خبرگزاری مهر، گروه استانها: ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی مشهور به دبیر در سال ۳۵۸ هجری قمری در قریه «حارث آباد»، از توابع سبزوار امروز، به دنیا آمد. آموزش ابتدایی را در بیهق و تحصیلات تکمیلی را در نیشابور گذراند و سپس به سبب علاقه وافر به نویسندگی به دربار غزنویان راه یافته و به دستیاری خواجه ابونصر مشکان (صاحب دیوان رسالت محمود غزنوی) برگزیده شد.
خواجه ابونصر مشکان، بیهقی را محرم و یار نزدیک خود دانست، چنانکه اسرار و اخبار دستگاه غزنوی را با او در میان می‌گذاشت که این موضوع در زمان کتابت تاریخش برای او سرمایه ارزشمندی شد.
کتاب ارزشمند تاریخ بیهقی، که با نام‌های دیگری نظیر «تاریخ مسعودی»، «تاریخ آل سبکتکین»، «جامع التواریخ» و نیز «تاریخ آل ناصر» معروف است یکی از شاهکارهای منثور زبان فارسی محسوب می‌شود و از منابع مهم و معتبر شناخت تاریخ ایران در دوره غزنویان است.
دلیل نامیدن این اثر به تاریخ مسعودی این است که بخش باقیمانده آن متعلق به دوران پادشاهی مسعود غزنوی است.
این اثر ماندگار بیهقی که سرشار از فنون بلاغت، آرایه‌های ادبی، نثری آهنگین و نیز نمونه اشعار است از متون کلاسیک محسوب می‌شود که از بهترین متون نثر فارسی از نظر ادبی و بهترین منبع دوره غزنویان از نظر ارزش تاریخی است.
بیهقی هدف خود از نگارش تاریخ را بیان حقیقت عنوان کرده و نوشته است: «اگرچه این اقاصیص از تاریخ دور است، من آنچه واجب است و حقیقت، به جای آرم تاریخ را، برای آیندگان می‌نویسم که این تاریخ پیش گرفته‌ام، التزام این قدر بکرده‌ام، تا آنچه نویسم یا از معاینه من است یا از سماع درست از مردی ثقه.»
این در حالی است که متأسفانه کتابی که امروز ما به عنوان تاریخ بیهقی می‌شناسیم چیزی نزدیک ۵ مجلد از یک مجموعه ۳۰ جلدی بوده و قسمت اعظم آن یا از بین رفته و یا هرگز به دست مصححان و پژوهشگران نرسیده است.
تاریخ بیهقی و شاهنامه؛ دو اثر ادبی بزرگ زبان فارسی
عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی از اثر ارزشمند تاریخ بیهقی در کنار شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی به عنوان بزرگترین آثار ادبی زبان فارسی یاد کرد و افزود: تاریخ بیهقی در نثر و شاهنامه فردوسی در نظم، بر تارک ادبیات ایران زمین می‌درخشند.
محمدجعفر یاحقی افزود: این میراث مشترک بشری بین اهالی ایران، افغانستان، تاجیکستان و حتی هندوستان، نامبردار است و از این جهت اثری فراملی به شمار می‌آید که می‌تواند در تحکیم روابط منطقه‌ای نقش مؤثری داشته باشد.
وی برخورداری از خطی خوش و خوانا را یکی از هنرهای بیهقی بیان و تصریح کرد: همه چیز به خط بیهقی کتابت می‌شده، بنابراین از جزئیات مسائل مطلع و محرم راز بوده و از آنجا که ذاتاً فردی کنجکاو است با دقت مسائل را در کارش انعکاس می‌دهد.
عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی ادامه داد: ریزبینی‌هایی که بیهقی در تاریخ معروفش از خود نشان داده است، ناشی از همین موقعیت خاص و وقوف به اسرار دربار است که در کنار حس علت یابی، دید علمی و تکوین مسائل کار او را از دیگران متفاوت می‌کند.
یاحقی کتاب بیهقی را به لحاظ ادبی یکی از زیباترین، کهن‌ترین و موفق‌ترین نثرهای فارسی عنوان کرد و افزود: نثر بیهقی نثر شاعرانه‌ای است که بسیاری از شعرای معاصر را تحت تأثیر خود قرار داده است.
وی با تاکید بر اینکه در تاریخ بیهقی اخلاق خاصی حاکم است، خاطرنشان کرد: صداقت، راستگویی و صمیمیت در کار، از اصول اندیشه بیهقی است.
شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور در کنار اختصاص روزهایی به نام مفاخر و مشاهیر کم نظیری مانند فردوسی، خیام و عطار، اول آبان ماه را در متن تقویم رسمی کشورمان، به عنوان روز بزرگداشت ابوالفضل بیهقی ادیب و مورخ برجسته ایرانی قرن پنجم هجری و یکی از مفاخر خراسانی نامگذاری و ثبت کرده است تا به این بهانه فرصتی برای اندیشیدن و شناساندن بیشتر نثر فارسی فراهم شود.
اولین همایش ملی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی در سال ۱۳۸۶ از سوی دانشگاه حکیم سبزواری که در آن زمان تربیت معلم سبزوار نام داشت برگزار شد و پس از چند سال وقفه مجدداً از سال ۱۳۹۱ از سر گرفته شد تا فرصتی برای تقویت جریان‌های بیهقی پژوهی و اعتبار دادن به جایگاه ادبی و تاریخی این مورخ و ادیب برجسته کشورمان فراهم شود.
چهاردهمین همایش بین‌المللی «بزرگداشت ابوالفضل بیهقی و مطالعات میان رشته‌ای نثر فارسی»
چهاردهمین همایش بین‌المللی «بزرگداشت ابوالفضل بیهقی و مطالعات میان رشته‌ای نثر فارسی» صبح امروز سه‌شنبه اول آبان‌ماه ۱۴۰۳ در سرسرای استاد شریعتی دانشگاه حکیم سبزواری آغاز شد.
رئیس قوه مقننه در پیامی به چهاردهمین همایش بین المللی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی که توسط بهروز محبی نجم آبادی، نماینده سبزوار، جوین و جغتای در مجلس شورای اسلامی قرائت شد، آورده است: بزرگداشت مفاخر فرهنگی و تجلیل چهره‌های ماندگار عرصه‌های ادب و اندیشه و علم از جمله مهم‌ترین وظایف و تکالیف کارگزاران نظام و متولیان دستگاه‌های فرهنگی و سنت پسندیده‌ای در راستای تکریم فرهیختگانی است که عمر خویش را در راه اعتلا و تابندگی میراث معنوی این سرزمین صرف کرده‌اند.
محمدباقر قالیباف با بیان اینکه این نکوداشت‌ها از زمانی قدرت تأثیرگذاری بیشتری می‌یابد که نتایج آن به مخاطب اصلی آن یعنی نسل جوان کشور انتقال یابد، خاطرنشان کرده است: فرهنگ و هنر و ادب هر ملتی از آداب و منش زندگی پیشین ادبی و آثار ادیبان و نویسندگان آن ملت ریشه می‌گیرد و منشأ الهام برای آیندگان خواهد بود.
ادب و نثر و شعر ناشی از فرهنگ‌پروری و هنردوستی مردمان است
رئیس مجلس شورای اسلامی در بخش دیگری از این پیام آورده است: از جمله سنن و آداب که در این سرزمین در طول تاریخ به منتهای کمال و رشد رسیده و اندیشه و ذوق ایرانیان را در پهنه این سرزمین تجلی و اثر بخشیده هنر ادب و نثر و شعر است که ناشی از فرهنگ‌پروری و هنردوستی مردمان این سرزمین است.
قالیباف در ادامه این پیام یادآور شده است: زبان و ادبیات از ابزارهای بنیادی پیوند هم‌اندیشی بین انسان‌ها از روزگاران کهن تا به زمان حال بوده و پیشرفت‌های دنیای امروز متأثر از زبان و قدرت ارتباطی آن و حاصل اندیشه، فرهنگ و باورهای عمیقی است که نقش مؤثری در شکل‌گیری وضع کنونی داشته است.
اثر بیهقی؛ نمونه‌ای کم‌مانند از بهترین و کامل‌ترین تواریخ نگاشته شده
حسین سیمایی صراف در پیامی که توسط قائم مقام وی قرائت شد، از اثر «ابوالفضل محمدبن حسین بیهقی دبیر» به عنوان نمونه‌ای کم‌مانند از بهترین و کامل‌ترین تواریخ نگاشته شده نام برد و افزود: بیهق و سبزوار از دیرباز تاکنون، اندیشمندان، فرهیختگان و دانشمندانی بزرگ و توانا را پرورانده است، اندیشمندان و فرهیختگانی که موجب سربلندی و افتخارآفرینی زادگاه خود سبزوار و سرزمین پهناور و فرهنگ‌باور خراسان و ایران شده‌اند.
وی در پیام خود روش تاریخ نویسی بیهقی را بر پایه شیوه دقیق علمی، حقیقت‌جویی و بهره‌گیری از معیار خردمندی رویدادها استوار دانسته و خاطرنشان کرده است: بیهقی در سنجش نیک و بد و رفتار شایست و ناشایست حاکمان روزگار، هیچ واهمه‌ای به خود راه نمی‌دهد.
تاریخ بیهقی؛ گنجینه‌ای ارزشمند از امثال و حکم و پند و اطلاعات فرهنگی، جغرافیایی و سیاسی
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری از تاریخ بیهقی به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند از امثال و حکم و پند و اطلاعات فرهنگی، جغرافیایی و سیاسی یاد کرده و آورده است: نثر این کتاب نمونه‌ای عالی از متن‌های کلاسیک ادبی است و در دوره معاصر نیز آموزه‌های فرهنگی برگرفته از تاریخ بیهقی و جهان بینی ابوالفضل بیهقی سخت درخور توجه است.
سیمایی صراف در پیام خود یادآور شد: تاریخ سبزوار اندیشمندانی مانند ابوالفضل بیهقی، نویسنده تاریخ بیهقی؛ ابوالحسن علی بن زید بیهقی، نویسنده تاریخ بیهق؛ عطاملک جوینی، نویسنده تاریخ جهانگشای جوینی، حکیم اسرار سبزواری، فیلسوف بزرگ شرق؛ و از میان معاصران نیز دکتر علی شریعتی، نویسنده بزرگ انقلاب؛ آیت الله سید عبدالاعلی سبزواری، مجتهد و عالم بزرگ دینی؛ محمود دولت آبادی، رمان نویس پرآوازه؛ استاد حمید سبزواری، شاعر بزرگ انقلاب و سروده‌های انقلابی و زنده یاد دکتر سیدمحمد علوی مقدم، چهره ماندگار ادبیات و استاد برجسته دانشگاه حکیم سبزواری و بسیاری دیگر را در خود دارد.
وی در بخش دیگر پیام خود به اهمیت «مطالعات میان‌رشته‌ای نثر فارسی» اشاره کرده و آورده است: این همایش به موضوع بسیار مهم «مطالعات میان‌رشته‌ای نثر فارسی» می‌پردازد که در این روزگار پرداختن به آن لازم و ضروری است زیرا، مطالعات میان‌رشته‌ای و بین رشته‌ای از مباحث مهم و جدی به ویژه در محافل علمی و دانشگاهی به شمار می‌روند.
سیمایی صراف در این پیام یادآور شده است: برگزاری «چهاردهمین همایش بین المللی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی و مطالعات میان رشته‌ای نثر فارسی»، در اوّل آبان ۱۴۰۳ فرصتی است ارزشمند و درخور تقدیر تا بار دیگر شماری از نثرپژوهان، بیهقی پژوهان و پژوهشگران فرهنگی و ادبی با دغدغه اعتلای فرهنگ و اندیشه در جهان معاصر گرد هم آیند و به جایگاه ادبیات کلاسیک فارسی، به‌ویژه نثر فارسی و پیوند آن با جهان معاصر و نقش ادبیات و فرهنگ در ارتقای زندگی مردم روزگار ما، بپردازند.
ارائه ۱۲ سخنرانی و برگزاری ۹ کارگاه پژوهشی
دبیر چهاردهمین همایش بین‌المللی «بزرگداشت ابوالفضل بیهقی و مطالعات میان رشته‌ای نثر فارسی» در مراسم افتتاحیه آن گفت: در این همایش دو روزه که به همت دانشگاه حکیم سبزواری برپا شده است، ۱۲ سخنران ایرانی و خارجی از کشورهای عراق، افغانستان، تاجیکستان، هندوستان، پاکستان، ازبکستان و ارمنستان به صورت حضوری و مجازی در ۲ نشست جداگانه به مطالعات میان رشته‌ای نثر فارسی و تاریخ بیهقی می‌پردازند.
مهیار علوی مقدم افزود: در قالب این همایش دوروزه ۹ کارگاه پژوهشی نیز با حضور پژوهشگران برجسته ادبیات و هنر از جمله «بهمن نامور مطلق، دکتر حمیدرضا شعیری، ابوالفضل حرّی، محمدرضا مقدّسی، احمد رضی، قدسیه رضوانیان و دکتر میثم زندی» در سبزوار برپا می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: رونمایی از کتاب‌های «از تار و پود نثر فارسی، از بلندای نثر فارسی و شهر در سایه اساطیر» و اهدای لوح تقدیر به برگزیده «جایزه بلاغی-زیباشناسی زنده‌یاد دکتر سیدمحمّد علوی‌مقدّم» و نواختن «زنگ بیهقی» در مدارس سبزوار از جمله برنامه‌های جنبی چهاردهمین همایش بین‌المللی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی در سبزوار است.
ضرورت شناساندن بزرگان علم و اندیشه به آینده‌سازان کشور
رئیس آموزش و پرورش سبزوار در آئین نواختن زنگ بیهقی در مدارس این شهرستان با بیان اینکه بیهقی، ادیب و مورخی نامدار است که در راه احیا و ماندگاری زبان فارسی تلاشی فراوان داشته است، اظهار کرد: بیهقی در تعالی فرهنگ و زبان فارسی نقش ارزنده‌ای داشته است.
سیدولی اله حسینی هدف از نواخته شدن زنگ بیهقی در مدارس سبزوار را تقویت و پیوند نسل جوان با زبان، فرهنگ و هویت ملی، عنوان و تصریح کرد: بزرگان علم و اندیشه ایران اسلامی میراث بشری هستند که باید به نسل جوان و دانش آموزان به عنوان صحنه گردانان آینده کشور شناسانده شوند.
برگزاری «چهاردهمین همایش بین المللی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی و مطالعات میان رشته‌ای نثر فارسی»، فرصت مناسبی برای گردهمایی نثرپژوهان و پژوهشگران علاقه‌مند به ادبیات کلاسیک فارسی به ویژه نثر است که باید از این فرصت برای شناساندن این مجموعه عظیم میراث بشری به نسل جوان بهره برد تا آنچه بزرگان علم و ادب فراهم کرده‌اند را به درستی منتقل کنیم و در جهت نگرانی‌های مقام معظم رهبری درباره زبان فارسی که سال‌ها است مورد تاکید ایشان است گام‌های اساسی برداریم: «من خیلی نگران زبان فارسی ام؛ خیلی نگرانم. سال‌ها پیش ما در این زمینه کار کردیم، اقدام کردیم، جمع کردیم کسانی را دُور هم بنشینند. من میبینم کار درستی در این زمینه انجام نمی‌گیرد و تهاجم به زبان زیاد است. همین‌طور دارند اصطلاحات خارجی [به‌کار می‌برند]. ننگش می‌کند کسی که فلان تعبیر فرنگی را به کار نبرد و به جایش یک تعبیر فارسی یا عربی به کار ببرد؛ ننگشان می‌کند. این خیلی چیز بدی است؛ این از اجزا فرهنگ عمومی است که باید با این مبارزه کرد. دوستان! زبان فارسی یک روزی از قسطنطنیه‌ی آن روز، از استانبولِ آن روز، زبان علمی بوده تا شبه قاره‌ی هند؛ اینکه عرض می‌کنم از روی اطلاع است.»