به گزارش خبرنگار مهر، رشد جمعیت، تغییرات آب و هوا، و افزایش تأثیر انسان بر زمین و سیستم‌های آبی، همگی چالش‌های مهمی را برای شیوه‌های کشاورزی فعلی ایجاد می‌کنند.
حسین شیرزاد، پژوهشگر حوزه کشاورزی توسعه در یادداشتی اختصاصی برای مهر نوشت، مهندسی ژنتیک ابزاری برای تسریع پرورش واریته‌های جدید است که می‌تواند به کشاورزان و سیستم‌های کشاورزی کمک کند تا با شرایط رشد فیزیکی، فناوری و بازارهای جهانی که به سرعت در حال تغییر هستند سازگار شوند. محصولات تراریخته می‌توانند چندین چالش فعلی در کشاورزی تجاری را کاهش دهند. روندهای کنونی بازار، آنها را به عنوان یکی از سریع‌ترین صنایع در حال رشد و نوآورانه جهانی معرفی می‌کند که نه فقط به نفع تولیدکنندگان، بلکه برای مصرف‌کنندگان و اقتصادهای ملی است
بازار دانه‌های تراریخته از سال ۱۹۹۶ میلادی به شدت تغییر کرده است و از یک بخش رقابتی متعلق به مالکان شرکت‌های خانوادگی به یکی از سریع‌ترین صنایع در حال رشد جهانی که تحت سلطه تعداد کمی از هلدینگ‌های چند ملیتی است، تغییر کرده است. تحلیلگران نرخ رشد سالانه مرکب (CAGR) را بین ۹.۸۳ تا ۱۰ درصد بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۵ برای این صنعت پیش‌بینی می‌کنند که قرار است به ۱۱۳.۲۸ میلیارد دلار آمریکا برسد که تقریباً چهار برابر از ۲۶.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۷ افزون‌تر است.
در بین محققان، این رشد حیرت‌آور به افزایش پذیرش سوخت زیستی به جای سوخت‌های معمولی در آسیا-اقیانوسیه (APAC) و آفریقا نسبت داده شده است که منجر به افزایش کاشت محصولات انرژی‌زا (گندم، نیشکر، ذرت و سویا) برای تولید بیودیزل می‌شود. با این وجود، افزایش رشد در APAC و آفریقا، آمریکای شمالی در حال حاضر با سهم بازار حدود ۳۰ درصد بر صنعت دانه‌های تراریخته تسلط دارد. مؤسسه خدمات بین‌المللی برای دستیابی به کاربردهای کشاورزی-بیوتکنولوژی (ISAAA) گزارش سالانه خود را منتشر کرده و آمارها و ارقام گویا است. بازار جهانی بذر توسط کارتلی از شرکت‌های شیمیایی کشاورزی تسخیر شده است.
در حال حاضر فقط ۴ شرکت بازار ۴۷ میلیارد دلاری بذر را در اختیار دارند. آنها همچنین ۷۵ درصد از بازار جهانی مواد شیمیایی کشاورزی را در اختیار دارند. این یک تصادف نیست. این شرکت‌ها بر فروش بذرهای تجاری که به استفاده زیاد از مواد شیمیایی کشاورزی تکثیر می‌شوند تمرکز می‌کنند و دانه‌های اصلاح‌شده ژنتیکی آنها در حال حاضر تقریباً نیمی (۴۶ درصد) از کل فروش جهانی بذر را تشکیل می‌دهند. نتیجه منطقی این قدرت شرکتی متمرکز و دارای پشتوانه قانونی، افزایش تصاعدی در سود شرکت است. با قدرت انحصاری خود و جرم انگاری جایگزین‌ها، غول‌های شیمیایی کشاورزی آزاد هستند که قیمت‌های خود را افزایش دهند و کشاورزان را تحت فشار قرار دهند. در طول ۵ سال گذشته، درآمد و سود آنها از فروش بذر و مواد شیمیایی کشاورزی افزایش یافته و سود هر دو در این مدت تقریباً دو برابر شده است.
پس از پاندومی کرونا و اختلال در زنجیره تأمین غذا، جهان شاهد فشار مضاعفی به نفع دانه‌ها و محصولات اصلاح شده ژنتیکی ( GMO) است و شرکت‌های بیوتکنولوژی و تجارت کشاورزی در حال راه اندازی گیاهان جدید بیوتکنولوژی به عنوان راه‌حلی برای رهایی از مصائب بشریت، از ناامنی غذایی و تغذیه‌ای، تغییرات آب و هوایی و از دست دادن تنوع زیستی هستند. در هنگامه نیاز مبرم به راه‌حل، شرکت‌ها امیدوار هستند که GMOهای جدید (جانداران اصلاح‌شده ژنتیکی) بتوانند حمایت عمومی را به دست آورند و آنها نیز به راحتی از مقررات ایمنی زیستی طفره بروند. این منجر به تغییر مداوم قوانین، مقررات و استانداردهای حاکم بر GMO در سراسر کشورهای آسیایی می‌شود.
ازدیاد محصولات ویرایش شده ژنتیکی
محصولات ویرایش شده ژنی، نسل جدیدی از فناوری GMO به ویژه در حال افزایش هستند و مجوزهای تجاری دریافت می‌کنند. این باعث نگرانی شدید مصرف کنندگان، جوامع کشاورزی و فعالان می‌شود. از سال ۲۰۱۹ محصولات دستکاری شده ژنتیکی در حدود ۱۹۰ میلیون هکتار در سراسر جهان کشت می‌شد که شامل چهار محصول اصلی سویا ۵۰ درصد، ذرت ۳۰ درصد، پنبه ۱۳ درصد و کلزا ۵ درصد بود. بیشتر این گیاهان برای مصرف انسان نیستند، بلکه بیشتر به عنوان خوراک حیوانات هستند و در دو دهه اخیر، ذرت به طور فزاینده‌ای برای تولید اتانول مورد استفاده قرار گرفته است. با وجود کاهش تعداد تاییدیه‌های GMO در جهان، تجاری سازی محصولات تراریخته به طور پیوسته ادامه یافته است، حتی در برخی کشورها روند تجاری سازی تسریع شده است.
البته در سال‌های اخیر، شرکت‌ها روی توسعه تراریخته‌هایی با ویژگی‌های جدید، کار کرده‌اند که عمدتاً علیه آفات، انواع مقاوم در برابر کبودی و آکریل آمید حداقلی، علف‌کش‌ها و مقاومت‌های برودتی است. به موازات این فعالیت‌ها، شرکت‌های بیوتکنولوژی در حرکت سریع GMOهای جدید خود که به عنوان تکنیک‌های اصلاح نباتات جدید شناخته می‌شوند، موفق بوده‌اند. از آنجایی که برخی از این تکنیک‌های جدید اصلاح نژاد مانند ویرایش ژن، نیازی به تزریق و درج ژن خارجی ندارند، صنعت بیوتکنولوژی و برخی سازمان‌های دولتی استدلال می‌کنند که با این محصولات ویرایش شده ژنی نباید مشابه با محصولات GMO رفتار کرد. در نتیجه، در چندین کشور آسیایی، محصولات ویرایش شده ژنی در حال تأیید و تجاری سازی برای مصرف عمومی هستند و سیاست‌های جدیدی برای در دسترس قرار دادن محصولات ویرایش شده ژنی در حال تدوین است.
همان طور که در اتحادیه اروپا نیز اتفاق افتاد، کشورهای آسیا-اقیانوسیه نیز در حال بحث هستند که آیا ارگانیسم‌های ویرایش شده ژنتیکی را به عنوان GMO تلقی کنند یا خیر؟ به عنوان مثال، نیوزلند به صراحت اعلام کرد که محصولات اصلاح شده ژنتیکی باید به همان شیوه محدود کننده GMOs تنظیم شوند. با این حال، هند در مارس ۲۰۲۲ مقررات جدیدی را ارائه کرد و محصولات ویرایش ژنی را از مقررات GMO مستثنی کرد؛ اما ویرایش ژن چیست؟
ویرایش ژن یا ویرایش ژنوم طیف وسیعی از تکنیک‌های مهندسی ژنتیک را پوشش می‌دهد که برای ویرایش بخش‌هایی از ژنوم تقریباً هر موجود زنده‌ای استفاده می‌شود. این بیوتکنولوژی جدید در حال به دست آوردن محبوبیت و پشتیبانی برای در نظر گرفتن یک روش سریع‌تر، ارزان‌تر و نسبتاً آسان برای تغییرات ژنتیکی است. بیشتر ویرایش ژن شامل ایجاد یک محصول جدید با برش یا حذف بخش‌های بسیار کوچک DNA است و لزوماً شامل تراریخته یا معرفی ژن‌های خارجی از گونه‌های دیگر نیست. به همین دلیل، از نظر متخصصان ویرایش ژن به عنوان غیر تراریخته ادعا می‌شود.
این ادعا به مثابه آن است که در خصوص این محصولات نیازی به رعایت مقررات ایمنی زیستی نیست. با این حال تحقیقات قابل توجهی ثابت می‌کند که فناوری‌ها و کاربردهای ویرایش ژنوم به وضوح در تعریف ارگانیسم اصلاح شده قرار می‌گیرند، خواه شامل درج، حذف یا ویرایش توالی ژنوم باشد. از میان چندین تکنیکی که در ویرایش ژن استفاده می‌شود، محبوب‌ترین آنها به نام CRISPR شناخته می‌شود. CRISPR معمولاً از نوعی برش دهنده DNA به نام «Cas۹» استفاده می‌کند، که توضیح می‌دهد که چرا اغلب به عنوان سیستم ویرایش ژن CRISPR-Cas۹ شناخته می‌شود.
در حال حاضر گفتگوهای انتقادی بسیاری در جریان است که چرا ارگانیسم‌های ویرایش شده ژنوم از پروتکل ( Cartagena) در مورد ایمنی زیستی مستثنی نمی‌شوند؟