از انجمن بلدی تا شورای شهر
به گزارش خبرنگار مهر، پس از انقلاب مشروطه شهر تبریز اولین شهر کشور بود که صاحب انجمن بلدی گردید و پس از این شهر اصفهان و تهران دارای انجمن های بلدی شدند که پس از آن در تاریخ 1286 شمسی قانون بلدیه ها به عنوان یکی از نخستین قوانین مجلس شورای ملی به تصویب رسید .
البته در آن دوران نام انجمن ایالتی و ولایتی را بر این شورا نهاده بودند که بعد ها و با توجه به تحولات صورت گرفته در جامعه به نامهای انجمن بلدی ، انجمن شهر و شورای شهر تغییر نام پیدا کرد ، این انجمن ها در شهرهای بزرگ 30 نفر ، شهرهای متوسط 20 نفر و در شهرهای کوچک 16 نفر عضو داشتند ، ضمن آنکه اعضای انجمن های بلدی را تنها مردان تشکیل می‌دادند که آنها هم به انتخاب مردان برگزیده می شدند .
با این همه در قانون مصوب 1331 وظیفه مهم انتخاب شهردار به انجمن های شهر واگذار شد و شهرداران با رأی مستقیم اعضاء انتخاب می شدند و از سال 1286 تا 1357 غالبا رئیس انجمن ها به عنوان کلانتر شهر و یا شهردار که در استخدام دولت بودند فعالیت می کردند و هر یک از اعضاء نیز به عنوان رئیس یکی از کمیسیون ها انجام بخشی از وظایف را عهده دار بودند.
با نگاهی کلی به سیر تکامل انجمن های شهر در قبل از انقلاب اسلامی این نکته در یافت می شود که انجمن های بلدی و شهر تجربه شکست خورده ای بودند چراکه وضعیت آنروز جامعه ایران با حداکثر 20 درصد جمعیت شهرنشین با وظایف ، ظرفیت ها و قانون آن زمان تناسب لازم را نداشت .
با پیروزی انقلاب اسلامی مرحوم طالقانی با حمایت حضرت امام خمینی (ره) تلاش زیادی کرد تا بتواند نهاد شوراها را در شهرها تأسیس کند، با این همه، کوتاهی های صورت گرفته در این مسیر موجب شد تا آیت ا... طالقانی اعتراض خود نسبت به این وضعیت را با سخنرانی در نماز جمعه در سال 58 نشان دهد .
پس از فوت آیت الله طالقانی در سال 58 ، مجلس خبرگان ، شوراهای اسلامی را در قانون اساسی گنجاند و پس از آن در سال 61 مجلس شورای اسلامی نخستین قانون شوراها را از تصویب گذراند تا آرزوی این بزرگوار با تأخیر چند ساله پس از درگذشت وی تا حدودی محقق شود.
از سال 61 تا 75 قانون شوراها بدون آنکه اجرایی شود 5 بار تغییر کرد تا اینکه پس از شروع دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی ، دولت با جدیت تصمیم گرفت تا این اصل فراموش شده قانون اساسی را پس از 20 سال احیاء کند که نتیجه آن تشکیل اولین دوره شوراهای اسلامی شهر در 9 اردیبهشت ماه سال 1378 بود.
شورای اول شهر تهران ، تجربه ای تلخ در آغاز راه . . .
شورای شهر تهران در دوره اول علیرغم راه یافتن تمامی اعضاء از یک طیف سیاسی همواره با اختلافات ، حاشیه ها و نابسامانی های ناشی از مسائل سیاسی ، انتخاب شهردار و ... همراه بود که در نهایت موجبات انحلال آن را فراهم آورد هرچند ترور حجاریان رئیس شورای شهر در آخرین روز های سال 79، اولین اتفاقی بود که همه نگاه ها را به شورای شهر تهران دوخت.
اولین شهردار منتخب شورای شهر مرتضی الویری بود که پس از مدتی کشمکش بین اعضا کار خود را در 11 خرداد ماه آغاز کرد که پس از آن و با استعفای مکرر چندین نفر از اعضاء جهت شرکت در انتخابات مجلس ، شورای نوپای شهر تهران را با چالش جدی مواجه ساخت.
با ورود اعضای علی البدل به شورا اختلافات و کشمکش های داخلی شورا و همچنین با شهردار افزایش یافت ، تا جائیکه اعضای شورا الویری را در آبان 80 استیضاح کردند و هرچند شهردار توانست از این استیضاح موفق بیرون بیاید ولی با این همه ادامه اختلافات او را مجبور کرد تا در زمستان همان سال از مقام خود استعفا دهد.
پس از الویری ، ملک مدنی با رأی اعضای شورا در اسفند 1380 شهردار تهران شد ولی دیری نگذشت که بروز اختلاف بین او و اعضای شورا بر سر فروش تراکم ، ماهها فضای بحث و جدل را در شورای شهر حاکم کرد و در نهایت موجب شد وزارت کشور ضمن عزل شهردار، شورای شهر تهران را هم منحل کند. این امر با موافقت سید محمد خاتمی رئیس جمهور وقت نیز همراه بود که احیای شوراها را برایند توجه دولت خود به اصول اجرا نشده قانون اساسی می دانست.
شورای دوم ؛ شهرداری که رئیس جمهور شد
این شورا پس از تجربه تلخ شورای اول و با حضور 14 عضو اصولگرا و 1 عضو مستقل تشکیل شد و در مدت کوتاهی پس از تشکیل توانست شهردار شهر تهران را از میان چند گزینه انتخاب و معرفی کند که او محمود احمدی نژاد ، استاد دانشگاه علم و صنعت و استاندار سابق اردبیل بود.
بافت سیاسی یکدست اعضای شورای شهر ، قالب غیر سیاسی ، تخصصی بودن اکثر اعضاء و هماهنگ بودنشان با شهردار منتخب موجب شد تا کمترین اختلاف نظرها بین شورای شهر و شهردار بروز کند هرچند اعضای شورا در راستای سیاست ها و برنامه های خود می کوشیدند با برگزاری اغلب جلسات مهم و خبر ساز در پشت درهای بسته از نمایان شدن کوچک ترین اختلاف نظرها نیز خودداری کنند.
شاید جنجالی ترین و حاشیه ای ترین اقدام شورای دوم را بتوان مصوبه احداث منوریل در میدان صادقیه تهران دانست که علیرغم اصرار و پافشاری احمدی نژاد ، با مخالفت قانونی دولت و در نهایت بخاطر ابهامات این طرح از سوی شواری شهر متوقف شد.
علیرغم هماهنگی و هم صدایی غالب اعضای شورا با شهردار ، لایحه احداث 237 کیلومتر منوریل در شهر تهران آنقدر مبهم و غیرکارشناسی بود که اعضاء تنها با احداث آزمایشی آن به طول 7/6 کیلومتر موافقت کردند و در نهایت هم آنطور شد که در بالا به آن اشاره گردید.
با این همه اتفاقات روزهای آخر سال 83 و اولین روز های سال 84 نشان می داد اخبار مهمی از خیابان بهشت در راه است که با ثبت نام شهردار تهران در انتخابات ریاست جمهوری منتشر شد و در آخر نیز با پیروزی شهردار در انتخابات ، احمدی نژاد خیابان بهشت را پس از 25 ماه به مقصد ساختمان ریاست جمهوری در خیابان پاستور ترک کرد.
اعضای شورای دوم پس از رئیس جمهور شدن شهردار از بین معاونان شهرداری به دنبال برگزیدن شهردار بودند که معرفی دکتر قالیباف ، یکی از نامزد های انتخابات ریاست جمهوری به عنوان کاندیدای شهرداری و نظر مساعد اعضاء نسبت به وی موجب شد تا صندلی شهرداری پایتخت این بار به قالیباف اختصاص یابد.
شورای سوم ؛ باز تولید چالش دولت و شهرداری
شورای سوم با حضور دوباره 7 عضو شورای دوم همراه بود ضمن آنکه 15 عضو برگزیده دوره سوم را می توان در 3 طیف مختلف سیاسی قرار داد که این مسئله فضای متنوعی را نسبت به شورای شهر یکدست دور دوم ایجاد کرده است.
این شورا در ابتدای امر و با یک رأی بیشتر بار دیگر قالیباف را به عنوان شهردار پایتخت برگزید و رسول خادم رقیب او و عضو شورا در نهایت به عنوان رئیس کمیسیون برنامه و بودجه در شورای شهر ماندگار شد و شهردار نیز این فرصت را یافت تا برنامه های خود را در پایتخت ادامه دهد.
شاید بتوان ارتباط بین شورا و شهرداری را در دوره سوم منطقی تر و صریح تر دانست ، چنانچه عملکرد شهرداری توسط کمیسیون های سه گانه شورای شهر ارزیابی شده و انتقادات ، اعتراضات و حتی مخالفت های اعضای شورا در کنار حمایت ها ، پشتیبانی ها و حتی تقدیرها بیان می شود.
رابطه شورای شهر تهران در دوره سوم با شهرداری پایتخت در حالی وارد دومین سال خود شده است که برخی اختلاف نظرها بین شهرداری و دولت فضای جدیدی را برای شورا در این بین ایجاد کرده ، هرچند شورا نیز در برخی تعاملات خود با دوت با چالشهایی روبرو است.
به گزارش مهر ، با یک نگاه اجمالی می توان حجم گسترده اعتراضات فرمانداری تهران به مصوبات شورا، عدم اختصاص بودجه های مصوب مترو، اتوبوسرانی و ... به شهر تهران، میسر نشدن انتشار اوراق مشارکت، عمل نکردن به وعده توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی را از مواردی دانست که شورا و شهرداری را در ارتباط خود با دولت دچار مشکل کرده است.
و در بین اختلاف نظرهای عنوان شده، طرح دوباره موضوع احداث منوریل در شهر تهران را می توان نکته ای جالب دانست ، چنانچه همان مسئولینی که در دوره قبل و در زمان احداث منوریل صادقیه لزومی به نظر موافق دولت نمی دیدند، با رفتن از شهرداری به دولت تنها موافقت دولت را در این خصوص کافی می دانند هرچند تاکنون شورا و شهرداری توانسته اند در مقابل این خواسته دولت مقاومت کنند.
با در نظر گرفتن مسائل عنوان شده می توان دریافت که شورای شهر تهران در دوره سوم با توجه به حساسیت بالای سیاسی سال جاری، مقطع حساسی را در دوران فعالیت خود طی خواهد کرد.
شورای شهر در بیم و امید
اینکه چقدر شوراهای شهر توانسته اند در تحقق رسالت خود و ارتقای جایگاه خود موفق باشند را می توان در سیر تحولات شورا از دوره اول تا کنون ملاحظه کرد ، با این همه به نظر می رسد این نهال که عمرش هنوز به 10 سال نیز نمی رسد نیاز به حمایت، پشتیبانی و توجه در زمینه های مختلف قانونی ، سیاسی و مدیریتی دارد.
به نظر می رسد دولت هنوز هم تکلیف خود را در طول زمان تأسیس شوراها تا کنون روشن نکرده است، ضمن آنکه نکات مبهم زیادی در مورد جایگاه، اختیارات و وظایف شوراها در قانون وجود دارد که توجه بیشتر مجلس را جهت اصلاح می طلبد و خود شوراها نیز با درنظر گرفتن ظرفیت ها، توانایی ها و استعداد های نهفته در کار شورایی هنوز به باور مطلوبی در این خصوص نرسیده اند تا کماکان شورای شهر در فضای بیم و امید قدم در مسیر آینده بگذارد.
اما یک سوال نیز در افکار عمومی باقی است. و آن اینکه وقتی دولت و شورای شهر و شهرداری همه از طیف اصولگرایان هستند ، چرا اختلافات بین دولت هشتم و شهرداری در شورای شهر دوم مجددا در سومین دوره این شورا بین دولت نهم و شهرداری منتخب دو دوره شورا بازتولید و به آن دامن زده می شود؟!