خبرگزاری مهر- گروه استانها- محمد موسوی*: کشاورزی و غذا به عنوان صنعت محرک اساسی برای رشد اقتصادی و کاهش فقر در بسیاری کشورها از جایگاه قابل توجهی برخوردار است و در این میان کشت‌های گلخانه‌ای با توجه به فراهم کردن شرایط مصنوعی تولید و خنثی کردن عوامل محیطی اهمیت ویژه‌های در پیشبرد فرآیندهای توسعه‌ی کشاورزی دارند این صنعت در چند دهه گذشته دستخوش تغییرات فراوانی در حوزه فناوری شده است و تغییرات اقلیمی و کمبود منابع، نیاز به این فناوری‌ها را دوچندان کرده است.
از این رو کشاورزان پیشرو برای حفظ جایگاه خود در بازار، مجبور به استفاده از فناوری و نوآوری به منظور افزایش کارایی و انعطاف پذیری تولید شدند. یکی از جدیدترین مباحث این حوزه فعالیت‌های مبتنی بر اینترنت اشیا است که اندازه گیری پارامترهای محیطی و مکانیکی را به کمک پردازش‌های رایانه‌ای به راه حل های کاربردی تبدیل می‌کند.
کشاورزان با استفاده از انواع ابزارهای هوشمند کشاورزی، کنترل بیشتری بر فرآیند پرورش و رشد به دست آوردند و آن را قابل پیش بینی تر کرده و کارایی آن را بهبود می‌بخشند، بدیهی است برنامه ریزی مناسب درجهت توسعه‌ی این نظام تولید با توجه به شرایط ویژه آن نیازمند شناخت عوامل و محدودیت‌ها و دارای نقاط قوت و ضعف و فرصت‌هایی در توسعه کشت هستند.
توسعه گلخانه‌های هوشمند در سال‌های اخیر به طور روزافزون مورد توجه قرار گرفته است زیرا این فناوری روش‌های کارآمدتر و سازگار با محیط زیست را برای رشد محصولات ارائه می‌دهد.
به طور کلی می‌توان گفت گلخانه‌های هوشمند سازه‌هایی هستند که از فناوری‌های پیشرفته مانند حسگرها، کنترل کننده ها، محرک‌ها، هوش مصنوعی و سیستم‌های رباتیک برای نظارت و تنظیم شرایط محیطی داخل گلخانه در جهت رشد بهینه گیاه استفاده می‌کنند؛ به کاربردهای اینترنت اشیا در سنجش پارامترهای مختلف مانند رطوبت، سطح محل و مواد مغذی آب، اسیدیته و مقدار هدایت الکتریکی، دما، شدت نور، سطح دی اکسید کربن و مقدار حشره کش‌ها یا آفت کش‌ها اشاره کرده‌اند؛ این پارامترها از طریق سنسورهای مختلف کنترل می‌شوند تا اطلاعات مفیدی جهت تشخیص زودهنگام و تصمیم گیری های بهینه در گلخانه‌های هوشمند ارائه کنند به بررسی کاربردهای مبتنی بر اینترنت اشیا در گلخانه‌های هوشمند پرداخته اند و فرصت‌های این فناوری در محیط کشاورزی تأکید می‌کند.
مطالعات متعددی نقاط قوت هوشمندسازی در طراحی گلخانه‌ها را معرفی کردند؛ به عنوان مثال معیارهای طراحی و مدیریت گلخانه‌های هوشمند را بررسی کرده و یک مدل بهینه برای سناریوهای مختلف ارائه دادند و چهار هدف شامل به حداکثر رساندن عملکرد محصولات، به حداقل رساندن مصرف انرژی، به حداقل رساندن مصرف آب و به حداقل رساندن انتشار گازهای گلخانه‌ای مد نظر قرار گرفته است.
استان اصفهان با شرایط اقلیمی و منابع خاص جنبه نوآورانه مضاعفی پیدا می‌کند گلخانه‌های هوشمند می‌توانند مزایای متعددی را برای کشاورزی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک مانند استان اصفهان، جایی که کمبود آب، تخریب خاک و تنوع آب وهوا چالش‌های مهمی را برای تولید محصولات زراعی ایجاد می‌کنند، ارائه دهند.
بنابراین، انجام یک تحلیل راهبردی از توسعه گلخانه‌های هوشمند در استان اصفهان برای ارزیابی پایداری و رقابت پذیری آنها دارای اهمیت است استان اصفهان که در ایران قرار دارد، با قدمتی طولانی در عرصه کشاورزی، به تولید میوه و تره بار شهرت داشته و استفاده از فناوری گلخانه هوشمند در این استان، قابلیت ایجاد تحول در بخش کشاورزی و افزایش چشمگیر بهره وری دارد.
استان اصفهان در بخش کشاورزی با داشتن حدود ۵۶۸ هکتار اراضی کشاورزی و ۶ میلیون واحد دامی درمجموع حدود ۶/۶ میلیون تن تولید محصولات کشاورزی داشته که حدود پنج درصد از تولیدات کشاورزی کشور را تشکیل می‌دهد.
در زمینه تولید محصولات باغی استان اصفهان در تولید میوه‌های دانه دار نظیر سیب، گلابی، به، انار، بادام و گیاهان دارویی در مقایسه با سایر استان‌های کشور رتبه‌های ۲ تا پنج را دارد. در تولیدات گلخانه‌ای نیز این استان چهارمین تولیدکننده محصولات گلخانه‌ای است این استان ۱۲/۳۳ درصد از محصولات گلخانه‌ای کشور را تأمین می‌کند. گلخانه‌های استان اصفهان از واحدهای پیشرو در عرضه استفاده از تکنولوژی محسوب می‌شوند.
در حال حاضر، توسعه گلخانه‌های هوشمند به عنوان یکی از راهکارهای مدیریت بهینه منابع آب و خاک و کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره وری در بخش کشاورزی مورد توجه قرار گرفته است.
استان اصفهان به عنوان یکی از مناطق مهم کشاورزی کشور، با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی خاص خود، دارای ظرفیت بالایی برای توسعه گلخانه‌های هوشمند است.
توسعه گلخانه‌های هوشمند در استان اصفهان می‌تواند تولید، کیفیت و سودآوری محصولات را افزایش داده و در عین حال مصرف آب، اثرات زیست محیطی و ریسک تولید را کاهش دهد با این حال، توسعه گلخانه‌های هوشمند در استان اصفهان نیازمند غلبه بر چالش‌ها و محدودیت‌هایی مانند هزینه بالای سرمایه گذاری اولیه، پیچیدگی فنی، نیاز به تعمیر و نگهداری، وابستگی به عوامل خارجی مانند تأمین برق و اتصالات به اینترنت است.
توسعه گلخانه‌های هوشمند در استان اصفهان توجیه پذیری بالایی را برای افزایش بهره وری، کاهش هزینه‌های تولید و توسعه اقتصادی داراست با این حال، برای دستیابی به این هدف‌ها باید به مسائل مهمی مانند کمبود دانش فنی، مشکلات مالی، معضلات قانونی، نظام‌های کشاورزی سنتی و نگرانی‌های زیست محیطی توجه شود.
با افزایش تمرکز بر آموزش و دانش فنی، تأمین منابع مالی و استفاده از تکنولوژی‌های جدید، می‌توان به بهبود وضعیت گلخانه‌های هوشمند در استان اصفهان دست یافت و در نتیجه، به افزایش بهره وری و توسعه اقتصادی کشور کمک کرد تا توسعه گلخانه‌های هوشمند را در مناطق مختلف داشته باشند و نتایج آن را در اختیار برنامه ریزان قرار دهند.
** مشاور رئیس سازمان و مدیر روابط عمومی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان / دکترای علوم ارتباطات اجتماعی