خبرگزاری مهر _گروه استانها: بافت قدیم شهر کرمان به عنوان یکی از کهن‌ترین ساختارهای شهری ایران، مجموعه‌ای از میراث تاریخی و فرهنگی است که نه تنها هویت معماری این شهر را شکل داده، بلکه بازتابی از زندگی، هنر، و آداب و رسوم مردمان آن در طول تاریخ است. با این حال، این میراث ارزشمند در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده و به مراقبت و توجه بیشتری نیاز دارد. این گزارش به بررسی ظرفیت‌ها و مشکلات این بافت تاریخی می‌پردازد.
ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بافت قدیم کرمان
بافت قدیم کرمان، با بازار تاریخی، حمام‌ها، مساجد، کاروانسراها، و خانه‌های قدیمی همچون گنجینه‌ای ارزشمند، ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری فرهنگی دارد. بازار کرمان که یکی از طولانی‌ترین بازارهای مسقف ایران است، نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری دوره صفویه و قاجار محسوب می‌شود.
وجود جاذبه‌هایی همچون مجموعه گنجعلی‌خان، مسجد ملک، و خانه‌های تاریخی مانند خانه حاج‌آقاعلی، فرصتی مناسب برای توسعه صنعت گردشگری در کرمان فراهم می‌کند. این منطقه می‌تواند با بازسازی و بهسازی، گردشگران بیشتری را جذب کند و منبع درآمدی پایدار برای شهر باشد.
بافت قدیم می‌تواند با احیای صنایع دستی و راه‌اندازی اقامتگاه‌های بوم‌گردی، زمینه اشتغال‌زایی برای ساکنین محلی را فراهم کند. این اقدام هم به اقتصاد منطقه کمک می‌کند و هم باعث حفظ فرهنگ و هنر بومی می‌شود.
بافت تاریخی کرمان می‌تواند بستری مناسب برای تحقیقات علمی، برگزاری همایش‌های تاریخی، و ایجاد موزه‌های موضوعی باشد که موجب شناخت بهتر این میراث ارزشمند خواهد شد.
مشکلات و چالش‌های بافت قدیم کرمان
بخش زیادی از بناهای بافت قدیم به دلیل بی‌توجهی و نبود برنامه‌های مرمتی، دچار فرسودگی شده‌اند. زلزله‌های اخیر و شرایط آب‌وهوایی نیز به این روند تخریب دامن زده‌اند. مهاجرت ساکنان بومی به مناطق مدرن‌تر شهر و تبدیل خانه‌های تاریخی به انبار یا مکان‌های متروکه، بافت قدیم را از حیات اجتماعی تهی کرده است.
ساخت‌وسازهای مدرن و بدون نظارت در اطراف بافت تاریخی، به هویت اصیل این منطقه آسیب زده و تعادل معماری سنتی را مختل کرده است.
کمبود منابع مالی و نبود برنامه‌ای جامع برای حفاظت و احیای بافت قدیم، مانع از اجرای پروژه‌های مرمتی شده است. بسیاری از پروژه‌ها نیز به دلیل نبود نظارت کافی یا کیفیت پایین متریال، ناقص باقی مانده‌اند.
بسیاری از شهروندان و حتی مسئولین، اهمیت و ارزش تاریخی این بافت را نمی‌دانند. عدم آگاهی موجب تخریب‌های غیرمجاز و عدم مشارکت جامعه در حفظ این میراث شده است.
راهکارها و پیشنهادها
برنامه‌ریزی برای مرمت و بازسازی بناهای تاریخی باید با همکاری متخصصین حوزه معماری سنتی و بافت‌های فرسوده انجام شود. تشویق سرمایه‌گذاران خصوصی به ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی و مراکز فرهنگی در بافت قدیم می‌تواند روند احیا را تسریع کند.
ایجاد امکانات رفاهی و گردشگری مناسب مانند مسیرهای پیاده‌روی، تابلوهای راهنما، و مراکز خدمات گردشگری در جذب گردشگران مؤثر خواهد بود.
برنامه‌های فرهنگی و آموزشی برای ساکنین محلی و نسل جوان می‌تواند در ارتقای آگاهی عمومی نسبت به اهمیت حفظ این میراث مؤثر باشد.
احیای هنرهای دستی و محلی کرمان و ایجاد بازارچه‌های دائمی در بافت قدیم می‌تواند به زنده نگه داشتن فرهنگ این منطقه کمک کند.
بافت قدیم شهر کرمان، علی‌رغم چالش‌های فراوان، همچنان می‌تواند به یک الگوی موفق از احیای بافت‌های تاریخی در ایران تبدیل شود. اما این مهم تنها با برنامه‌ریزی دقیق، همکاری دستگاه‌های اجرایی و مشارکت مردم و سرمایه‌گذاران ممکن خواهد بود. وقت آن رسیده که این گنجینه تاریخی از سایه فراموشی خارج شود و به جایگاه شایسته خود بازگردد.
مقایسه وضعیت بافت تاریخی کرمان و یزد از دو مسیر متفاوت در حفظ میراث تاریخی
بافت تاریخی شهرهای کرمان و یزد هر دو نمایانگر فرهنگ، معماری و هویت تاریخی مناطق کویری ایران هستند. با این حال، وضعیت نگهداری و توسعه این دو بافت تاریخی بسیار متفاوت است. یزد به عنوان اولین شهر خشتی جهان و با ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو جایگاهی ویژه یافته، اما بافت تاریخی کرمان همچنان با چالش‌های متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند.
هر دو بافت، مجموعه‌ای از بناها، بازارها، مساجد، خانه‌های تاریخی، و کاروانسراها هستند که روایتگر تاریخ و فرهنگ غنی ایران هستند.
فرسودگی و تخریب بناهای قدیمی ناشی از شرایط محیطی و بی‌توجهی، مهاجرت ساکنان بومی به مناطق جدیدتر و کم‌رنگ شدن هویت اجتماعی بافت، نفوذ ساخت‌وسازهای مدرن که به ساختار سنتی آسیب می‌زند، هر دو بافت قابلیت تبدیل به قطب‌های گردشگری و اشتغال‌زایی از طریق بوم‌گردی و صنایع دستی را دارند.
ثبت جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۷ باعث جلب توجه داخلی و بین‌المللی به بافت تاریخی یزد شد. این امر زمینه جذب سرمایه‌گذاری، بودجه‌های دولتی، و نظارت دقیق‌تر بر مرمت‌ها را فراهم کرد.
اما بافت تاریخی کرمان هنوز از چنین جایگاهی محروم است و توجه کمتری از سوی نهادهای دولتی و بین‌المللی دریافت کرده است. نبود ثبت جهانی به معنای کمبود بودجه، نظارت و انگیزه برای احیا است در مقابل بافت تاریخی کرمان به کلی رها شده و آسیب‌های جدی دیده است به طوری که آپارتمان سازی در این بافت بسیار گسترده انجام شده است با این وجود هنوز هم می‌توان برخی از مناطق بافت تاریخی کرمان را نجات داد. بسیاری از بناهای تاریخی یزد مرمت شده‌اند و با اجرای قوانین سختگیرانه، ساخت‌وسازهای مدرن در محدوده بافت تاریخی کنترل می‌شود.
در کرمان، فرایند مرمت و نگهداری به کندی پیش می‌رود. نبود بودجه کافی و نظارت مناسب، باعث فرسودگی بیشتر بناها شده است. بسیاری از خانه‌های قدیمی به حال خود رها شده‌اند یا به انبار و محل تخریب تبدیل شده‌اند. در یزد زیرساخت‌های گردشگری مانند اقامتگاه‌های بوم‌گردی، رستوران‌های سنتی، و مسیرهای گردشگری توسعه یافته‌اند.
این امکانات باعث جذب گردشگران بیشتری شده است. اما بافت تاریخی کرمان هنوز از زیرساخت‌های گردشگری مناسب محروم است. اقامتگاه‌های بوم‌گردی محدود هستند و مسیرهای مشخصی برای گردشگران تعریف نشده است. ساکنین بومی و سرمایه‌گذاران در احیای بافت تاریخی یزد مشارکت فعالی دارند. این مشارکت نقش مهمی در حفظ بافت ایفا کرده است.
در کرمان، نبود آگاهی عمومی و مشارکت مردمی باعث کاهش انگیزه‌ها برای حفظ بافت شده است. بسیاری از ساکنین محلی به دلیل مشکلات اقتصادی یا بی‌اطلاعی، در حفاظت از این میراث ارزشمند نقشی ایفا نمی‌کنند. قوانین سختگیرانه‌ای برای جلوگیری از تخریب بناهای تاریخی وجود دارد اما نبود نظارت کافی و قوانین ضعیف‌تر باعث شده است برخی بناهای تاریخی تخریب شوند یا کاربری‌های نامناسب پیدا کنند.
لزوم بهره‌گیری از تجربه یزد
کرمان می‌تواند با الگوبرداری از یزد، برای ثبت جهانی بافت تاریخی خود تلاش کند. این اقدام باعث جلب حمایت‌های بین‌المللی و توجه بیشتر دولت خواهد شد.
تشویق مردم به مشارکت در نگهداری و مرمت بافت تاریخی می‌تواند به احیای آن کمک کند. این مشارکت از طریق ایجاد برنامه‌های آموزشی و تشویقی ممکن است.
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری مانند اقامتگاه‌های بوم‌گردی و مراکز خدمات گردشگری می‌تواند به رونق اقتصادی بافت تاریخی کرمان کمک کند.
با تخصیص بودجه‌های مناسب و اجرای طرح‌های مرمتی اصولی، می‌توان از فرسایش بیشتر بافت تاریخی کرمان جلوگیری کرد.
برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی در بافت تاریخی کرمان می‌تواند آگاهی عمومی را افزایش داده و به جذب گردشگران کمک کند.
اگرچه یزد در مسیر حفاظت از میراث خود گام‌های بزرگی برداشته، کرمان هنوز با چالش‌های بزرگی روبه‌رو است. با این حال، این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که مسیر پیشرفت و احیای بافت تاریخی کرمان، هرچند دشوار، اما با برنامه‌ریزی صحیح و بهره‌گیری از تجربیات موفق یزد، امکان‌پذیر است.
درخواست سه شهروند کرمانی از استاندار کرمان برای الگو قرار دادن یزد در بازسازی بافت تاریخی کرمان:
تخصیص بودجه پایدار برای مرمت و بازسازی بافت تاریخی
زهرا فاطمی، یکی از شهروندان کرمانی با اشاره به عملکرد موفق استاندار کرمان در زمان تصدی همین پست در یزد گفت: آقای طالبی در یزد بافت تاریخی این شهر را زنده کرد و توانست چندین پله یزد را در ویترین گردشگری ایران و جهان بالا ببرد.
وی افزود: آقای استاندار، یکی از دلایل موفقیت یزد در احیای بافت تاریخی، تأمین بودجه‌های پایدار و همکاری دولت و بخش خصوصی است. ما نیز خواستار تخصیص بودجه‌ای مشخص و پیوسته برای مرمت بناهای تاریخی کرمان هستیم. لطفاً برنامه‌ای جامع و بلندمدت تدوین کنید که بتواند این بافت ارزشمند را احیا کند.
توسعه زیرساخت‌های گردشگری و بوم‌گردی
کمال ارجمند، نیز دیگر شهروند کرمانی است که از استاندار کرمان خواست در نخستین بارنامه‌های خود از بافت تاریخی کرمان بازدید و راه برون رفت از این بن بست عجیب را پیدا کند.
وی گفت: یزد با توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی و مراکز گردشگری توانسته است هم گردشگران بیشتری جذب کند و هم اشتغال‌زایی ایجاد کند.
این شهروند کرمانی بیان کرد: از شما تقاضا داریم با الگو گرفتن از این تجربه موفق، زیرساخت‌های گردشگری بافت تاریخی کرمان را تقویت کنید. این اقدام نه تنها میراث فرهنگی ما را حفظ می‌کند بلکه به رونق اقتصادی مردم منطقه هم کمک خواهد کرد."
جلب مشارکت مردمی و سرمایه گذاران خصوصی
محمد ایرانمنش یک شهروند کرمانی در گفتگو با مهر اظهار داشت: یزدی‌ها نشان دادند که مشارکت مردم و سرمایه‌گذاران خصوصی می‌تواند نقش مهمی در احیای بافت تاریخی ایفا کند.
وی گفت: ما از استانداری کرمان می‌خواهیم برنامه‌هایی طراحی کنید که مردم محلی و سرمایه‌گذاران به بازسازی این بافت تشویق شوند، مثلاً از طریق تخفیف‌های مالیاتی یا اعطای تسهیلات ویژه برای مرمت خانه‌های تاریخی.
ایرانمنش گفت: بافت تاریخی کرمان مانند گنجی است که در کش و قوس‌های سیاسی مسئولان بومی استان کرمان طی سال‌های گذشته مغفول مانده است و نیاز به یک دید باز و آینده نگر و برنامه ریزی منطقی و هدفمند دارد.
محمد منصوری، یکی از دوستداران میراث فرهنگی کرمان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: استان کرمان از نظر داشته‌های تاریخی و بناهای تاریخی از یزد پیشی گرفته است و تنها ۱۰ اثر ثبت جهانی و حدود هزار بنای ثبت ملی دارد اما در ویترین گردشگری ایران کرمان بسیار از یزد عقب مانده است.
وی تصریح کرد: در یزد رودخانه‌ای از پرد شپران در روزهای تعطیل از مناطق مختلف کشور حضور می‌یابند و هزاران کافه در بناهای تاریخی، رستوران، خانه تاریخی و اقامتگاه شکل گرفته و در طول تعطیلات اکثر این مراکز مملو از گردشگر است و گردشگر مالی بسیار ارزشمندی در این زمینه هزینه می‌شود.
منصوری بیان کرد: اما در کرمان خانه‌های تاریخی در حال خراب شدن است، آنها که مرمت شده در جذب گردشگر نا کام هستند زیرا یک پیوستار جدی و حمایت استانی از آنها وجود ندارد.
در کرمان به جای فعال شدن پتانسیل‌های نیروی‌های گذشته به فکر سیاست ورزی بوده اند، اما در یزد همه دست به دست هم در حال تلاش برای ساختن ساختاری مناسب برای گردشگری هستند.
وی گفت: از استاندار جدید می‌خواهیم با توجه به تجربیات خود وضعیت بافت تاریخی و گردشگری کرمان را بهبود ببخشد.
شهروندان کرمانی از استاندار جدید انتظار دارند با بهره‌گیری از تجربیات موفق یزد، برنامه‌های مشخصی برای مرمت بافت تاریخی کرمان تدوین کند. توجه به بودجه، گردشگری و مشارکت مردمی، کلید بازگرداندن حیات به این بافت ارزشمند است.