خبرگزاری مهر _گروه استانها: پسته کرمان، به ویژه در شهرستان‌هایی چون رفسنجان، سیرجان و زرند، به دلیل شرایط آب‌وهوایی منحصربه‌فرد و خاک حاصلخیز، یکی از ارزشمندترین محصولات کشاورزی ایران محسوب می‌شود و علاوه بر ارزآوری، برای اقتصاد ملی اهمیت بسیاری دارد.
اما آیا این محصول پر ارزش با چالش‌هایی که سر راهش قرار دارد، می‌تواند همچنان به درخشش خود در بازارهای جهانی ادامه دهد؟
پتانسیل‌های تولید و صادرات پسته کرمان؛ از کیفیت بالا تا برند جهانی
یکی از مزیت‌های مهم پسته کرمان، طعم و کیفیت بی‌نظیر آن است که توانسته است در سطح بین‌المللی جایگاهی خاص پیدا کند. انواع مشهور پسته ایرانی نظیر فندقی و احمد آقایی به دلیل طعم بی‌نظیر، به‌راحتی از دیگر محصولات مشابه متمایز می‌شوند و سالانه به کشورهایی مانند چین، هند، اتحادیه اروپا و روسیه صادر می‌گردند. این محصول با برند سازی مناسب و تکیه بر اعتبار تاریخی خود، توانسته به یکی از نمادهای صادراتی ایران تبدیل شود. صنایع جانبی مانند تولید مغز پسته، پودر پسته و محصولات فرآوری‌شده نیز فرصت‌های صادراتی جدیدی فراهم کرده‌اند که می‌تواند تنوع و ارزآوری بیشتری ایجاد کند.
بحران‌ها و تهدیدها؛ از خشکسالی تا تحریم‌های اقتصادی
در کنار این فرصت‌ها، تولید و صادرات پسته در کرمان با تهدیدهای جدی مواجه است. بحران آب یکی از بزرگ‌ترین معضلات کشاورزان کرمانی است؛ کمبود شدید منابع آبی و خشکسالی در سال‌های اخیر موجب کاهش تولید و افت کیفیت محصولات شده است. به گفته یکی از باغداران رفسنجانی، «بی‌آبی به حدی رسیده که بعضی از باغات به کلی خشک شده‌اند و بسیاری از کشاورزان قادر به حفظ محصول خود نیستند.»
علاوه بر این، تحریم‌ها و مشکلات صادراتی نیز مانع دیگری بر سر راه توسعه صادرات پسته به بازارهای جهانی است. این تحریم‌ها، به‌ویژه در مسیر صادرات به اروپا و آمریکا، سبب افزایش هزینه‌ها و کاهش درآمدهای ارزی شده و قدرت رقابتی تولیدکنندگان را کاهش داده است. نوسانات نرخ ارز و رقابت شدید با کشورهایی مانند آمریکا و ترکیه نیز چالش‌های دیگری را به صادرکنندگان پسته تحمیل کرده است.
راهکارها و امیدها؛ استفاده از فناوری‌های نوین و گسترش بازارهای هدف
در مواجهه با این چالش‌ها، مسئولان و کارشناسان حوزه کشاورزی پیشنهاد می‌کنند که از فناوری‌های نوین برای بهینه‌سازی مصرف آب در باغات پسته استفاده شود. سیستم‌های نوین آبیاری قطره‌ای و مدیریت علمی منابع آب می‌تواند بخشی از مشکلات کمبود آب را حل کند. همچنین، یافتن بازارهای جدید مانند کشورهای آفریقایی و توسعه صادرات به آسیا می‌تواند ریسک وابستگی به بازارهای سنتی را کاهش دهد.
دولت نیز می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی، بیمه محصولات و حمایت از تحقیقات علمی جهت مقابله با آفات و بیماری‌ها، حمایت بیشتری از تولیدکنندگان پسته به‌عمل آورد. این حمایت‌ها می‌تواند تولید پسته را به‌عنوان محصولی استراتژیک در کشور تثبیت کند و موانع موجود را کاهش دهد.
آینده تولید و صادرات پسته کرمان؛ فرصت‌ها در کنار تهدیدها
با وجود چالش‌ها و تهدیدهای متعدد، پسته کرمان همچنان یکی از ارزشمندترین محصولات صادراتی ایران است که می‌تواند به عنوان نمادی از توانمندی کشاورزی و اقتصادی کشور در بازارهای جهانی درخشش کند. اما برای حفظ این جایگاه، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، حمایت‌های جدی و اقدامات مؤثر در راستای مقابله با بحران‌ها و بهبود زیرساخت‌هاست.
محمدحسن نظری، یکی از کشاورزان پسته‌کار در رفسنجان، درباره مشکلات و سختی‌های این روزهای باغداران کرمانی به خبرنگار مهر می‌گوید: چندین سال است که خشکسالی نفس باغ‌های پسته ما را گرفته است. دیگر آبی برای آبیاری نداریم و هر سال مجبوریم از تعداد درختان بزنیم تا بتوانیم حداقل محصولی برای فروش داشته باشیم. خیلی از کشاورزها ناچار شدند باغ‌هایشان را رها کنند یا به فروش برسانند، چون با این وضعیت آب، دیگر امکان ادامه کار ندارند.
او ادامه می‌دهد: علاوه بر کمبود آب، هزینه‌ها هم سر به فلک کشیده است. از کود و سم گرفته تا حقوق کارگرها، همه‌چیز گران شده و دیگر سود چندانی برای ما باقی نمی‌ماند. این را هم در نظر بگیرید که صادرات پسته تحت تأثیر تحریم‌ها و نوسانات قیمت دلار قرار دارد. وقتی نتوانیم محصول را به کشورهای بزرگ صادر کنیم، عملاً سود اصلی را از دست می‌دهیم.
نظری، با اشاره به مشکلات آفات و بیماری‌ها که هر سال بیشتر می‌شود، می‌گوید: هر سال یک آفت جدید یا بیماری در باغ‌ها پیدا می‌شود و به‌خاطر هزینه‌های های بالا، خیلی وقت‌ها نمی‌توانیم درمان مناسب انجام دهیم. بعضی از محصولاتمان به همین دلیل خراب می‌شود و کیفیتش پایین می‌آید. کاش حمایتی می‌شد که ما هم بتوانیم از فناوری‌های جدید در باغ‌هایمان استفاده کنیم تا شاید بتوانیم از این وضعیت نجات پیدا کنیم.
او در پایان با حسرت می‌گوید: پسته‌کاری همیشه برای ما یک افتخار بود و هر سال از محصولمان خوشحال بودیم، اما حالا شرایط طوری شده که نمی‌دانیم سال بعد اصلاً درختی باقی می‌ماند یا نه؛ اگر توجهی به مشکلات ما نشود، دیگر چیزی از این باغ‌ها و این صنعت در کرمان باقی نخواهد ماند.
صادرات پسته به سختی انجام می‌شود
کمال حسنی، کشاورز باتجربه پسته‌کار در رفسنجان نیز، با نارضایتی از وضعیت موجود به خبرنگار مهر می‌گوید: پسته‌کاری در این شرایط دیگر خیلی سخت شده است بحران آب به حدی رسیده که مجبور شدیم خیلی از درخت‌ها را رها کنیم. منابع آب زیرزمینی ما خشک شده و قنات‌ها یکی‌یکی از کار افتاده‌اند. وقتی آبی نیست، محصولی هم نیست.
او از افزایش هزینه‌ها به‌عنوان یکی دیگر از مشکلات جدی یاد می‌کند: تا چند سال پیش هزینه‌ها اینقدر بالا نبود. حالا کود، سم، کارگر، همه‌چیز چند برابر شده و سود کمی که از فروش پسته به دست می‌آید، به هیچ‌وجه کفاف این هزینه‌ها رو نمی‌دهد. خیلی از کشاورزها ناچار شدند برای گذران زندگی باغ‌هایشان رو بفروشند.
حسنی، درباره تأثیر تحریم‌ها بر صادرات پسته نیز تأکید می‌کند: ما پسته رو به امید صادرات می‌کاریم، چون بازار داخلی جوابگوی همه تولید نیست. ولی با این تحریم‌ها، صادرات هم با مشکل روبرو شده است. ما نمی‌توانیم به راحتی به کشورهای اصلی صادر کنیم و همین باعث شده قیمت‌ها هم تحت تأثیر قرار بگیرد و درآمدمان کمتر شود.
او همچنین به بیماری‌ها و آفات باغات پسته اشاره می‌کند و می‌گوید: آفات و بیماری‌ها هر سال دارد بیشتر می‌شود و بعضی وقت‌ها نمی‌تونیم با هزینه‌های بالا مقابله کنیم. درخت‌ها ضعیف شده‌اند و این باعث می‌شود که محصول ما هم کیفیت خودش را از دست بدهد. کاش حمایت بیشتری از کشاورزها بشود تا بتوانیم از تکنولوژی‌های نوین برای مقابله با این مشکلات استفاده کنیم.
حسنی، با نگرانی از آینده می‌گوید: اگر شرایط همین‌طور پیش برود، پسته‌کاری در رفسنجان دیگر آینده‌ای ندارد. ما دوست داریم این حرفه و میراث ارزشمند را برای نسل‌های بعدی حفظ کنیم، اما با این شرایط، خیلی از ماه‌ها ناامید شده‌ایم. امیدوارم مسئولان به فکر کشاورزها باشند و برای حل این بحران‌ها اقدام جدی بکنند.
محسن جلال پور، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران و تولید کننده و صادر کننده پسته کرمانی در این خصوص می‌گوید: صنعت پسته این روزها حال‌وروز خوبی ندارد و می‌توانم بگویم روزهای بسیار سختی بر تولیدکنندگان و تاجران پسته می‌گذرد. می‌پرسید چرا؟
وی افزود: باورش سخت است؛ اما حجم محصول پوک امسال پسته از همه سال‌ها بیشتر است. آمار دقیق وجود ندارد؛ اما شواهد نشان می‌دهد ۳۰ درصد محصول امسال پوک است ؛۲۰ درصد محصول هم درجه ۲ به شمار می‌رود و بقیه محصول امسال درجه یک است. به همین دلیل برآوردها نشان می‌دهد که محصول برداشت شده امسال، از نظر وزنی بین ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر از پیش‌بینی‌هاست.
وی افزود: بیش از ۸۰ درصد محصول پسته صادر می‌شود. به‌این‌ترتیب قیمت داخلی پسته از قیمت صادراتی این محصول مشخص می‌شود. قیمت صادراتی نیز حاصل‌ضرب قیمت جهانی پسته در قیمت ارز است. امسال از نظر وزنی، هم محصول آمریکا کاهش داشته و هم محصول ایران آمریکایی‌ها که حاکم اصلی بازار شده‌اند، قیمت را ۱۰ درصد افزایش داده‌اند.
وی گفت: طی دو ماه اخیر که فصل برداشت پسته بوده، قیمت ارز به طور متوسط بیش از ۱۵ درصد افزایش پیدا کرده است.
وی ادامه داد: طی چند ماه گذشته کمیسیون مواد غذایی اتحادیه اروپا با هشدارهای متعدد از بالا بودن آمار محموله‌های برگشتی پسته ایران شکایت داشته و طی چند روز اخیر تهدید کرده که در جلسه آتی این کمیسیون، ورود پسته ایران را ممنوع خواهد کرد.
جلال پور، گفت: هنوز مشکل پیمان‌سپاری و میزان بالای ارزش گمرکی این محصول که مدت‌هاست صادرکنندگان واقعی را زمین‌گیر کرده به قوت خود باقی است.
وی ادامه داد: همان‌طور که اشاره شد، برداشت محصول ایران و آمریکا کمتر از میزان پیش‌بینی‌ها بوده و در نتیجه قیمت جهانی پسته افزایش‌یافته است. احتمالاً این افزایش قیمت، باعث کاهش تقاضا شده و از طرفی مشکلات صادرکنندگان ایرانی باعث شده خریداران برای خرید پسته ایرانی اشتیاقی نشان نداده‌اند.
معمولاً بخش عمده‌ای از محصول پسته پیش از کریسمس و سال جدید چینی‌ها فروش می‌رود؛ اما امسال به دلایلی که اشاره شد، در بازارها خبری نیست و تجار پسته نگران ازدست‌دادن بازارها هستند.
وی گفت: بازارها در حال ازدست‌رفتن است؛ اما این موضوع ظاهراً برای دولت‌ها اهمیتی ندارد. پسته همیشه در ردیف مهمترین کالاهای صادراتی بوده است؛ اما این روزها حتی وزارتخانههای متصدی هم به مشکلات بی‌شماری که سد راه تولید و تجارت این محصول شده اهمیت نمی‌دهند و هر کدام این مشکل را از زاویه دید خود و به‌صورت کاملاً سلیقه‌ای تفسیر و راه‌حل‌های تخیلی و غیرقابل‌اجرا ارائه می‌دهند.
جلال پور بیان کرد: بحث تحریم پسته ایران قرار است در نشست ۱۶ و ۱۷ ماه جاری به رأی گذاشته شود. بر اساس تجربیات قبلی، بهترین راهکار برای جلوگیری از تحریم پسته ایران این است که وزارتخانههای ذی‌ربط، بلافاصله با ارسال نامه به اتحادیه اروپا اطمینان دهند که پیگیر موارد مطرح شده هستند و از این اتحادیه بخواهند که تصمیم‌گیری درباره پسته ایران به تعویق افتد.
همچنین پیشنهاد دهند هیئتی مرکب از نمایندگان وزارتخانههای مربوطه و نمایندگان بخش خصوصی برای مذاکره با نمایندگان اتحادیه اروپا تعیین و اعزام شود.
اوضاع صنعت پسته کرمان خوب نیست و یکی از مهمترین محصولات صادراتی غیر نفتی و ارزآور کشور در معرض مشکلات فراوانی قرار گرفته است که رفع این مشکلات همکاری و همکاری مسئولان را طلب می‌کند.