حضرت آیت الله خامنه ای در سیاستهای ابلاغی برنامه پنجم توسعه در بخش فرهنگ خواستار تکمیل و اجراى طرح مهندسى فرهنگى کشور و تهیه پیوست فرهنگى براى طرحهاى مهم؛ زنده و نمایان نگه داشتن اندیشه دینى و سیاسى حضرت امام خمینى(ره) و برجسته کردن نقش آن به عنوان یک معیار اساسى در تمام سیاست گذارىها و برنامه ریزىها؛ تقویت قانونگرایى، انضباط اجتماعى، وجدان کارى، خودباورى، روحیه کار جمعى، ابتکار، درستکارى، قناعت، پرهیز از اسراف و اهتمام به ارتقاء کیفیت در تولید؛ مقابله با جریانات انحرافى در حوزه دین و زدودن خرافات و موهومات؛ استفاده بهینه از فناورىهاى اطلاعاتى و ارتباطى براى تحقق اهداف فرهنگى نظام و ایجاد درک مشترک از چشم انداز بیست ساله و تقویت باور و عزم ملى براى تحقق آن شده بودند.
فهم صحیح دین مانع ایجاد خرافات است
دکتر محمدعلی آذرشب رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی اظهار داشت: در اسلام دو اصطلاح مهم و کلیدی "غیب" و "شهادت" وجود دارد و اسلام آمده میان غیب و شهادت میان انسانها تعادل ایحاد کند.
وی افزود: اگر انسان تنها به غیب به عبارت دیگر فقط به مسائل غیر محسوس و ماورایی ایمان داشته باشد از دنیای حقیقی به دور خواهد بود و مسئولیت خلافت خداوند روی زمین را انجام نخواهد داد. اگر تنها به شهادت یعنی به امور قابل احساس با حواس پنجگانه محدود شود روحیه مادیگرایی خود را به قدری افزایش می دهد که باعث جنگها و خونریزی ها در روی زمین خواهد شد. اسلام میان این غیب و شهادت تعادل برقرار کرده و این امر در قرآن مرتب تکرار شده به طوری که این اصطلاحات قرآنی کنار هم بوده است؛ از این رو تعادل میان این دو را می توان یکی از مقاصد ادیان الهی دانست.
وی با اشاره به اینکه ادیان هنگام اشاره به غیب باید مرز میان غیب و خرافه مشخص شود اظهار داشت: در دنیای شهادت خرافات راهی ندارد اما انسان وقتی به عالم غیب فکر می کند مرز میان آنها واضح نخواهد بود. اسلام مرز میان خرافه و غیب را تعریف کرده است.
این استاد دانشگاه تهران گفت: به همین جهت تأکید شده که تنها غیب را براساس گفته قرآن و حدیث صحیح پیامبر(ص) شناسایی کنید. قرآن و احادیث تأکید داشته که دین خود را تنها از کسانی بگیرید که علم به قرآن و سنت داشته باشند. اکنون این پرسش مطرح می شود که اگر این همه تأکید شده که دین را فقط باید از از قرآن و سنت صحیح پذیرفت چرا خرافات در جامعه اشاعه شده است. دلایل مختلفی می توان برای این امر ذکر کرد یکی از آنها عدم فهم صحیح دین و جایگاه عقلانیت در دین است، غیبی که اسلام آن را ارائه می کند مبتنی بر عقلانیت است و هرچیزی که ماورایی باشد در این دایره نمی گنجد. وقتی جایگاه عقلانیت مشخص شود، فهم صحیحی از دین به وجود آمده و مانع ایجاد خرافات خواهد شد.
آذرشب علت دیگر به وجود آمدن خرافات را تمایل انسان به غیب دانست، چرا که در وجود هر انسان متدین یا غیرمتدین دمی خدایی وجود دارد و او را به سمت غیب سوق می دهد؛ گاهی مشاهده شده میان افرادی که به دین ایمان ندارند، خرافات هم رایج بوده است.
وی تصریح کرد: خرافات مربوط به جامعه دینی نیست، گاهی در جامعه کفر و الحاد هم خرافات رایج می شود، علت آن تمایل فطری انسانها به غیب است. این تمایل با راهنمایی دین به راه صحیح هدایت می شود ولی وقتی دین وارد صحنه راهنمایی نیست انسانها به جای اینکه به غیب صحیح بروند به سراب می روند. یکی دیگر از علل رواج خرافات دکان داران جاهل است که می خواهند مردم را به جای خدا به دکان خود هدایت می کنند و این افراد در احادیث به عنوان راهزن یا قاطع طریق معرفی شده اند .
ضعف اعتقادی عامل گرایش به خرافات است
حجت الاسلام مرتضی وافی مدیر مرکز مطالعات راهبردی خیمه در رابطه با خرافات و مبارزه با آن در جامعه گفت: در طول تاریخ همواره عده ای از جهالت عده ای دیگر استفاده کرده و زمینه و بستر رشد انحراف را فراهم کرده اند به طوری که می توان گفت علت رشد انحرافات خرافات، جهالت است. بنا بر نظر کارشناسان طی 15 سال گذشته تعداد مدعیان ارتباط با امام زمان برابر با حدود 400 سال گذشته بوده است.
مدیر مرکز مطالعات راهبردی خیمه گفت: کسانی برای سودجویی و به جیب زدن مبالغ مادی و تأمین مسائل معیشیتی خود حاضر شده اند که با احساسات و عواطف مردم بازی کرده و از اعتقاد زلال مردم در مسائل دینی مذهبی و فرهنگی برای اینکه خود را تأمین کنند سود می برند.
وی برخی علل ایجاد خرافه را به ضعف اعتقادی نسبت داد که عده ای از این عامل استفاده کرده و آن را در جامعه ترویج می دهند.
مدیر عامل بنیاد فرهنگی البرز سومین عامل را کمبود محبت و بی توجهی در جامعه به برخی افراد در دانست که برای ترمیم بی توجهی ها و عقده های روانی دست به برخی کارهایی زده اند برای این که مورد توجه قرار گیرند.
وی افزود: گاهی هیج کدام از علل یاد شده عمل اشاعه خرافات نیست، این خرافات حاصل توطئه ای برنامه ریزی شده است، پشت این جریان یک تفکر و برنامه حساب شده وجود داد که بعد از مدتی نادرستی آن کشف می شود. یکی از موارد که به دامن زدن خرافات و موهومات کمک می کند عدم اطلاع رسانی و آگاهی رسانی مناسب توسط کارشناسان و متولیان فرهنگی و دینی است .
مدیر عامل نشریه خیمه تصریح کرد: در بخش آگاه سازی و آموزش لازم به افرادی که بیشتر از سایرین در معرض این خطرات قرار دارند باید آگاهانه عمل کنیم. ضعف آموزشها در این مسائل بیشتر بوده و خصوصا بخش جوان که طالب زیبایی، سنت شکنی و جذب مسائل جدید چون عرفانهای ساختگی است.
وافی با اشاره به اینکه مخاطب و مردم جامعه آموزش سطحی دریافت می کنند، گفت: اگر آموزش عمیق باشد نفوذ پیدا کرده و جلوی ادعاها و توسعه خرافات و انحرافهای فکری گرفته می شود.
مدیر مرکز مطالعات راهبردی خیمه ایجاد روحیه امید و نشاظ در مردم را در بحث مبارزه با خرافات به عنوان یک نکته ظریف توصیف کرد و گفت: افسردگی ها، ناامیدیها و یأسها، انسانها را به سمت فضاهایی می برد که امیدوارند در این فضاها مطلوب خود را پیدا کنند، چه در رابطه توجه به برخی چهره ها و اشخاص و چه با توسل پیدا کردن به اشیا و اجسامی که هیچ ارتباط خاصی با مطلب مورد نظر ندارد.
دبیر شورای عالی فرهنگی و برنامه ریزی مسجد مقدس جمکران اعتقاد دارد: یک بخش کار فرهنگی و ایجابی است اما نباید برای جلوگیری از رشد این فضا از کارهای سلبی دولت به صورت ساماندهی شده غافل شویم.
تفکر منطقی مانعی برای گرایش به خرافات است
حجت الاسلام دکتر احمد احمدی نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: خرافه لفظی عربی است که برای اشاره به آدم ازکار افتاده ای اطلاق می شود که حرفهای یاوه و بی اساس می گوید.
وی با اشاره به برخی اعتقادات به موهومات و خرافات میان اعراب جاهلیت که برای مثال حرکت کلاغ از راست به چپ را بد یمن دانسته و عکس آن را به فال نیک می گرفتند گفت: خداوند در سوره یس آیه 18 درباره افرادی خرافه گرا در دیدار با رسولان می فرماید: آنان گفتند: «ما شما را به فال بد گرفتهایم (و وجود شما را شوم مىدانیم)، و اگر (از این سخنان) دست برندارید شما را سنگسار خواهیم کرد و شکنجه دردناکى از ما به شما خواهد رسید!
حجت الاسلام احمدی با تأکید بر این که چنین نکاتی در قرآن و همچنین تورات فراوان است گفت: این نوع مسائل خرافاتی است که میان مطلب و حقیقت ارتباطی امر نمی توان ارتباطی برقرار کرد.
وی همچنین اظهار داشت: در داخل کشور نیز میان مردم و اقوام مختلف نمونه های بسیاری از خرافات و موهومات وجود دارد که شاید اگر این خرافات را جمع آوری کنند دایرة المعارف بزرگی شود. بی تردید هرچه جامعه از حوزه استدلال و فهم منطقی دور شود خرافات بیشتر می شود. ابن ابى حدید در شرح نهج البلاغه فصلی را به صورت مبسوط به مسئله خرافات و موهومات اختصاص داده است. واضح است که هرچه مردم به تعقل و واقع بینی نزدیک شوند، خرافات خود به خود کمتر می شود. مردم باید ربط مطالب را با واقعیت درک کنند.
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی یادآور شد: از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که از تعقل هم درست بهره برداری کرده و بهره گیری از آن با افراط گرایی همراه نباشد به طوری که برخی مسائل خارج از حوزه استدلال و تعقل را نمی توان انکار کرد.
حجت الاسلام احمد احمدی تصریح کرد: بسیاری از فیلسوفان و دانشمندان علوم تجربی مسائلی که از حوزه عقل فراتر است را نمی پذیرند، این همان شرایطی است که باید عقل در آن معنا شود که عقل آدمی امور محسوس را بر می تابند یا امور فراحسی هم وجود دارد؟ نباید آن طور خرافه گرا باشیم که حوزه حس فراتر رفته و تمام حرفهای یاوه را بپذیریم یا در حوزه ادراکات حسی و استدلال متداول محصور شویم که امور فراحسی را چون معجزه و کرامت و وحی نپذیریم.
قرآن "تعقل" را برای مقابله با خرافات مورد تأکید قرار می‌دهد
حجت الاسلام محمد علی ایازی قرآن پژوه و محقق در پی تأکید رهبرمعظم انقلاب در مورد مبارزه با خرافات در سیاستهای ابلاغی برنامه پنجم توسعه اظهار داشت: قرآن به مسئله غلو پرداخته و در آیات بسیاری به پیروان ادیان گذشته پاشاره کرده که این افراد غلو نکنند.
وی افزود: یکی از اهداف بعثت پیامبران این مسئله عنوان شده، به طوری که در بخشی از آیه 157 سوره اعراف آمده است : (پیامبر) بارهاى سنگین و زنجیرهایى را که بر آنها بود، (از دوش و گردنشان) بر مىدارد، پس کسانى که به او ایمان آوردند، و حمایت و یاریش کردند، و از نورى که با او نازل شده پیروى نمودند، آنان رستگارانند.
حجت الاسلام ایازی تصریح کرد: آیات بسیاری در این رابطه وجود دارد، قرآن از دو راه به این مسئله پرداخته است. یکی به صورت ایجابی که مسئله را به صورت تعقل، خردورزی و در بستر اندیشه ورزی طرح می کند. یکی هم از طریق اینکه برای مسائل اعتقادی خود استدلال کرده و دلیل می آورد و از طرف مقابل می خواهد که اگر شما هم در اعتقادات خود دلیل و استدلال دارید آنها را ارائه کنید.
وی در این رابطه همچنین به آیه 64 سوره نمل اشاره کرد که می فرماید : یا کسى که آفرینش را آغاز کرد، سپس آن را تجدید مىکند و کسى که شما را از آسمان و زمین روزى مىدهد؛ آیا معبودى با خداست؟! بگو: «دلیلتان را بیاورید اگر راست مىگویید!»
این محقق و قرآن پژوه گفت: بنابراین قرآن کریم صرف نظر از این مبانی که در باب دعوت به فکر و اندیشه می آورد با انحرافات؛ خرافات و غلوها هم مبارزه می کند هر جامعه ای که در آن عوام گرایی و سطحی نگری و خردستیزی باشد ، به طور قطع ا رواج خرافات بیشتر می شود.