به گزارش خبرنگار مهر، استادان و کارشناسان زبان و ادبیات فارسی برای اهتمام زبان فارسی راهکارهایی را توصیه می‌کنند که ایجاد فرصت برای شکوفایی اندیشه و علوم انسانی و همچنین جلوگیری از پخش تلویزیونی برنامه‌هایی است که "در جهت تضعیف زبان فارسی" عمل می‌کنند از محوری‌ترین این راهکارهاست.
رشد زبان در گرو رشد تفکر است
دکتر فتح‌الله مجتبایی استاد دانشگاه و حافظ پژوه معتقد است ادبیات احیاگر زبان فارسی است اما باید دست نویسندگان و شاعران را باز گذاشت زیرا رشد زبان در گرو رشد تفکر است و تا زمانی که فکر مجالی برای شکوفایی پیدا نکند زبان هم به بالندگی نمی‌رسد.
فتح‌الله مجتبایی
وی افزود: لازمه رشد و شکوفایی زبان فارسی در درجه اول شناخت اهمیت زبان در حفظ هویت انسانی است و تا زمانیکه مردم یک جامعه به اهمیت زبان در تداوم حیات روحی هویت و فرهنگ پی نبرند و ندانند که با تغییر زبان، هویت جامعه از هم می‌پاشد زبان به رشد و شکوفایی نمی‌رسد.
توجه به ادبیات فارسی در مدارس
مجتبایی درادامه با بیان اینکه آموزش زبان فارسی باید از دوران دبستان به صورت جدی دنبال شود خاطرنشان کرد: امروز دانش آموزان ما زبان فارسی را به صورت دست و پا شکسته یاد می‌گیرند و این سنت غلط در دوره‌های تحصیلی بالاتر ادامه می‌یابد.
نویسنده کتاب "شرح شکن زلف" ادامه داد: برای رشد و بالندگی زبان فارسی چاره‌ای جز آموزش درست زبان از همان سالهای ابتدایی دبستان نداریم و باید آموزش درست زبان از این مرحله شروع شود و در مراحل تحصیلی بالاتر تقویت شود.
زبان علم و زندگی در ایران جدا باشد
مجتبایی با بیان اینکه باید زبان علم را از زبان زندگی جدا کرد گفت: ما باید دو زبان یاد بگیریم یکی زبان مادری و دیگری زبان علم. اولی را برای زندگی و دومی را برای کار در عرصه‌های علمی. تجربه‌هایی که ایران در سالهای پس از ورود اعراب داشته وهمچنین تجربه کشورهایی مثل هند و پاکستان نشان می‌دهد که جدا کردن این دو زبان نه تنها به ضرر زبان مادری نیست بلکه به رشد و بالندگی آن منجر می‌شود.
این استاد دانشگاه درادامه یادآور شد: سالها عربی به عنوان زبان علم در ایران رسمیت داشت و هر کسی می‌خواست وارد حوزه علم شود باید این زبان را فرا می‌گرفت. امروز هم اگر دانشمندان ما در کنار زبان فارسی زبان علم دنیا را یاد بگیرند و آثارشان را به این زبان بنویسند هیچ آسیبی از این رهگذر به زبان فارسی نمی‌رسد.
به گفته مجتبایی سرعت رشد و تحول زبان علمی به دلیل پیشرفتهای چشمگیر علمی در حدی است که اگر هم بخواهیم نمی‌توانیم در زبان فارسی پا به پای این پیشرفت واژه‌سازی کنیم.
هیچ زبانی امکانات زبان فارسی را ندارد
دکتر مرتضی کاخی معتقد است: زبان فارسی در بخشهایی رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است ولی در بعضی زمینه‌ها هنوز نیاز به کار جدی دارد. زبان فارسی توانمندیها و امکانات زیادی برای استفاده در حوزه علم دارد به شرطی که از این امکانات درست استفاده شود.
کاخی با رد این ادعا که "زبان فارسی روزمره را باید از زبان علم جدا کرد" تصریح کرد: این ادعا ناشی از عدم شناخت امکانات زبان فارسی است. اگر زبان فارسی کارکردی در حوزه علم نداشت تا کنون این همه آثاری که در حوزه دانش به این زبان نوشته شده است پدید نمی‌آمد.
نویسنده کتاب "روشنتر از خاموشی" با بیان اینکه زبان فارسی جوابگوی همه نیازها در حوزه علم است خاطرنشان کرد: فرهنگ دوجلدی انگلیسی و آمریکایی مک گروهیل که توسط متخصصان دانشگاه صنعتی شریف و چند دانشگاه فنی ترجمه شده نمونه بسیار موفقی است که تواناییهای زبان فارسی را نشان می‌دهد.
استفاده ازامکانات ناشناخته زبان فارسی
این پژوهشگر ادبی ضمن مقایسه توانمدیهای زبان فارسی با سایر زبانها گفت زبان فارسی در مقایسه با زبان آلمانی و انگلیسی امکانات بیشتری دارد ولی این امکانات تا کنون دست نخورده باقی مانده است. از طرف دیگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی به دلیل عمر کوتاهش هنوز نتوانسته در این زمینه کار جدی و پر ثمری انجام دهد.
کاخی یادآور شد: پس از ورود امویان به ایران زبان فارسی به دلایل سیاسی به حاشیه رانده شد و زبان عربی همچون زبان لاتین در قرون وسطی به دلیل اعتبار جغرافیای سیاسی آن زمان در ایران هم رایج شد.
نویسنده کتاب" شیوه نگارش فارسی" اظهار داشت: همچنانکه با وجود تمدن فرانسه و انگلیس زبان لاتین در قرون وسطی زبان علم بود زبان عربی هم با وجود تمدن ایران به دلایل مختلف ارزش علمی یافت و فیلسوفانی چون ابن‌سینا، فارابی و رازی برای اینکه آثارشان مخاطب بیشتری داشته باشد به عربی نوشتند.
زبان فارسی در یونان
کاخی با بیان اینکه زبان فارسی قبل از این دوره مورد توجه یونانیان بوده است اذعان داشت: زبان فارسی همواره برای استفاده در حوزه علم کاربرد داشته است اسکندر مقدونی پس از ورود به ایران بسیاری از کتابهای علمی ایران را به یونان برد و دانشمندان یونانی از آنها استفاده کردند طوری که هنوز هم برخی از واژه های فارسی در این زبان استفاده می شود.
وی اضافه کرد: اغلب واژه‌های علمی که وارد زبان عربی شده است توسط ایرانیان ساخته شده و این دانشمندان ایرانی بودند که واژه‌های علمی یونانی را گرفتند و معرب کردند. حتی سیبویه ایرانی اولین و موثق ترین کتاب درباره دستور زبان عربی را تحت عنوان "الکتاب" نوشت.
مردم واژه سازان قدری هستند
این منتقد ادبی در ادامه گفت: بسیاری از واژه‌هایی که امروز مرسوم شده توسط مردم ساخته شده است مثلا اصناف مختلف واژه‌هایی را بنا به ضرورت کارشان ساختند و فرهنگستان هم این لغات را بدون تغییر تصویب کرد. حتی این واژه‌های مردم ساخت، وارد فرهنگ معین هم شده است.
رشد زبان فارسی در گرو رشد زبانهای محلی است
دکتر مهدی محبتی استاد زبان و ادبیات فارسی گفت: یکی از راهکارهای گسترش زبان فارسی سیاستگذاری‌های اقتصادی مناسب است و دولت با سیاستگذاری‌های اقتصادی درست می‌تواند شرکتهای ایرانی را که در خارج از کشور کار می‌کنند، ملزم کند تا کارکنانی را به خدمت بگیرند که به زبان فارسی تسلط دارند.
وی افزود: دولت با حمایت از شرکتهای تجاری ایرانی خارج از کشور، کارمندان خارجی شاغل در این شرکتها را ملزم به یادگیری زبان فارسی کند.
مهدی محبتی در ادامه خاطر نشان کرد: اگر ایران این توانمندی را داشته باشد که بتواند در خارج از کشور سرمایه‌گذاری کند و کارمندانی به خدمت بگیرد که ملزم به یادگیری زبان فارسی باشند، مسلما زبان فارسی در خارج از کشور فرصتی برای رشد پیدا می‌کند.
تبلیغ زیبایی های زبان فارسی
مترجم کتاب " قصه و قصه‌گویی در اسلام" با اشاره به جذابیتهای فرهنگ، ادبیات و عرفان ایرانی گفت: فرهنگ ایرانی جذابیت های فراوانی برای برخی از مردم دنیا و بویژه جوانان دارد، خیلی از این جوانان دوست دارند، زبان فارسی را یاد بگیرند، دولت می‌تواند با به کارگرفتن موسسات آموزشی و حمایت از آنها زمینه‌ای برای آموزش زبان و ادبیات فارسی برای غیر ایرانیها فراهم کند.
وی ادامه داد: به کارگیری این شیوه راهکار مناسبی برای نشان دادن زیبایی‌های معنوی، حقیقی و ظاهری زبان فارسی است و مسلما کسانی که برای تحصیل خواهند آمد، مبلغان خوبی برای زبان فارسی خواهند بود.
محبتی در ادامه برنامه ریزی‌های فرهنگی را از دیگر راهکارهای رشد زبان فارسی خواند و افزود: سیاستگذاری‌های فرهنگی تابع اندیشه‌های سیاسی دولت است، دولت باید با سیاستگذاری‌های درست زمینه‌های رشد زبان را به وجود بیاورد. حمایت فرهنگی ، اقتصادی و معنوی دولت و انتخاب افراد خبره در زبان فارسی کمک موثری در پیشرفت زبان است.
توجه به زبانهای محلی
مهدی محبتی، استاد زبان و ادبیات دانشگاه زنجان معتقد است که پیشرفت زبان فارسی در گرو پیشرفت زبانهای محلی است، ایران ترکیبی از قومیتهای مختلف است، بنابراین باید به گونه‌ای رفتارکرد که قومیتها احساس نکنند، ترویج زبان فارسی موجب حذف زبان مادری می شود بنابراین زبان فارسی تهدیدی برای زبان زبان مادری محسوب می‌شود.
این استاد زبان وادبیات فارسی گفت: پیشرفت زبانهای محلی به پیشرفت زبان فارسی کمک می‌کند ازطرف دیگرصاحبان زبانهای محلی با ارجی که به زبان مادری آنها می‌شود احساس هویت و وحدت بیشتری می‌کنند.
جدا شدن زبان علم و زبان زندگی نه!
محبتی در دامه در پاسخ به پرسشی مبنی برجدایی زبان فارسی از زبان علم تصریح کرد:شاید بتوان درسطح دانشگاهها آنهم دربرخی مقاطع تحصیلی بالاتر، زبان علم را اززبان فارسی جدا کرد، ولی باید زمینه ونحوه کاربرد آن را مشخص کرد .
این استاد دانشگاه اذعان کرد: ایرانیها به دلیل علاقه شدید به زبان فارسی آمادگی پذیرش دو زبانه شدن را ندارند حتی زمانی که برخی پیشنهاد تغییر خط الرسم فارسی را با جدیت دنبال می‌کردند با مقاومتهای شدیدی مواجه شدند.
محبتی در پایان با اشاره به آسیبهای وبلاگ نویسی و اینترنت بر رسم‌الخط زبان فارسی خاطر نشان کرد: دولت باید با تکیه بر فعالیت های فرهنگستان زبان فارسی، رسم الخط یکسانی تعیین کند و به همه مراکز علمی و آموزش پروش و سازمانهای اداری ابلاغ کند که این رسم‌الخط باید در همه جا رعایت شود.
جلوگیری از پخش برنامه‌هایی که زبان فارسی را تضعیف می کند
مشاور رئیس جمهور در امور ایثارگران برای "ارتقا زبان و ادبیات فارسی" جلوگیری از پخش برنامه‌های تلویزیونی را که به گفته وی "در جهت تضعیف زبان فارسی" عمل می‌کنند یکی از راهکارهای ارتقای زبان عنوان کرد و گفت: تکرار جمله‌های کمیک و تمسخر آمیزی مانند "من چکاره بیدم" و امثالهم که بارها و بارها و به شکلهای گوناگون از تلویزیون پخش شده و الان هم ورد زبان بچه‌های ما شده به زبان فارسی ما لطمه زده است.
وی خاطر نشان کرد : یکی دیگر از بهترین راههای ارتقاء زبان و ادبیات فارسی، ترویج و گسترش کتابهای ادبیات داستانی است اگر ما بتوانیم بچه‌هایمان را داستانخوان کنیم به این هدف هم رسیده‌ایم.
مجتبی رحماندوست
رحماندوست افزود: انتشار رمانها و داستانهایی که به زبان فارسی صحیح نوشته شده باشد در قدرت گرفتن زبان بسیار موثر است. راه دیگر این است که نویسندگان ما هر روز دست به قلم داشته باشند و در واقع به نوشتن عادت کنند. اگر نسل جدید ما به نگارش گزارشهای روزانه از زندگی خودشان عادت کنند از این طریق نوشتن را می‌آموزند.
رحماندوست در ادامه جلوگیری از رایج شدن استفاده از لغات بیگانه در فارسی را ریکرد دیگری در اهتمام به زبان و ادبیات فارسی دانست و یادآور شد: باید این تلقی نادرست که هر چه کلمات خارجی زیادی در گفتگوها به کاربرده شود، بهتر است از میان برود، مثلاً در مراودات گفتاری که عموماً هم در برنامه‌های تلویزیونی نمود بیشتری دارد گفته می‌شود "فلان چیز برای من هیچ اینترستی ندارد". این نوع گفتارها به شدت به زبان فارسی ما لطمه می‌زند.
این پژوهشگر عرصه ادبیات تاکید کرد: متاسفانه آموزش و پرورش و دانشگاهها و حتی حوزه‌های ما هم اقدام جدی در راه نجات زبان فارسی انجام نداده‌اند. در سطوح بالایی مانند سطح اساتید - به جز استادان رشته‌های ادبیات فارسی - کاری برای ارتقاء زبان فارسی انجام نشده است.
رشد زبان در گرو رشد اندیشه
دکتر محمد رضا ترکی استاد ادبیات دانشگاه تهران همچون دکتر مجتبایی رشد زبان را در گرو رشد اندیشه خواند و گفت: اگر نویسندگان و شاعران به جای تقلید از اندیشه‌های غربی تولید کننده اندیشه باشند، زبان فارسی نیز پیشرفت خواهد کرد.
وی افزود: زبان و اندیشه دو روی یک سکه‌اند. اندیشه و خردورزی و دانش باعث گسترش زبان و ابداع واژگان جدید می‌شود و یک زبان نیرومند اندیشه و فرهنگ نیرومندی را در بستر خود پرورش می‌دهد.
ترکی : اگر ما به هر دلیل به این نتیجه برسیم که از مقطع خاصی ـ مثل دوران مشروطه به این سوـ واردکننده دانش دست دوم دیگران و مترجم ناقص تفکرات دیگران بوده‌ایم باید بپذیریم که زبان ما و در پی آن فرهنگ ما درمعرض خطر قرار دارد.
این استاد دانشگاه تهران، خاطرنشان کرد: بی شک دولتها و نهادهای فرهنگی از قبیل فرهنگستان زبان و رسانه‌ها وظیفه مهمی در پاسداری از زبان دارند اما نقش آنها اساسی و بنیادین نیست.
چاه زبان باید خودش آب داشته باشد
این شاعر تصریح کرد: چاه زبان باید خودش آب داشته باشد و همواره شاعران و نویسندگان خلاق و متفکران و خردورزان هستند که در هر جامعه و تمدنی اسباب جوشش و فوران حیات بخش زبان می‌شوند.
وی ابراز داشت: طرح این نکته که ما در عرصه علم باید به زبان دیگری روی بیاوریم و زبان فارسی را به گفتگوهای عادی و محاوره و احیانا عرصه شعر وادبیات اختصاص بدهیم نوعی سپرافکندن در برابر فرهنگ دیگران است و قطعا به اضمحلال زبان فارسی خواهد انجامید.
ترکی افزود: چون اساسا زبان واقعی هر قوم زبانی است که با آن می‌اندیشد نه زبانی که در کوچه و بازار با آن خرید و فروش می‌کند گسترش زبان و فرهنگ که از تقویت اندیشه حاصل می‌شود بسترهای لازم را برای حرکت به سوی دانش و فرهنگ فراهم می‌کند و خوشبختانه این فضا در حال شکل گیری است.