دكتر سنگري : تداوم ادبيات مذهبي با " نقد " امكان پذير است
اينك موعد تقويت اين نوع از ادبيات و نقد جدي آثار است ، اگر مي خواهيم ادبيات مذهبي تداوم يابد ، بايد تعارف را كنار بگذاريم و آثار را از صافي نقد عبور دهيم.
دكتر محمد رضا سنگري - نويسنده ، منتقد ادبي و استاد دانشگاه ، در گفت و گو با خبرنگار ادبي " مهر " با بيان اين مطلب گفت : در طول دوران مبارزه و پس از به ثمر نشستن انقلاب اسلامي ، موجي وسيع و گسترده از مضامين و واژگان و در بياني كلي تر ، فرهنگ اسلام را به فراخناي ادب كشيد.
وي افزود : بعد از انقلاب اسلامي ، احساسات شور انگيز مذهبي در تار و پود ادبيات ما تنيده شد و رفته رفته بر پختگي و قوت آن افزوده گشت.
سنگري كه كتابي با موضوع نقد و بررسي شعر انقلاب اسلامي منتشر كرده است ، يادآور شد : اغلب سروده هاي موفق شاعران ما در توصيف صحنه هاي نبرد هشت ساله و پايداري ما در برابر بيگانگان ، از انديشه و حماسه بزرگ عاشورا تاثير مستقيم پذيرفت ، شعرهايي كه در ظاهر با عاشورا مرتبط نبودند ، اما وامدار انديشه عاشورايي شدند و همين نكته ، عامل پيوند بيشتر مخاطبان با اين آثار گرديد.
شمس لنگرودي : نگفتن شعر براي عاشورا ، دليل بي علاقگي نيست
همه ما به پدر ، مادر و فرزند خود علاقه مند هستيم و به آنها از صميم وجود ، عشق مي ورزيم اما كمتر شاعري است كه در اين موضوعات ، شعري سروده باشد ، حال آيا شاعراني كه چنين شعري نگفته اند ، نسبت به بستگان و نزديكان خود بي علاقه و بي تفاوت هستند؟
محمد شمس لنگرودي - شاعر و محقق ادبي با بيان اين مطلب گفت : اين طور نيست كه در همين چند سال اخير ، ما به يكباره صاحب ادبيات آييني و شعر مذهبي شده باشيم .
وي افزود : همان طور كه شعر سياسي ، شعر طنز ، شعر اجتماعي و ديگر گونه هاي شعري داريم ، شعر مذهبي هم وجود دارد و تعدادي از اشعار را مي توان در اين زمره به حساب آورد ، اما نمي توان گفت كه هر شعري براي امام حسين ( ع ) سروده شده باشد ، يا انگشت اشاره شاعر ، موضوعي ديني را نشانه رفته باشد ، مشخصا آن شعر ، شعر مذهبي و آييني است.
| حادثه اي مانند " عاشورا " مربوط به قرن ها پيش است و طبيعتا افق ادبيات مذهبي و آييني نيز ، عمري به اندازه زمان هاي سپري شده دارد. |
| نام گوينده : شمس لنگرودي |
اين شاعر و محقق ادبي ، با بيان اين كه الزاما با تظاهر به اين كه به موضوعي علاقه مند هستيم ، شعرخوبي متولد نخواهد شد ، تاكيد كرد : حادثه اي مانند " عاشورا " مربوط به قرن ها پيش است و طبيعتا افق ادبيات مذهبي و آييني نيز ، عمري به اندازه زمان هاي سپري شده دارد.
شمس لنگرودي تصريح كرد : همه ما مي دانيم كه " شعر " هنري خود جوش است و اين جوشش ، بايد در ذات شعر و شاعر باشد.
اين شاعر خاطر نشان ساخت : با وجود سابقه ادبيات مذهبي در ايران ، قطعا يك عده خاص و موقعيت طلب ، نمي تواند مدعي شعر مذهبي و عاشورايي باشد ، به نظر من پاره اي از اين شعرها ، شعرهاي دولتي هستند و به همين دليل ، نتوانسته اند تاثير لازم را بر جامعه و مخاطبان خود داشته باشند.
ضياء الدين ترابي : شعر آييني ، نيازمند تنوع در قالب است
محدود كردن شعر آييني در قالب هاي شناخته شده كلاسيك ، اين نوع از ادبيات را دچار ايستايي مي سازد.
ضياء الدين ترابي - شاعر و منتقد ادبيات نيز با بيان اين مطلب گفت : عده اي فكر مي كنند كه حادثه و حماسه را فقط بايد موزون و مقفا به مخاطب انتقال داد ، در صورتي كه گاه ، تاثير يك نثر يا شعر آزاد ، در ميان مخاطبان ، بيشتر و عميق تر است.
سراينده مجموعه شعر " سرخ ، از پرنده و پرواز " افزود : آثار موجود در قلمرو شعر ديني و مذهبي در حد اين كه با مخاطب خود ارتباط برقرار كند ، خوب است اما راضي كننده نيست و متاسفانه بيشتر با موضوعات ديني در ادبيات و هنر ، برخورد شعاري شده است .
ترابي تصريح كرد : شعر ديني هم بايد مانند ساير شعرهاي ديگر ، از جانمايه اي قوي برخوردار باشد و بيش از آنكه براي مخاطب شعار بدهد ، بايد او را به حيطه انديشه ببرد.
حسين اسرافيلي : رويكرد شاعران جوان به شعر عاشورايي جدي تر است
شاعران ، به اندازه اي در مورد عاشورا و امام حسين (ع) شعر گفته اند كه مي توان "شعر عاشورا " را مستقل از شعر آييني مورد نقد و بررسي قرار داد.
حسين اسرافيلي - شاعر، درگفت وگو با خبرنگار ادبي " مهر" با بيان اين مطلب گفت : به غيرازشعرعاشورايي كه بخش بزرگي ازشعرآييني را دربر مي گيرد ، باقي شعرهاي مذهبي ، بايد باعنوان شعر آييني نقد و بررسي شوند ، زيرا شعرعاشورايي با حجم زياد و ميزان تاثيرگذاري اش در بين مردم ، مي تواند به طور مستقل مورد بررسي قرار بگيرد.
وي با بيان اين كه طي اين سالها ، رويكردي جدي به شعر عاشورايي دربين شاعران جوان مشاهده مي شود ، افزود: چه شاعراني كه صاحب مجموعه شده اند و چه شاعراني كه به چاپ شعرهايشان در مطبوعات اكتفا مي كنند ، طي اين سالها ، اشعارخوبي دررثاي امام حسين(ع) و يارانش سروده اند.
اين شاعرخاطرنشان كرد : البته اين رويكرد جدي و ويژه در تمام دوران ها نسبت به شعر عاشورايي وجود داشته ، به طوري كه حتي شاعران اهل سنت نيز شعرهاي خوبي دررثاي سالار شهيدان دارند.
سيمين دانشور : نهاد هاي فرهنگي ، اهل قلم را مجبور به سفارش نويسي نكنند
مثنوي مولوي با تمام تمثيلاتش ، ريشه هاي محكمي در قرآن و انديشه هاي ديني و اعتقادي دارد.
سيمين دانشور - نويسنده و همسر زنده ياد جلال آل احمد گفت : ادبيات ديني و مذهبي ، همواره در اين مملكت نفس مي كشد و در اين كه اين نوع از ادبيات هست ، ترديدي نيست.
دانشور در ادامه افزود : من معتقدم كه اين نوع ادبيات ، بر اثر شناخت و تامل نويسنده يا شاعر از حوزه دين متولد مي شود ، نه اين كه نهادهاي حكومتي در بخش فرهنگ ، از اهل قلم بخواهند كه در اين زمينه اثري خلق كنند ، با اين تصور كه ادبيات ديني تداوم داشته باشد ، چون محصول اين اقدام ، توليد آثاري ضعيف و بي رمق است.
همسر جلال آل احمد ، با بيان اين كه طبيعتا يك حكومت اسلامي بايد مروج و مشوق هنر و ادبيات ديني و مذهبي باشد و در همين اندازه ، قابل تقدير است ، خاطرنشان ساخت : ادبيات ، بيشتر شخصي و فردي است و آن چه به وجود مي آيد ، حاصل يك فكر و قلم است.
دانشور در بخشي ديگر از صحبت هاي خود گفت : مثلا راجع به شهداي جنگ ، آثاري در حوزه داستان به برخي از نويسندگان ما پيشنهاد شده است ، من اغلب اين آثار را خوانده ام ، متاسفانه نه حق مطلب درباره شهدا ادا شده و نه قوت ادبي داشته اند.
اين نويسنده تصريح كرد : البته آثاري در حوزه ادبيات ديني و عاشورايي از " شهريار " ، " علي موسوي گرما رودي " و " طاهره صفارزاده " خوانده ام كه به نظر من آثار قابل توجهي هستند ، خود شهريار با شعر معروف " علي اي هماي رحمت " توانست به چهره اي ماندگار در حوزه ادبيات ديني به جهان معرفي شود.
محمد علي سپانلو : شعر عاشورايي ، گونه اي جدي از شعر معاصر است
متاسفانه ادبيات مذهبي از تحقيقات تاريخي فاصله گرفته است و به اطلاعات كليشه اي و بعضا غير موثق بسنده مي شود.
محمد علي سپانلو - شاعر و مترجم ادبيات با بيان اين مطلب گفت : صريحا مي گويم كه با تكيه بر اطلاعات ناقصي كه مداحان از واقعه عاشورا مي دهند ، نمي توان شعر خوب گفت.
اين شاعر با اشاره به تاريخ شعر آييني افزود : از مرحوم محتشم كاشاني با اثر ماندگارش درزمينه عاشورا كه بگذريم ، كساني مانند " عارف " و تني چند از شعرا در ديوان هاي خود از اين واقعه و ساير موضوعات ديني گفته اند ، اكنون نيز به طور قطع ، اشعاري با اين حال و هوا هست كه در فرصتي ديگر مي توان درباره شان بيشتر حرف زد.
| اگر شاعر و نويسنده ، به موضوعي كه انتخاب مي كند ، اعتقاد جدي و عميق داشته باشد ، حتما اثري قابل توجه ارائه خواهد شد ، در زمينه آثار ديني و آييني نيز اين نكته صادق است |
وي با بيان اين كه پادشاهان صفويه به شعراي زمان خود مي گفتند " براي اهل بيت ( ع ) شعر بگوييد و پاداش خود را از خود آنان طلب كنيد " تصريح كرد : ادبيات ديني بايد از درون فرد بجوشد ، نه اين كه از او خواسته شود كه در اين زمينه به خلق اثر بپردازد.
سپانلو كه به زودي ، رماني از سرگذشت " ملك الشعراي بهار " را براي دومين بار منتشرمي كند ، گفت : اگر شاعر و نويسنده ، به موضوعي كه انتخاب مي كند ، اعتقاد جدي و عميق داشته باشد ، حتما اثري قابل توجه ارائه خواهد شد ، در زمينه آثار ديني و آييني نيز اين نكته صادق است.
وي با بيان اين كه شعر عاشورايي و ديني ، گونه اي جدي از شعر معاصر ماست ، دستيابي به آثار ديني قوي را نيازمند پشتوانه تحقيقاتي و مطالعاتي دانست و گفت : در اثر گرانسنگي مانند " تاريخ طبري " حتي درخشش گوشواره هاي حضرت زينب ( س ) هم بيان شده است ودر كل ، مطالعه متون تاريخي مستند ، بي ترديد براي نويسنده و شاعر امروز كه دغدغه هاي ديني و اعتقادي دارد ، بسيار قابل استفاده است.
منيژه آرمين : داستان ديني " ضعيف " ، نوشته نشود بهتر است
ادبيات امروز ما بايد وقايع " عاشورا " را در جريان زندگي عادي مخاطبان خود مطرح كند و در ساده سازي اين مفاهيم ، تلاش جدي شود.
منيژه آرمين - نويسنده ، در گفت و گو با خبرنگار ادبي " مهر" با بيان اين مطلب گفت : از طرفي ، نگاه مستقيم به اين موضوعات هم سپري شده و داستان هاي ديني ما بايد قادر باشند درخواننده خود همذات پنداري به وجود بياورند.
اين نويسنده كه در داستان " شب و قلندر " بخشي ازاثررا با حادثه عاشورا مرتبط نموده است ، افزود : معتقدم كه هنوز اثري جدي در حوزه ادبيات داستاني با موضوع عاشورا خلق نشده است ، البته نبايد توليد چنين آثاري ، به عنوان هدف اصلي مطرح باشد و از ديگر عناصر مثل خلاقيت و ... غفلت شود ، به نظر من داستان ديني ضعيف ، نوشته نشود ، بهتر است.
" آرمين " به تازگي كتابي را آماده انتشار كرده كه در آن به مقايسه شخصيت هاي " مثنوي مولوي " و " كمدي الهي " دانته پرداخته است . به گفته وي ، هنوز نام اثر و ناشر آن مشخص نيست.
مصطفي جمشيدي : " نگاه نزديك به واقعه " در داستان هاي ديني كم رنگ است
جريان ادبيات عاشورايي ، بعد از پيروزي انقلاب اسلامي فعال شد.
مصطفي جمشيدي - نويسنده هم با بيان اين مطلب گفت : قبل از انقلاب نيز عاشورا به عنوان يك پديده و مفهوم ريشه دار و به عنوان مظهر ظلم ستيزي مطرح بود اما پس از پيروزي انقلاب اسلامي ، اين جريان ، در ادبيات و هنر ما شكلي گسترده و فراگير به خود پذيرفت و آثار متعددي با اين پس زمينه متولد شدند.
اين نويسنده كه آخرين كتابش ، رمان " لغات ميغ " را توسط انتشارات روزنه منتشر كرده است ، افزود : دستيابي به نگاه عميق و نزديك به واقعه ، نيازمند مطالعه و كاوشي دقيق است كه بي ترديد يك نويسنده نبايد نسبت به آن بي توجه باشد.
جمشيدي در پايان ، با تاكيد بر لزوم نگاه دوباره به حادثه عاشورا توسط اهالي ادبيات ، تصريح كرد : سالهاست فقدان يك مركز پژوهشي فعال و موثر در زمينه هاي تاريخي احساس مي شود ، اگر هم مركزي با اين مشخصه وجود دارد ، از چشم نويسندگان ما كه يكي از وظايفشان ، توجه به تاريخ نگاري درست است ، پنهان مانده است.
رضا اسماعيلي : مستقيم گويي در ادبيات ديني ، دافعه برانگيز است
تمام اشعاري كه از منظر انساني سروده شده و جهان بيني اسلامي در آن جريان دارد ، مي تواند شعر ديني و عاشورايي تلقي شود.
رضا اسماعيلي - شاعر، در گفت و گو با خبرنگار ادبي " مهر" با بيان اين مطلب گفت : شعر عاشورايي ، در بدنه و ساحت ادبيات آييني است و تفكيك اين نوع از ادبيات كه برخي نسبت به آن اصرار مي ورزند ، به دليل اقتدار موضوعي خاصي است كه در عاشورا نهفته است.
اين شاعر كه مجموعه شعر " آسماني ها " ي خود را با موضوع دفاع مقدس در انتشارات پازينه به چاپ دوم رسانده است ، افزود : اشعاري كه ما را به كرامت انساني و مفاهيم اساسي زندگي رهنمون مي سازند و مخاطب خود را به ايستادگي و مقاومت در برابر ظلم و سلطه دعوت مي كنند ، ديني و آييني اند.
اسماعيلي يادآور شد : در عصر حاضر ، بايد با ديد وسيعتري به ادبيات آييني نگريست تا آثار قوي تري در اين زمينه خلق شود ، زيرا مستقيم گويي ، ضمن آن كه جاذبه خاصي ندارد ، مي تواند دافعه برانگيز نيز باشد.
طاهره صفار زاده : شعر مذهبي بايد از " انديشه " بگويد
شعر امروز صرفا نبايد به مدح اهلبيت ( ع ) بپردازد ، اگر قرار به مداحي است ، پيشتر ، مداحاني بوده اند كه بهتر از ما اين حرف ها را زده اند.
دكتر طاهره صفار زاده ، شاعر ، مترجم قرآن و استاد دانشگاه در گفت و گو با خبرنگار ادبي " مهر " با بيان اين مطلب گفت : در زماني زندگي مي كنيم كه جهان ، تشنه شنيدن حقايق است ، شاعر امروز ديگر نبايد در بيان عظمت اهل بيت ( ع ) از خورشيد و ماه و ستاره مدد بجويد و اجرام سماوي را خرج كند ، هر چه قدر در ادبيات ديني به اين كليشه ها نزديك شويم ، قطعا از اصل ماجرا و انديشه فاصله مي گيريم .
| هيچ شاعري نظير " محتشم كاشاني " قادر نخواهد بود اين چنين هنرمندانه به حادثه " عاشورا " نگاه كند . |
اين شاعركه شعر " سالارصبر " را با موضوع حضرت زينب ( س ) و صبوري آن حضرت در حادثه خونين عاشورا سروده است ، افزود : براي گفتن و نوشتن از اهلبيت ( ع ) بايد زبان زمان را جست و جو كرد.
دكتر صفار زاده يادآور شد : ترجيع بند معروف محتشم كاشاني ( باز اين چه شورش است كه در خلق عالم است ) در اهميت و زبان خود يگانه است ، البته قرار نيست كه شاعران امروز ما نيز مانند او حرف بزنند ، هرچند معتقدم كه ديگر هيچ شاعري نظير محتشم كاشاني قادر نخواهد بود اين چنين هنرمندانه به حادثه عاشورا نگاه كند.
شعر " سالار صبر " در مجموعه اشعار صفارزاده ( اولين شماره از مجموعه گزيده ادبيات معاصر - نيستان ) به چاپ رسيده است.
سيمين دخت وحيدي : ادبيات ديني ما ، چند بعدي است
بخشي از موفقيت شعر جنگ ما هم به دليل تنفس شاعران در حال و هواي عاشوراست.
سيمين دخت وحيدي ، شاعر در گفت و گو با خبرنگار ادبي " مهر " با بيان اين مطلب گفت : از صدر اسلام تا قبل از پيدايش انقلاب اسلامي ، مرثيه سرايي ، رجز خواني و حماسه سرايي در ميان زنان سابقه زيادي نداشته است ، فقط معدودي از زنان عرب به منظور ترغيب رزمندگان خود در صحنه هاي كارزار به رجز خواني و حماسه سرايي مي پرداختند و يا در غم از دست دادن عزيز خود ، مرثيه مي سرودند.
اين شاعر با اشاره به اين كه زنان اهل قلم نيز پا به پاي مردان در وادي ادبيات ديني و آئيني حركت كرده اند و اين رويكرد وسيع ، باعث شده است كه آثاري در خور تامل در زمينه هاي ديني خلق شود ، افزود : از نظر فرم شعري ، تغيير زبان در ادبيات ديني ، به جذب مخاطب بيشتر در اين زمينه منجر شد و مدت هاست شعر ديني و مذهبي ما ، صرفا از سوگ نمي گويد ، بلكه به حماسه ، اجتماع و سياست هم مي پردازد و حالت چند بعدي پيدا كرده است.
اين بانوي شاعر كه مجموعه اي از شعر زنان شاعر بعد از انقلاب را در مجموعه اي با عنوان " از نگاه آينه ها " گرد آورده است ، از نهادهاي فرهنگي كشور خواست تا نسبت به هنر و ادبيات متعهد ، احساس مسئوليت بيشتري از خود نشان دهند.
سعيدي راد : شاعر عاشورايي بايد به درك روشني از حماسه برسد
پس از پيروزي انقلاب اسلامي ، مضامين ديني و اعتقادي به عنوان مولفه اي جدي و تاثيرگذار به حيطه ادبيات راه يافت كه بي ترديد يكي از اين مضامين ، عاشورا و مسائل مربوط به آن است.
عبدالرحيم سعيدي راد ، شاعر و منتقد ادبيات در گفت و گو با خبرنگار ادبي " مهر " با بيان اين مطلب گفت : ادبيات ، خاصه شعر عاشورايي ، مانند خود حماسه عاشورا نسل به نسل روايت مي شود و هر چه قدر به جلوتر مي رود ، به پختگي و صلابت بيشتري مي رسد.
وي با تاكيد بر اين كه يك شاعر و نويسنده عاشورايي بايد به درك روشني از حماسه عاشورا و ابعاد كلي حادثه دست يابد ، خاطرنشان ساخت : به تصوير كشيدن مظلوميت عاشورائيان نيز مي تواند شكل و گونه حماسه به خود بگيرد ، بنابر اين نمي توان گفت اگر شاعري در شعرش ، تصويري ظاهري از حماسه ارائه نكند و به جنبه هاي ديگرعاشورا بپردازد ، شعر حماسي در زمينه عاشورا خلق نشده است.
اين شاعر كه اشعار متعددي با موضوع عاشورا منتشر كرده است ، يادآور شد : پيوند نسل هاي جديد ادبيات با مضامين و موضوعات ديني و اعتقادي را بايد به فال نيك گرفت اما از نقد آثارادبي نيز نبايد غافل شد ، چرا كه نقد اصولي ، امكان رشد بيشتر را فراهم مي آورد.
كامران شرفشاهي : " شعر عاشورايي " حامي جدي ندارد
متاسفانه در روزگار ما ، علي رغم جهش عظيمي كه در سرودن شعر عاشورايي صورت گرفته ، حمايت چنداني از شاعران و فعالان اين حوزه معنايي به عمل نيامده و بسياري از آثار قوي در اين زمينه هنوز منتشر نشده است.
كامران شرفشاهي - شاعر ، در گفت و گو با خبرنگار ادبي " مهر " با بيان اين مطلب گفت : ديدار امام حسين ( ع ) با " فرزدق " ، شاعر نامدار عرب ، قبل از واقعه عاشورا و اشعار ديگري كه پس از شهادت امام سروده ، نشانگر آن است كه ادبيات عاشورا ، ادبياتي پويا ، با پيشينه اي سترگ و قابل تامل است.
اين شاعر افزود : از قرن چهارم هجري به بعد چنان كه در شعر شاعراني مانند " كسايي مروزي " شاهد هستيم ، ادبيات عاشورا به عنوان ادبياتي كه بيانگر عالي ترين و والاترين جلوه هاي ارزشي و آرماني است ، معرفي شد و اين تفكر ، هرگز در قاموس فرهنگ ما رنگ نمي بازد.
شرفشاهي حضور شاعران و نويسندگان جوان را در حوزه ادبيات عاشورايي قابل تحسين دانست و ياد آور شد : حذف تفكر ديني و معرفتي از بدنه ادبيات ما غير ممكن است.
سعيد وزيري : " سوگ " بخش اعظم ادبيات مذهبي نيست
اگر ادبيات عاشورا ، قوي تر از اين كه هست ، به ميدان مي آمد ، ما امروز ، شاهد مراثي ، شعرها و نوحه هاي ضعيف و كم ارزش نبوديم.
سعيد وزيري - نويسنده در گفت و گو با خبرنگار ادبي " مهر " با بيان اين مطلب گفت : واقعا دل هر انسان فرهيخته و اهلبيت دوستي به درد مي آيد ، وقتي كه در ايام شهادت و سوگواري امام حسين ( ع ) يا ديگر معصومين ، شعرواره ها وآثار بسيار ضعيف و بعضا به دور از شان اهلبيت ( ع ) خوانده و شنيده مي شود .
وي كه آثار ادبي متعددي را در كارنامه فرهنگي خود دارد ، افزود : شعر و داستان مذهبي ، نوعي از انواع ادبيات ماست و هنوز جاي كار جدي دارد ، اما به اعتقاد من بايد با رويكردي اجتماعي به وقايعي نظير عاشورا پرداخت و به سوز و گدازهايي كه ديگر كليشه اي شده است ، پايان داد ، چرا كه سوگ و سوگواري فقط بخشي از اين نوع ادبيات است و قطعا بخش اعظم آن نيست.