ژان روش در سال 1917 در پاريس متولد شد. تحصيلات خود را در رشته راه و ساختمان سپري كرد و علاوه براين رشته در رشته ادبيات فارغ التحصيل شد وي همچنين دررشته قوم‌شناسي ديپلم گرفت.
سالها عضو موزه انسان شناسي پاريس بود به همين واسطه از سال 1941 تا 1945 به تحقيق و مطالعه درزمينه مردم‌شناسي در كشورهاي آفريقايي همچون نيجريه و سنگال پرداخت . وي همچنين در دوران جنگ جهاني دوم بر راهسازي و پل سازي در آفريقا نظارت كرد و شناخت حاصل از اين حضور با عث بعدها با يك دوربين فيلم برداري به آفريقا برود و به ثبت صحنه‌هاي مستند مشغول شود. اين كار به منظور روش پژوهش انجام شد. اما روش در اين مسير به فيلم سازي علاقه مند شد و به ساختن فيلم‌هاي مستند و نيمه مستند در سبك سينما وريته روي آورد.
اين مستند ساز درسال 1947اولين فيلم كوتاه خود را با استفاده از فيلم‌هاي اوليه تحقيقاتي خود ساخت و نام پسران آب را برآن نهاد .
روش عاقبت نخستين فيلم بلندش را در سال 1958 ساخت، اما بعد از ساخت دو فيلم دست از تهيه فيلم‌هاي مردم‌شناسي كشيد و زندگي روزمره انسان در ميان خانواده و جامعه را به تصوير كشيد . روش سالها دبير كل كميته بين المللي سينماي قوم نگاري و جامعه‌شناسي فرانسه و رئيس مركز ملي تحقيقات‌علمي و مدير سينما تك فرانسه بود.
اغلب آثار اين مستند ساز به طريقه شانزده ميليمتري ساخته شده‌اند و بسياري از آنها جوايز معتبر بين المللي دريافت‌كرده‌اند.
فيلم "وقايع نگاري يك تابستان " در جشنواره كن جايزه بين المللي منتقدان را از آن خود كرد. و از اين پس روش به فيلمسازي جهاني بدل گشت . براي نخستين بار در مورد اين فيلم از واژه" سينما وريته " يا سينما حقيقت استفاده شد و بواسطه اين واژه كه معني روشني را در بر مي گرفت دنياي تازه اي به مستند سازان جهان معرفي شد . دنيايي كه پيش از اين نيز تجربه شده بود ولي نامي براي خود نداشت .
آثار منتخب ژان روش سال گذشته در هفته فيلم مستند فرانسه در تهران به نمايش در آمد . در جشنواره فيلم مستند يادگار نيز 9 فيلم از اين مستند ساز در معرض ديد علاقمندان قرار گرفته است ، فيلم 36 دقيقه اي "اربابان ديوانه" در مورد هااوكا اعضاي يك فرقه مذهبي هستند كه هريكشنبه براي برگزاري مراسم عبادي در حومه‌هاي آكرا در كشور غنا گرد هم مي‌آيند.
شركت كنندگان به خلسه فرو مي‌روند اما بر خلاف تصور آنها تحت تأثير خدايان باستاني قرار ندارند. اين‌ها فرماندار، دكتر،سرجوخه و ساير اساطير زنده قدرت استعماري هستند. اين نمايش غريب با حركات نا مفهوم همراه است.در پايان يك‌سگ قرباني مي‌شود و خونش را مي‌نوشند. روز بعد، همه بر سر كارهاي خود در مغازه يا پروژه‌هاي ساختماني‌باز مي‌گردند. ژان روش بدون بهره‌گيري از ضبط فيلم را با صداي همزمان توسط يك دوربين فيلمبرداري كرده است . روش هاي فيلمسازي روش باعث تكوين سيستم هاي ضبط صداي همزمان شد .از طرفي در اين اثر نما سكانس‌ها با مدت زمان واقعي مراسم برابر است. اين برابري يكي از ويژگي هاي سينما حقيقت بود .
" دهل‌هاي جنگ " نيز در 12 دقيقه رقص تسخير در خالصه زيما دائودا سيدو واقع در كشور نيجر، را به تصوير مي كشد. ژان روش چهارمين روز اين مراسم را فيلمبرداري كرده است. در طول اين جشن شركت كنندگان از جن بيشه مي‌خواهند تا محصول شان‌رادر برابر هجوم ملخ‌ها حفظ كند. دهل‌هاي بدوي و كهن - تورو - و بيتي به صدا در مي‌آيند. پيرمردي مي‌رقصد وسپس نوازندگان از نواختن دست مي‌كشند و پيرمرد همراه با بقيه به خلسه فرو مي‌رود.
" شكار شير با تير و كمان " فيلم بلند 80 دقيقه اي است كه ژان روش طي هفت مأموريت از سوي CNRS به مرز بين المللي جمهوري‌هاي نيجريه و مالي در آفريقا آن را ساخت . شخصيت‌هاي اصلي اين فيلم شكارچيان هستند.
" گورستان هايي در پرتگاه " ديگر ساخته روش طي 19 دقيقه مخاطب را ميهمان دهكده ايره لي واقع در پاي پرتگاه "باندياگارا"ي مالي مي كند. در اين دهكده كه مرتع و زمين هاي زراعي خوبي دارد و آب ازباران زمستاني فراهم مي‌شود كسي در دريا غرق مي‌شود، آييني روحاني در دهكده براي جن آب برگزار مي شود و از اين موجود مي‌خواهند تا جسدرا پس بدهد. جسد پيدا مي‌شود. فردا آيين خاك سپاري است. جسد از كوچه‌هاي دهكده عبور داده مي‌شود وسپس با طناب آن را بلند كرده و به گورستان مي‌سپارند كه در برآمدگي پرتگاه جاي دارد.
" من يك سياه " ديگر فيلم بلند70 دقيقه فيلمساز در مورد اوماروگاندا سياه پوست انتخاب شده ژان روش براي اين فيلم‌ساخته شده است . ژان روش شرح فيلم را اين گونه شروع مي‌كند: به شما نشان‌مي‌دهيم كه زندگي در ترشويل به چه مي‌ماند و براي هر كس اينجا چه گونه شهري است، اسم من ادوارد گ رابينسن نيست. اين لقبي است كه به من داده‌اند رفقا مرا به اين اسم صدا مي‌زنند.
به من ادوارد گ رابينسن مي‌گويند چون شبيه رابينسن هستم كه در يك فيلم بازي مي‌كند. اسم واقعي‌ام را به شما نمي‌گويم چون در اينجا غريبه‌ام.
در اين اثر زندگي بي محتوا و بدون برنامه گروهي از جوانان سياه پوست به نمايش در مي آيد . ژان روش طي تحقيقاتي به بازيگر اجازه مي‌دهد كه آزادانه در مقابل دوربين ورو تصوير صحبت كند. او ازصحت و اصالت به دست آمده حيرت زده است. بااين فيلم ژان روش حيطه مردم‌شناسي سنتي و قبيله‌اي را رهاكرد. اين قهرمان نماينده همه سياهپوستان است. مردمي كه شخصيت‌هاي آرماني‌شان را نه ازروايات فولكلور بلكه ازسينماي تجاري اقتباس مي‌كنند.
"مرداني كه باران مي‌سازند " نيز در مورد مراسمي آئيني ساخته شده است . اين فيلم 36 دقيقه اي نشان مي دهد در مراسم محصول تازه، سونگاي هااز خدايان مي‌خواهند كه باران به آنها بدهد. اين مراسم هر سال در هفتمين‌ماه از فصل خشك در نزديك دهكده سيميري واقع در كشور نيجر انجام مي‌شود.
"يوزپلنگ " نيز با زمان مشابه فيلم قبلي داستان سه جوان نيجريايي را نقل مي كند كه بريا ماجرا جويي از طريق جاده عازم كشور غنا مي شوند به اين اميد كه با كالا هاي گران قيمت به كشورشان بازگردند .
در كنار " جنگ رودخانه" با زمان 19 دقيقه و " دوگون با زمان 17 دقيقه ديگر آثار حاضر در جشنواره يادگار هستند كه ظرايف و ويژگي هاي فيلمساز را به مخاطب علاقمند سينماي مستند منتقل مي كنند.
ژان روش عقيده داشت كه وساطتت دوربين بدون حضور شخص ثالث باعث مي شود فرد مورد نظر مقابل دوربين در بيان و بروز احساسات خود با آزادي كامل عمل كند .
ژان روش در سال 2004 در اثر سانحه رانندگي در كشور آفريقايي نيجر در گذشت .
جشنواره يادگار علي رغم اين كه امكان تماشاي آثار برگزيده سينماي مستند ايران و جهان را براي علاقمندان فراهم كرده است ولي همچنان در پاره اي سانس ها نسبت به كيفيت پخش صدا و تصير اين آثار بي توجه است . اين درحالي ست كه دو عنصر صدا و تصوير عناصر اصلي ارائه يك اثر را تشكيل مي دهند و بهتر است بيش از بقيه بخش هاي جشنواره از جلسه مطبوعاتي گرفته تا پوستر و مواد تبليغي مورد توجه قرار گيرند .
تاریخ انتشار: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۸۳ - ۱۳:۰۱
مرور بر آثار ژان روش مستند ساز فقيد فرانسوي يكي از بخش هاي پرطرفدار سومين جشنواره يادگار را شكل داده است . ژان روش مستند ساز بوم نگاري ست كه آثاري ساده اما پرمخاطب در باره انسان ها را در پرونده حرفه اي خود دارد .