به گزارش خبرنگار مهر، خانه تئاتر که از سال ۱۳۷۸ تأسیس شد به عنوان نهاد صنفی هنرمندان و فعالان عرصه تئاتر شناخته می‌شود اما اینکه چقدر این نهاد توانسته روند و اقداماتی صنفی داشته باشد مسئله‌ای است که طی بیش از ۲ دهه گذشته بارها درباره آن صحبت شده است. خانه تئاتر هیچگاه طی ۲ دهه گذشته دارای ثبات و از دیدگاه اهالی تئاتر تأثیرگذار نبوده است و فقط در مقام یک «عنوان» حضور دارد و به بقای خود ادامه داده است.
البته در برخی موارد حضور برخی هنرمندان یا چهره‌ها در هیئت مدیره خانه تئاتر باعث بروز برخی اتفاق‌های مثبت شد اما شرایط داخلی خانه تئاتر اجازه تداوم و استمرار این اتفاق‌ها و روند مثبت را نداد.
در حال حاضر هم که خانه تئاتر در شرایط نابسامانی به سر می‌برد و نه تنها جایگاه صنفی ندارد بلکه در حال از دست‌دادن اندک اعتبار داشته خود نیز است.
از این رو تصمیم بر این شد تا از دیدگاه اعضای انجمن‌های مختلف خانه تئاتر به بررسی روند و وضعیت خانه تئاتر بپردازیم.
در همین راستا بهزاد صدیقی نمایشنامه‌نویس، پژوهشگر، مدرس دانشگاه و عضو هیئت مدیره اسبق کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان تئاتر ایران، به ارائه نقطه نظرات خود درباره خانه تئاتر و روندی که طی کرده است، پرداخت.
محدودیت‌ها و مشکلات عدیده در نظام صنفی تئاتر
وی درباره روندی که خانه تئاتر طی کرده است، به خبرنگار مهر گفت: خانه تئاتر که در سال ۱۳۷۸ تأسیس شده تا این لحظه، دوران پر فراز و فرودی را پشت سر گذاشته است. البته فرازش کم بوده است و شاید در ابتدا که چنین نهاد شبه‌صنفی و مکانی که هنرمندان تئاتر در آن عضو شوند تا این نهاد پیگیر مطالبات، مشکلات شغلی، مسائل بیمه و بیکاری و کمک‌کننده به پیشرفت فعالیت هنرمندان تئاتر باشد، وجود نداشت. متأسفانه در طی این سال‌ها هر سال به جای توسعه و پیشرفت، بیشتر با محدودیت‌ها، کاستی‌ها و مشکلات عدیده‌ای که در نظام صنفی تئاتر وجود دارد، مواجه شده‌ایم. این مشکلات را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد، اول اینکه مشکلات شغلی و معیشتی اعضا است که هرگز و هرگز خانه تئاتر برای اعضای ۱۷ انجمن خود، امکانات شغلی را تا جایی که من به خاطر می‌آورم، فراهم نکرده است، شاید در مواردی نادر و آن هم به دلیل پیگیری‌های شخصی تعداد محدودی از اعضا، اقداماتی البته نه در خور توجه انجام شده باشد. البته در دوره مدیریت جناب مقصود نعیمی‌ذاکر، ایشان طی مذاکراتی، اموری را با سیمافیلم و سازمان صدا و سیما انجام داد تا برخی از اعضا به عنوان نویسنده یا کارگردان در تولید تئاترهای تلویزیونی حضور داشته باشند. وظیفه امنیت شغلی هنرمندان را خانه تئاتر بر اساس اساسنامه بر عهده دارد که متأسفانه هیچگاه شاهد انجام چنین وظیفه‌ای از سوی خانه تئاتر نبودیم.
نبود ساختار نظام و چارت اداری در خانه تئاتر
صدیقی ادامه داد: مشکل بعدی به مسائل زیرساختی خانه تئاتر مربوط می‌شود مانند نبود ساختار نظام و چارت اداری که البته در سه دوره قبل هیئت مدیره مرکزی خانه تئاتر، در گروه بهسازی سعی شد با تغییر و تحولی که در ساختار هیئت مدیره خانه تئاتر به وجود می‌آورند، این مشکل را برطرف کنند. این مشکل البته پس از هفته‌ها و ماه‌ها تحقیق و پژوهش و صحبت درباره مسائل ساختار اداری و شرایطی که مانع پیشرفت خانه تئاتر شده است، بررسی شد. محمد امیریاراحمدی، نادر برهانی‌مرند، مسعود دلخواه، حمید پورآذری و کوروش نریمانی از جمله هنرمندانی بودند که با اکثریت آرا در هیئت مدیره آن دوره به عنوان اعضای گروه بهسازی حضور پیدا کردند. اما به مرور و با خروج هر کدام از آن‌ها که ظاهراً به دلیل عدم تفاهم‌هایی که با بقیه اعضای هیئت مدیره داشتند و وجود اختلاف نظرهای عدیده با گروه قدیمی‌تر هیئت مدیره خانه تئاتر، اتفاقی رخ نداد. در دوره بعد از آن که جناب شهرام گیل‌آبادی به عنوان مدیرعامل خانه تئاتر انتخاب شد، سعی کرد تا این مشکلات را در ساختار اداری حل کند که بخشی از این مشکلات هم مرتفع شد اما با رفتن وی و با کمبود بودجه و شاید مدیریت ناهماهنگ و برگشتن خانه تئاتر به سیستم مدیریت قبل این روند ادامه پیدا نکرد و جلوی توسعه مسائل و زیرساختی خانه تئاتر به بهانه کمبود بودجه گرفته شد. البته جناب نعیمی‌ذاکر سعی کرد به نوعی مسائل ریشه‌ای و بودجه خانه تئاتر را حل کند.
بودجه ناچیز خانه تئاتر در سال‌های مختلف
وی مشکل عمده دیگر خانه تئاتر را مسئله بودجه کافی و اعتبارات مالی خانه تئاتر دانست و توضیح داد: تا دوره مدیرعاملی جناب شهرام گیل‌آبادی این بودجه علیرغم ردیف بودجه‌ای که در شهرداری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشته، خیلی کم بوده است. تا جایی که من یادم است و طبق گزارش‌هایی که جناب ایرج راد به عنوان مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره‌های دوره‌های مختلف ارائه می‌داد، بودجه در اوایل تأسیس حدود ۱۰۰ میلیون تومان و بعدها به حدود ۲۰۰ ، ۳۰۰ و ۴۰۰ میلیون تومان رسید. اما بعد از آن متاسفانه هرگز اطلاع‌رسانی شفافی درباره ردیف بودجه خانه تئاتر انجام نشد. این بودجه در دوره هیئت مدیره قبلی، از نهادها و ارگان‌های غیر فرهنگی وارد حساب خانه تئاتر شد و افزایش پیدا کرد و در این دوره، سعی شد مسائل و مشکلات مالی آن زمان خانه تئاتر تا حدودی بهتر شود. در این جا باید یادآوری کنم این بودجه همیشه از زمان تأسیس خانه تئاتر تا کنون که ۲۵ سال از عمر آن می‌گذرد، با محدودیت‌ها و مشکلات فراوان و به سختی به انجمن‌ها برای فعالیت‌هایشان پرداخت می‌شد. من ۸ دوره در هیئت مدیره کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان تئاتر ایران بودم و در هر دوره برای برگزاری جایزه انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران علیرغم ردیف بودجه‌ای که در اداره‌کل هنرهای نمایشی داشت و همچنین برآورد اندکی که ارائه می‌دادیم، هیچوقت بودجه برآورد شده به صورت کافی و متناسب شأن جامعه نمایشنامه‌نویسان و مهمترین جایزه ادبیات نمایشی ایران، پرداخت نشد. این جایزه در دوره نخست خود در سال ۱۳۸۴ با دبیری جناب بهزاد فراهانی، بودجه ۱۰۰ میلیون تومانی داشت که خیلی خوب برگزار شد ولی بعد از آن و از دوره دوم جایزه در سال ۱۳۸۶ تا کنون بودجه جایزه ادبیات نمایشی نه تنها افزایش پیدا نکرد بلکه کمتر هم شد.
پرداخت نشدن دستمزد داوران و دست‌اندرکاران جایزه ادبیات نمایشی
این عضو با سابقه خانه تئاتر یادآور شد: در دوره دوم و سوم، بودجه این مهم ترین رویداد نمایشنامه نویسی کشور، ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان بود که در دوره‌های دیگر ۳ تا ۵ میلیون تومان به این بودجه اضافه شد. این هزینه در دوره هشتم حدود ۲۵ میلیون تومان شد و در دوره نهم حدود ۱۱۵ میلیون تومان بودجه پرداخت شد که بخش کمی از آن را خانه تئاتر تأمین کرد و باقی بر اساس ردیف بودجه جایزه در اداره‌کل هنرهای نمایشی دریافت شد. در دوره دهم هم که با دبیری محمد رحمانیان برگزار شد، برآوردمان از بودجه این دوره، حدود ۷۷۰ میلیون تومان بود اما هزینه‌کردمان بابت این دوره ۳۳۳ میلیون تومان شد که البته علیرغم نامه‌نگاری‌ها و درخواست‌های مکرر حضوری، شفاهی و مکتوب، هنوز این مبلغ بابت جوایز، داوری، دستمزد عوامل و همکاران اجرایی پرداخت نشده است. خانه تئاتر فقط در پیش از برگزاری این رویداد، مبلغ ۲۰ میلیون تومان به عنوان تن‌خواه این دوره پرداخت کرده بود. ما در کانون نمایشنامه نویسان و مترجمان تئاتر ایران، در هر دوره که قصد برگزاری جایزه ادبیات نمایشی را داشتیم، سعی می‌کردیم برآورد را با کمترین مبلغ برای هر بخش تعیین کنیم تا خانه تئاتر توان پرداختش را داشته باشد. هر بار در جلسه هیئت مدیره مرکزی خانه این بودجه کم می‌شد و بعد از آن هم با تأخیر چندماهه پرداخت می‌شد. حتی در دوره‌ای اسپانسری از بخش خصوصی جذب کردم که با حمایت آن اسپانسر مبلغی به حساب خانه تئاتر واریز شد و آن بودجه باز هم با تأخیر حدود ۴ ماهه در اختیار ما قرار گرفت.
در خانه تئاتر بودجه را برای روز مبادا نگه می‌دارند!
صدیقی درباره سرانجام بودجه‌هایی که در اختیار خانه تئاتر قرار می‌گیرند، متذکر شد: متاسفانه ما در خانه تئاتر همیشه این مشکل را داشتیم و داریم که اگر بودجه از هر جایی وارد حساب خانه تئاتر بشود، بخشی از آن را برای روز مبادا نگهداری و پس انداز کنند که این روز مبادا هیچوقت برای خانه تئاتر شکل نگرفت و متوجه نشدیم که چگونه خرج شده است. روز مبادای سختی مانند دوران کرونا وجود داشت که حتی ریالی از آن بودجه را به بیماران کرونایی اختصاص ندادند و متأسفانه برخی از هنرمندانی که در آن شرایط سخت بیمار بودند، جان‌شان را از دست دادند. بودجه‌ها هیچوقت به موقع به انجمن‌ها و کانون‌ها پرداخت نشد و کانون‌ها و انجمن‌ها به سختی می‌توانستند برای فعالیت‌هایشان موافقت هیئت مدیره را جلب کنند. اگر برای دوره اخیر جایزه ادبیات نمایشی ایران سایت تیوال به ما کمک نمی‌کرد، مراسم پایانی آن برگزار نمی‌شد. هنوز عزیزانی که برای برگزاری دوره دهم جایزه ادبیات نمایشی ایران همکاری کردند، دستمزدی دریافت نکرده‌اند و من شرمنده آن‌ها هستم. اداره‌کل هنرهای نمایشی طی جلساتی که داشتیم هنوز ریالی به ما پرداخت نکرده است و متأسفانه من باید گاهی هر روز، جوابگوی تلفن‌های همکاران این جایزه باشم که دستمزد خود را مطالبه می‌کنند. این بدقولی‌ها باعث می‌شود اعتبار خانه تئاتر و کانون زیر سوال برود و متأسفانه کسی پاسخگو نیست. همین مسائل باعث شده است که دیگر مسئولیت اجرایی را در کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان تئاتر ایران عهده‌دار نشوم.
خانه تئاتر قدمی برای حمایت از انجمن‌ها و فعالیت‌هایشان برنمی‌دارد
وی در ادامه سخنان خود با انتقاد از برخورد هیئت مدیره خانه تئاتر با انجمن‌های مختلف این خانه، گفت: متأسفانه خانه تئاتر به گونه‌ای با هیئت مدیره‌های کانون‌هایش برخورد کرده تا به حداقل‌ها قانع باشند ولی هیئت مدیره خانه تئاتر در مراسم مختلف انجمن ها و کانون‌ها با افتخار اعلام می‌کنند که از فعالیت‌های انجمن‌های خانه تئاتر دفاع می‌کنند. خانه تئاتر اعتبار خود را از انجمن‌ها و کانون‌های خود کسب می‌کند ولی در حمایت از فعالیت‌های آن‌ها هیچ قدم تأثیرگذاری و حمایتی بر نمی‌دارد. جالب است که هیئت مدیره خانه تئاتر در مجمع و همچنین به وزارت ارشاد گزارش‌های آماری فعالیت‌های خود را ارائه می‌دهد تا ردیف بودجه‌شان افزایش پیدا کند. همچنان بعد از گذشت ۲۵ سال از تأسیس خانه تئاتر مشخص نشد که چرا انجمن‌ها و کانون‌ها ردیف بودجه مشخصی ندارند. معتقدم این روند به عمد اتفاق افتاده تا تصمیم‌گیری دست هیئت مدیره باشد و از برنامه‌هایی که خودشان مایل هستند حمایت کنند و بودجه در حساب خانه تئاتر یا حساب‌های مشترک دیگر بماند تا سود آن سپرده، برای روز مبادا مدنظر قرار گیرد.
اساسنامه خانه تئاتر روزآمد نیست
عضو هیئت مدیره اسبق کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان تئاتر ایران یادآور شد: این‌ها گوشه کوچکی از مسائل مالی و مشکلات مالی انجمن‌ها و کانون‌های خانه تئاتر است. مشکلات خیلی بیشتر از آن چیزی که فکر کنید در خانه تئاتر وجود داشته و دارد و باید به صورت ریشه‌ای حل شود. باید اساسنامه خانه تئاتر را که جزو مطالبات اعضا در انتخابات مجمع عمومی دوره گذشته بود و هیئت مدیره منتخب که همچنان بر مسند خانه تئاتر هستند، قول داده بودند که آن را روزآمد کنند تا مسائل و مشکلات این نهاد حل شود، به روز شود اما این اتفاق هنوز رخ نداده است. از طرفی دیگر اختلافات درون گروهی هیئت مدیره با آخرین مدیرعامل آن هم سبب شده بود تا خانه تئاتر فقط گرفتار مسائل و مشکلات روزمره خود شود و مسائل کلان‌تر و تأثیرگذارتر برای اعضای خانه تئاتر فراموش شود.
فقدان گزارش شفاف از بودجه و هزینه‌کردها در خانه تئاتر
صدیقی یکی از مشکلات بزرگ خانه تئاتر طی ۲ سال اخیر را که خیلی مورد توجه اعضای فعال تئاتر قرار گرفته نبود شفافیت مالی دانست و متذکر شد: هیچ گزارش شفافی از ردیف بودجه و هزینه‌کردهای خانه تئاتر و بودجه‌هایی که از مراکز و نهادهای دیگر دریافت می‌کند، ارائه نمی‌شود. ارگان‌ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی نیز که احتمالاً به خانه تئاتر کمک مالی می‌کنند نیز گزارشی به رسانه‌ها و جامعه هنری و تئاتری ارائه نمی‌دهند. قاعده و اصول مربوط به امور اطلاع‌رسانی هر نهاد این چنینی می‌گوید خانه تئاتر و وزارت ارشاد موظفند که به جامعه تئاتری گزارش دهند که هزینه‌ها چقدر پرداخت شده و صرف چه اموری شده است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است گزارش هزینه‌کردها را از خانه تئاتر مطالبه کند. گویا هیچ نهادی، نظارتی بر مسائل مالی خانه تئاتر ندارد و هیچ کسی نمی‌داند خانه تئاتر دارای چه مسئله مهمی در حوزه بودجه و نبود بودجه است. در پس از انتخابات آخرین هیئت مدیره مرکزی خانه تئاتر در دو سال و اندی گذشته، فقط جناب نعیمی‌ذاکر به عنوان تنها مدیرعامل این نهاد، ریز هزینه‌کردها و بودجه‌های مربوط به خانه تئاتر را در سال‌های گذشته از هیئت مدیره مطالبه کرده است و قبل از آن هیچ مدیرعامل دیگری چنین مطالبه‌ای نداشته است؛ البته مدیرعاملی این خانه طی ۱۷ سال بر عهده یک نفر بوده و فقط در دو دوره اخیر مدیرعامل آن از خارج خانه تئاتر انتخاب شده است.
وی ادامه داد: ما اعضای خانه تئاتر به تازگی و به محض اینکه مطالبات نعیمی‌ذاکر و درخواست شفاف‌سازی از سوی وی در برخی از رسانه ها مطرح شد، متوجه شدیم که خانه تئاتر در چه وضعیتی قرار دارد. معتقدم لازم است سیستم اطلاع‌رسانی شفاف، منظم و دقیق در خانه تئاتر وجود داشته باشد تا خانه تئاتر را از وضعیت بازدارنده به وضعیت پیش‌برنده سوق دهد. اگر نقدها نباشد هیچ ارگانی نمی‌تواند پیشرفت کند، چه دولتی و چه غیردولتی.
واریز بودجه‌های دوران کرونا به حساب روز مبادای خانه تئاتر!
این عضو خانه تئاتر درباره وضعیت بودجه‌هایی که در دوران کرونا در اختیار خانه تئاتر قرار گرفت، یادآور شد: در دوره کرونا بودجه‌هایی به خانه تئاتر پرداخت شد که بایستی هیئت مدیره یا مدیرعامل خانه تئاتر درباره این بودجه‌ها به اعضا گزارش می داد. در آن دوران بنیاد مستضعفان بودجه‌ای را برای کمک به اعضا و همچنین بیماران کرونایی به خانه تئاتر اهدا کرد ولی باز هم هیچ گزارش شفافی درباره نحوه هزینه‌کرد این بودجه منتشر نشد. تا جایی که می‌دانم حتی برخی از اعضای این خانه، هدیه تخصیص شده خود را دریافت نکردند. گویا آن مبالغ نیز به حساب مشترک مدنظر رفت تا برای روز مبادا در نظر گرفته شود و همین این اقدام، مشکلات مالیاتی برای خانه تئاتر به وجود آورد که رقم زیادی بود اما گویا سرانجام با تخفیف اداره مالیات، خانه تئاتر مجبور به پرداخت آن شد. چنین عملکردهایی به دلیل ناآشنایی اداره‌کنندگان خانه با مسائل حقوقی و قانونی، باعث ضربه‌زدن و مانع پیشرفت این نهاد شبه صنفی می‌شود.
سیستم مدیریت خانه تئاتر قدیمی، منسوخ‌شده و ناکارآمد است
صدیقی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: گذشت زمان نشان می‌دهد هیچ میل و تصمیمی برای پیشرفت و توسعه خانه تئاتر وجود ندارد که ناشی از سیستم مدیریتی خیلی قدیمی، منسوخ‌شده، ناکارآمد و به روزنشده است. در طول این سال‌ها علیرغم اینکه اعضای خانه تئاتر بیشتر شده، اما تعداد اعضای حرفه‌ای، ایده‌پرداز و متفکرانه‌ترش کمتر شده است. حتی خانه تئاتر به اعضای جدید هم اجازه بروز و ظهور نمی‌دهد. به همین خاطر خانه تئاتر در حال درجازدن و بدون هیچ پیشرفتی است.
خانه تئاتر نهادی شبه‌صنفی است
وی ادامه داد: وضعیت خانه تئاتر اکنون در شرایطی قرار گرفته که باعث شده تا بعد از گذشت ۲۵ سال از عمر این خانه، علیرغم کوشش‌های بعضی از اعضای هیئت مدیره مرکزی در ۱۰ سال اخیر با کوشش‌های کانون‌های نمایشنامه‌نویسان، کارگردانان، طراحان، منتقدان و برخی از انجمن‌های دیگر، هنوز با نهادی صنفی مواجه نیستیم. معتقدم خانه تئاتر یک نهاد شبه‌صنفی است و هنوز نتوانسته به عنوان یک نهاد صنفی پویا و تأثیرگذار در بدنه و بین اعضای خود و در بین جامعه‌های فرهنگی، هنری و سیاسی شناخته شود. علارغم این کوشش کانون‌ها و انجمن‌ها، در سال های اخیر به لحاظ قانونی مجوز صنفی شدن خانه تئاتر در مراکز تصمیم‌گیرنده معوق ماند و به نوعی جلوی صنفی‌شدن گرفته شد. اعتقاد دارم از آغاز تاسیس این خانه تا کنون فقط کارهای شبه‌صنفی انجام شده و به همین دلیل می بینیم که در بحران‌ها و مسائل کلان به دلیل صنف‌نبودن، از توسعه و پیشرفت باز مانده است.
تعطیلی ۴ ماهه ساختمان مرکزی خانه تئاتر
این منتقد و پژوهشگر تئاتر ایران در پایان سخنان خود تأکید کرد: حدود ۴ ماه است ساختمان مرکزی خانه تئاتر در خیابان سمیه تعطیل شده است ولی هیچ کسی از طرف خانه تئاتر در این مورد اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی نکرده که به چه دلیل و چرا این ساختمان تعطیل شده و بدتر از آن، کسی یا رسانه‌ای هم نسبت به این تعطیلی مطالبه‌گری نمی‌کند و اگر هم هیئت مدیره انجمن‌ها و کانون‌ها این خانه هم مطالبه‌ای در این باره داشته‌اند، اما منعکس و اطلاع‌رسانی نشده است.
عکس داخل خبر از اختر تاجیک است.