خبرگزاری مهر - گروه استانها- سکینه اسمی: در حال حاضر سه دشت پهناور ارومیه، خوی و سلماس در آذربایجان غربی با خطر فرونشست زمین دست و پنجه نرم می‌کنند و وضعیت دشت سلماس و کهریز فوق بحرانی و بحرانی است و با توجه به تحقیقات و بررسی‌های سازمان زمین‌شناسی کشور، به علت خشکسالی‌های پیاپی و تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر نرخ فرونشست زمین در کشور و مناطقی از استان آذربایجان غربی افزایش یافته است.
پدیده فرونشست زمین که بر اساس مطالعات زمین شناسی به مرگ پنهان زمین مشهور است، یکی از مخاطرات مهم برای طبیعت و انسان است و در حال حاضر این پدیده زیر ساخت‌های شهری و برون شهری، راه‌ها و دیگر زیرساخت‌ها را در سه دشت پهناور آذربایجان‌غربی را تهدید می‌کند.
آذربایجان غربی این استان ۲۳ محدوده مطالعاتی حوزه آب دارد که از این تعداد، ۱۶ محدوده ممنوعه بوده و هفت منطقه آزاد است، کارشناسان معتقد هستند برای مقابله با پدیده‌های خطرناکی همچون فرونشست زمین، تقویت آبخوان‌ها و جلوگیری از فرسایش خاک باید در اولویت کارهای اجرایی قرار گیرد.
دیده فرونشست زمین در آذربایجان غربی میانگین حدود ۷ سانتی متر است که این میزان در دشت‌های سلماس به حدود ۱۵ سانتی متر رسیده و منطقه را با وضعیت فوق بحرانی مواجه کرده است.
فرونشست زمین در دشت‌های سلماس و کهریز محرز شده است
رئیس گروه مطالعات آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی در خصوص آخرین وضعیت فرونشست زمین در استان گفت: در استان آذربایجان غربی تا سال ۱۴۰۳ پدیده فرونشست در دشت‌های سلماس و کهریز مشهود و محرز است و در بقیه دشت‌های استان تاکنون ایستگاههای شبکه سنجش منابع آب، پدیده فوق را به طور محسوس نشان نداده‌اند.
عباس محمدی در گفت و گو با خبرنگار مهر در خصوص وضعیت بحرانی فرونشست زمین در دشت سلماس اظهار کرد: با توجه به بازدیدهای دوره‌ای صورت گرفته در سطح دشت سلماس، فرونشست زمین در تعدادی از چاه‌های پیزومتیرحاشیه شرقی آبخوان سلماس (حاشیه دریاچه ارومیه) اتفاق افتاده است که در اصطلاح به پدیده «رشد چاه یا لوله زائی» معروف است.
وی ادامه داد: شروع فرونشست در دشت سلماس از سال ۱۳۹۵ شروع شده و در سال‌های بعد بر وسعت و میزان فرونشست افزایش یافته است، پدیده فرونشست زمین در آذربایجان غربی میانگین حدود ۷ سانتی متر است که این میزان در دشت‌های سلماس به حدود ۱۵ سانتی متر رسیده و منطقه را با وضعیت فوق بحرانی مواجه کرده است.
محمدی خاطرنشان کرد: بر اساس گزارش‌های موجود، پمپاژ بی رویه آب و برداشت‌های غیر مجاز باعث شده که دشت سلماس به وضعیت فوق بحرانی فرونشست برسد و در این بخش افت متوسط آبخوان حدود ۱۸ سانتی متر است و سالیانه در حدود ۵ میلون متر مکعب کسری مخزن داریم.
وی تاکید کرد: توسعه طرح‌های آبیاری نوین، پرکردن چاه‌های کشاورزی غیر مجاز و مدیریت بهینه مصرف آب می‌تواند نقش مهمی در عدم فرونشست زمین در دشت‌های سلماس داشته باشد.
میزان کسری آبخوان و اضافه برداشت ۳۲ میلیون مترمکعبی آب از چاه‌های آذربایجان غربی
رئیس گروه مطالعات آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی از کسری آبخوان و اضافه برداشت ۳۲ میلیون مترمکعبی آب از چاه‌های استان خبر داد و گفت: سلماس، خوی، ارومیه و میاندوآب بیشترین میزان ممنوعیت را دارند به طوری که در این مناطق، مجوز چاه برای کشاورزی صادر نمی‌شود ولی برای آب شرب و صنایع کم آب بر مشکلی در این خصوص وجود ندارد.
وی در خصوص فرونشست زمین در دشت کهریز در حاشیه غربی دریاچه ارومیه نیز عنوان کرد: دشت کهریز در حاشیه غربی دریاچه ارومیه و در بین محدوده‌ای مطالعاتی ارومیه و سلماس واقع شده است. با توجه به سوابق و اطلاعات حاصل از بازدیدهای دوره‌ای در سطح دشت کهریز که نشان از وجود پدیده فرونشست در حواشی تعدادی از چاه‌های پیزومتر حاشیه شرقی آبخوان کهریز بوده و منجر به پدیده رشد چاه و لوله زائی شده است.
افت سطح آب زیرزمینی ۲۲.۱۶ متری در دشت‌های سلماس و کهریز
محمدی در خصوص علت فرونشست در دشت‌های استان گفت: علت فرونشست در دشت‌های سلماس و کهریز عمدتاً به پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی است به طوری که بر اساس اندازه گیری سطح آب چاه‌های پیزومتر، در دشت سلماس تا پایان سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ افت سطح آب زیرزمینی برابر ۲۲.۱۶ متر اتفاق افتاده که بیشترین رقم در بین آبخوان‌های استان است و این رقم در آبخوان دشت کهریز نیز تا پایان سال آبی گذشته برابر ۹.۱۶ متر ثبت شده است.
وی با بیان اینکه در استان آذربایجان غربی پدیده فرونشست هم از نظر گستردگی و هم از نظر میزان فرونشست نسبت به اکثر استان‌های کشور اندک است، گفت: این میزان فرونشست نیز خطرناک است و ضمن اعلام وضعیت هشدار، باید تدابیر لازم در جهت کنترل این مخاطره در نظر گرفته می‌شود.
فرونشست زمین در سلماس به ۱۵ سانتی متر رسید
معاون عمرانی و برنامه ریزی فرمانداری سلماس در این زمینه گفت: فرونشست زمین پدیده تقریباً نوظهوری است که بیش از ۱۵۰ کشور از جمله ایران با آن درگیر هستند؛ بر اساس اعلام مجامع بین المللی فرونشست سالانه ۴ میلیمتر از زمین بحران است؛ در حالی که فرونشست زمین در سلماس به بیش از ۱۵ سانتی متر رسیده است.
توحید معصوم زادگان افزود: برای مقابله با این پدیده ۳ میلیارد تومان در مرحله اول اعتبار مصوب شده که در صورت تخصیص عملیات آبخیزداری را شروع خواهیم کرد.
مدیر امور منابع طبیعی و آبخیزداری سلماس نیز کل عرصه دشت سلماس را ۶۱۰ کیلومتر مربع اعلام کرد و گفت: سه شهر ارومیه سلماس خوی با این پدیده مواجه هستند که دشت سلماس رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
لیدا فرمنش گفت: ١٤٠ کیلومتر مربع از دشت‌های سلماس به طرف آذربایجان شرقی در معرض فرونشست زمین قرار گرفته است که میزان فرونشست زمین در سلماس در منطقه لکستان کاملاً محسوس است.
۷۵ هزار حلقه چاه غیر مجاز و بدون پروانه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه شناسایی شده است
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی در گفت و گو با خبرنگار مهر در خصوص چاه‌های غیرمجاز در استان گفت: در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۸۹ هزار و ۴۳۳ حلقه چاه وجود دارد که از این تعداد، ۷۵ هزار حلقه چاه غیر مجاز و بدون پروانه است.
مجید رستگاری همچنین از شناسایی ۶۱ هزار حلقه چاه غیرمجاز در آذربایجان غربی خبر داد و گفت: ۶۱ هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان آذربایجان غربی وجود دارد که ۸ هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان مسدود و پر شده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان غربی اضافه کرد: در این رابطه برای متخلفین برخورد قضائی صورت گرفته و دستگاه حفاری غیرمجاز هم توقیف شده‌است.
وی با بیان اینکه هم اکنون ۳ آبخوان کهریز، سلماس و خوی در وضعیت بحرانی و فوق بحرانی قرار دارند، افزود: با توجه به برداشت‌های بی رویه از منابع آب‌های زیرزمینی طی سالیان گذشته که افت سطح دشت‌ها و ممنوعه شدن آنها را در برداشته، اجرای طرح احیا و تعادل بخشی منابع آبی می‌تواند نویدبخش آرامش و اطمینان برای منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی استان باشد.
رستگاری خاطرنشان کرد: طرح ملی احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور در سال ۱۳۹۳ در شورای عالی آب به تصویب رسید که در آن وزارت نیرو با همکاری سایر ارگان‌های ذی ربط موظف به احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور و حفاظت هر چه بیشتر از آبخوان‌های کشور شده است.
با توجه به پردازش‌های انجام شده از سال ۱۳۹۵ تاکنون ،۲۵۴ پهنه فرونشست در ۳۰ استان کشور شناسایی و پایگاه داده و نقشه جامع فرونشست زمین در ایران توسط سازمان نقشه برداری کشور تهیه و در اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ در همایش ملی ژئوماتیک رونمایی شد.
بر اساس پردازش‌های انجام شده، در حدود ۸۰ هزار کیلومترمربع، بالغ بر ۵ درصد مساحت کل کشور، تحت تأثیر این مخاطره با نرخ فرونشست بالای یک سانتیمتر در سال قرار دارد.
این در حالی است که می‌توان با اصلاح الگوی کشت و کاهش سطح زیر کشت محصولات پرآب بر در کنار سایر اقدامات نظیر هوشمندسازی کنتورها و تجهیز اراضی به آبیاری نوین در کنار اقدامات رسانه‌ای در جهت آگاه سازی کشاورزان، نیازهای آبی این بخش را کاهش داد و در آن صرفه جویی کرد.