیت جنگل‌ها چه قبل و چه بعد از انقلاب تنها ماند
وی گفت: همه باید بپذیرند که منافع دست اندرکاران با ملی کردن جنگل‌ها در تعارض بود و سازمان منابع طبیعی کشور در ایفای رسالتش نسبت به تملیک مالکیت جنگل‌ها چه قبل و چه بعد از انقلاب تنها ماند، هیچ تشکل مردم نهادی با رویکرد ضرورت حفاظت از جنگل‌ها در دهه‌های ۴۰ تا ۸۰ تشکیل نشد، مسئولان محلی در راستای خودکفایی چای و برنج هر کاری می‌کردند و دولت‌ها نیز در اجرای طرح‌های عمرانی آب و برق و گاز و جاده از هر گونه فشاری دریغ نکردند.
این کارشناس ارشد منابع طبیعی یادآور شد: جنگل آموزشی‌پژوهشی خیرود در مساحت حدود ۸۰۰۰ هکتار در ۲۴ آذر ماه ۱۳۴۳ بر اساس قرارداد و همچنین در اختیار دانشکده کشاورزی کرج قرار گرفت و اکنون در مرحله دومین تمدید قرارداد است. بی تردید دانشجویان متعددی در کشور در این جنگل آموزش دیده‌اند و اکنون از سرمایه انسانی تأثیر گذار در مدیریت جنگل‌های کشور هستند و اساتید متعددی عهده دار مسئولیت این جنگل‌ها بوده‌اند، با این وصف حدود ۵۰۰۰ هکتار از جنگل‌های در اختیار دانشکده کرج در طول مدت ۶۰ سال اخیر، بدون تهیه و اجرای طرح مدیریت شد.
وی افزود: اگر آنچه استادان در هر کلاس تدریس می‌کنند و دانشجویان از هر مقطع تحصیلی بتوانند درس آموخته‌ها را به کمک اساتید خود در عرصه جنگلی پیاده سازی کنند، طبعاً از اکتفا به آموزش بر روی صفحه کاغذ عبور کردند و یک گام به سمت کارشناسی برداشتند. می‌توان مدیریت از هر بخش را از این خواب ۶۰ ساله بیدار کرد، تا مقالات و پایان نامه‌های دانشجویی را از قفسه کتابخانه ها خارج و با عناوین متناسب و تأمین هزینه و نتایج قابل اعتنا در راستای تکالیف سازمانی به طرح‌های قابل تصویب برای اجرا تبدیل کرد.
مدیریت مبتنی بر تهیه و اجرای طرح‌های جنگل داری
ناپایداری و عدم ثبات مدیریت در طرح و برنامه، درد مزمن اما لاعلاج نیست و می‌توان مدیریت را از این خواب ۶۰ ساله بیدار کرد، در صورتی که مجموعه‌ای از دست اندرکاران بپذیرند، مدیریت مبتنی بر تهیه و اجرای طرح‌های جنگلداری دارای اقتصاد درون زا شانس مجدد برای مدیریت پایدار به شمار می‌رود.
تغییر کاربری و واگذاری‌های غیراصولی و غیرمجاز عرصه‌های جنگلی برای اجرای طرح‌های عمرانی و یا گردشگری طی سال‌های اخیر با هدف درآمدزایی گواه دیگری است که مدیریت جنگل را ناپایدار و متزلزل کرده است.
قطع درختان به بهانه اجرای طرح‌های گردشگری و حتی پارکینگ که نمونه آن را در جنگل الیمالات نور تجربه کردیم و شاهد بودیم از دیگر مظاهر بی‌مهری به عرصه‌های هیرکانی است.
آمار رسمی موجود به دلیل گسترش ساخت و سازهای بی رویه و غیرمجاز در اراضی ملی غرب مازندران، در زمان حاضر ۳۰ هزار مشترک غیرمجاز برق بدون داشتن انشعاب به این انرژی دسترسی و استفاده بی رویه می‌کنند و این همین معضل نیز در دیگر بخش‌ها مشکلاتی را دامن زده است. مجموع مساحت مازندران ۲۴ هزار و ۴۰۰ کیلومتر است و طبق آمار موجود ۷۰ درصد وسعت این استان جزو عرصه‌های طبیعی ملی در قالب سواحل دریای خزر، جنگل و مرتع است، غرب مازندران با جمعیتی افزون بر یک میلیون نفر از ۲۱ شهر و حدود هزار و ۱۵۰ روستا برخوردار است.
استان مازندران در مجموع حدود ۵۴ درصد از عرصه‌های جنگلی شمال کشور را در اختیار دارد و همچنین نیمی از جنگل‌های هیرکانی ثبت شده در سازمان جهانی یونسکو در جغرافیای مازندران واقع است و بیشترین عرصه‌های جلگه‌ای شمال نیز در منطقه غرب مازندران واقع شده است.
چالش تغییر کاربری
یک کارشناس حوزه منابع طبیعی تغییر کاربری را از دیگر چالش‌های حوزه منابع طبیعی ذکر کرد و گفت: شاهد آن هستیم که اراضی ملی و حتی جنگلی برای اجرای طرح‌های عمرانی نظیر جاده، پروژه‌های عمرانی و یا ساخت و ساز غیرمجاز دچار تغییر کاربری می‌شوند و به این ترتیب بخش‌هایی از این اکوسیستم زنده حیات را از چرخه خارج می‌کنیم.
محمد اسفندیاری در گفت وگو با خبرنگار مهر به طرح تنفس جنگل اشاره و اضافه کرد: توقف بهره برداری از جنگل، فشار ناشی از قاچاق و قطع درختان را به صورت غیرمجاز افزایش داده است و از سوی دیگر برای خروج درختان افتاده و خشکیده درون جنگل نیز چاره اساسی نشده است.
وی با اظهار اینکه همواره شاهد انتشار اخباری مبنی بر باز پس گیری اراضی ملی و طبیعی از دست متصرفان هستیم، گفت: شرایط مازندران و ویلاسازی ها و شهرک سازی های که تا دل جنگل نیز کشیده شده است، از چالش‌های مدیریت پایدار محسوب می‌شود و هر روز فشار بر عرصه‌های طبیعی بیشتر می‌شود.
جنگل‌هایی که تکه تکه می‌شوند
جنگل‌های مازندران همواره تکه تکه می‌شود و هراز گاه مدیریت بخش خاصی از آن از منابع طبیعی جدا می‌شود نظیر واگذاری پنج هزار و ۷۵۸ هکتار از جنگل‌های هیرکانی به شهرداری چالوس و یا واگذاری ۲.۵ هکتار از جنگل‌های هیرکانی نور برای دامداری از این دست است.
قطعات ۱۰ هکتاری جلگه‌ای و جنگلی نیز مثنوی صدمن جنگل‌های هیرکانی است و ۹۵۳ قطعه ده هکتاری در غرب مازندران وجود دارد که بیشتر آن مور هجمه و دست اندازی قرار گرفته است. هم اکنون در غرب مازندران ۹۵۳ قطعه زمین ۱۰ هکتاری با مساحت تقریبی هشت هزار هکتار وجود دارد که از این تعداد ۷۸۱ قطعه به اشخاص حقیقی و حقوقی واگذار شده است که پس از بررسی‌های میدانی انجام شده، وضعیت فعلی این اراضی به چند صورت دیده می‌شود.
برابر آمار منابع طبیعی، در ۲۱۷ قطعه، تفکیک اراضی و تغییر کاربری و ساخت و ساز خانه و شهرک به صورت غیر مجاز انجام شده و در ۲۱۳ قطعه، طرح مصوب اجرا نشده و این اراضی به صورت رها شده و بی‌استفاده مانده است.
همچنین در ۳۳۹ قطعه از زمین‌های ۱۰ هکتاری غرب مازندران، محصولات مرکبات، کیوی و برنج کشت می‌شود و تعداد ۱۰۹ قطعه ۱۰ هکتاری نیز دارای طرح صنوبرکاری است و ۲۳ قطعه در قالب تبصره شش ماده ۳۵ و ۵۲ قطعه نیز به شرکت‌ها واگذار شده است.
ساخت ۶۴ دستگاه ویلای چند ده میلیاردی در یکی از قطعات ۱۰ هکتاری غرب مازندران و روستای حمزده نمونه‌ای دیگر از ظلم رفته به پیکره جنگل‌های هیرکانی است و این ویلاها سرانجام با ورود دستگاه قضائی تخریب شد و نهالکاری در این منطقه صورت گرفت اما تا تبدیل شدن به جنگل راه دور و درازی در پیش دارد.