به گزارش خبرنگار مهر در زنجان، نگهداری غیر اصولی و بدون برنامه ریزی مردان نمکی باعث شده است که این آثار ارزشمند تاریخی در معرض خطر جدی قرار گیرند به نحوی که کارشناسان معتقدند هم اکنون احتمال نابودی آنها زیاد است و دور نیست روزی که نام آنها تنها در کتابها قابل رویت باشد.
علاوه بر نگهداری غیر اصولی مردان نمکی در خانه ای تاریخی که به دلیل قرار گرفتن در یکی از نقاط پرتردد شهر خود می تواند عاملی برای تخریب سریعتر مردان نمکی باشد، مسائل مبتلا به خود این اثر تاریخی سئوال بر انگیز است.
خانه تاریخی ذوالفقاریها که به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است به دلیل بازدید پرشمار که بیشتر به واسطه حضور مردان نمکی در آنجاست، خود در معرض خطر قرار دارد به نحوی که مسئولان حاضر در این خانه تاریخی به بازدید کنندگان هشدار می دهند که همگی در محل حاضر نشوند زیرا ممکن است خانه تاریخی یا مردان نمکی آسیب ببینند که البته این گزارش قصد ندارد به این موضوع بپردازد.
خانه ذوالفقاریها
از سوی دیگر آلودگی ناشی از تردد خودروهای عبوری از جلوی بنا که تدبیری برای جلوگیری از ورود آن به داخل محل نگهداری اندیشیده نشده نیز سئوال برانگیز است، زیرا نوع ساختمان بنا به گونه ای است که برای 200 سال پیش که باز کردن پنجره نعمتی بوده، طراحی شده نه اکنون که پنجره باز تنها دود و آلودگی به داخل ساختمان می آورد.
نکته بعد اینکه خود همین خانه به دلیل بافت قدیمی و نوع طراحی آن می تواند روند تخریب مردان نمکی را سرعت بخشد، نورگیرهایی که برای نگهداری اجساد مردان نمکی مناسب نیست و سقفهای بلندی بنا به گفته کارشناسان می تواند برای مردان نمکی مضر باشد، ضمن اینکه خود خانه ذوالفقاریها نیازمند تعمیرات اساسی است.
خانه ذوالفقاریها در زمان بارندگی
یک کارشناس که نخواست نامش عنوان شد به خبرنگار مهر گفت: وقتی باران می بارد سقف خانه ذوالفقاریها چکه می کند و قطرات آب بر روی محفظه های نگهداری مردان نمکی جاری می شود و کارشناسان با دستمال اقدام به پاک کردن آب می کنند و اگر حضور نداشته باشند چه بسا آب به داخل محفظه نفوذ کند.
وی خاطرنشان کرد: محفظه ها حتی اصول اولیه یک آکواریوم را ندارند و برای جلوگیری از باز شدن آنها از هم از چسبهایی که برای چسباندن درب کارتن و بسته بندی استفاده می شود، بهره گیری شده است.
چسبهای نگهدارنده محفظه!
دکتر هوشنگ ثبوتی استاد برجسته دانشگاه زنجان و نخستین شخص کشف کننده مردان نمکی در گفتگو با مهر عدم توجه به مردان نمکی را یادآور شد و گفت: مردان نمکی بسیاری از نظریات زیست شناسی و حتی انسان شناسی را زیر سئوال می برد ولی متاسفانه این آثار با ارزش و باستانی در بدترین وضعیت موجود نگهداری می شوند و ارزشهای علمی و باستانشناسی این آثار با ارزش بدون توجه واقع شده و کسی پاسخگویی روند نابودی این آثار نیست.
کسی پاسخگوی روند نابودی نیست
کاشف نخستین مردم نمکی خواستار بازگردانده شدن مرد نمکی شماره یک به استان زنجان شد و تاکید کرد: طبق اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور و همه اصول و مقرارات و قانون مربوط به آثار تاریخی آثار کشف شده باید در محل کشف شده نگهداری شوند و البته باید تمهیداتی اندیشیده شود که مردان نمکی در فضایی استاندارد نگهداری شوند.
محل اصلی نگهداری مردان نمکی
اکتشافات معدن نمک چهره‌آباد زنجان امروز از موضوعات مهم علمی جهان به شمار می‌رود و چندی پیش بر اساس تازه‌ترین یافته‌های علمی و دستاوردهای پژوهشی دانشگاه یورک انگلستان، همایشی در زنجان با حضور محققان انگلیسی و آلمانی و ایرانی برگزار و اهمیت مردان نمکی گوشزد شد.
بر این اساس در حدود 2800 پیش یعنی دوره هخامنشی، یک باره تونل‌های معدن ریزش کرد و مردان نمکی 3 و 4 و احتمالا 5 کشته شده‌اند. بعد از گذشت حدود 500 سال استخراج نمک در معدن ادامه می‌یابد و قسمت فوقانی تونل‌های ریزش کرده در دوره هخامنشی دوباره فرو می‌ریزد و مرد نمکی 1 و 2 در اواخر دوره اشکانی و اوایل ساسانی کشته می‌شوند.
تاکنون از شیوه‌های بهره‌برداری نمک در معدن چهره‌آباد در دوره هخامشنی مشخص شده است که معدن کاران برای رسیدن به لایه‌های نمک تونل‌های افقی و عمودی حفر می‌کردند و بعد از رسیدن به ذخایر نمک کار استخراج با استفاده از ابزارهای مخصوص معدن کاری مثل کلنگ و تیشه و قلم انجام می‌شده است.
بازدیدکنندگان نیز به روند نامطلوب نگهداری از مردان نمکی اذعان دارند
خانه ذوالفقاریها یا به اصلاح موزه که غیر از موزه هر تعریفی را می شود به آن اطلاق کرد این روزها میزبان بازدیدکنندگانی است که وقتی با مردان نمکی روبرو می شوند تنها چیزی که همه به آن اذعان می کنند روند نامطلوب نگهداری از آن است.
مردان نمکی که از آنها به عنوان مهمترین بقایای انسانی به دست آمده در ایران یاد میشود در وضعیت مناسبی به سر نمیبرند.
این مومیاییهای نمکی که قدمت قدیمیترین آنها به دوره هخامنشیان میرسد، در محفظههایی غیر استاندارد نگهداری می‌شوند و اگر چه نمک با گوشت و استخوان آنها در آمیخته است اما تولید و رشد باکتریها دردسر شناخته شده ای است که اکنون گریبان آنها را گرفته است.
بازدیدکنندگان نگران
مردان نمکی، مومیاییهای ارزشمندی هستند که از معدن نمک چهره آباد واقع در استان زنجان کشف شده‌اند.
این مومیاییها در دو دوره ریزش تونل که برای برداشت نمک در دوره هخامنشیان و ساسانیان ایجاد شده بود، زیر آوارها سنگ نمک مدفون شده‌اند و به این دلیل امروز با بقایای بافت نرم از قبیل، پوست، گوشت، زبان و حتی دستگاه گوارشی و اندام درونی انسان کشف شده‌اند.
از این جهت و به خاطر اهمیت مطالعاتی این اسکلتهای مومیایی، از آنها به عنوان مهمترین مومیاییهای جهان نیز یاد میشود و به واسطه مطالعات انجام گرفته در دانشگاههای اروپایی از قبیل دانشگاه یورک و آکسفورد انگلستان، مردان نمکی از مشهورترین و شناخته شده ترین اسکلت های مومیایی جهان هستند.
اما وضعیت این مومیاییهای جهانی نگران کننده و نامناسب است. شیوه نگهداری از مردان نمکی به نحوی است که هنوز در محفظههای موقت هستند و هرچند محفظه مرد نمکی شماره 4 که مهمترین مومیایی را شامل می شود خیلی مناسب نیست، اما دیگر مومیاییهای نمکی در وضعیت بسیار نگران کننده و محفظههای کاملا غیر استاندارد و غیر علمی نگهداری می شوند.
و باید امروز مرثیه ای سوزناک برای مردان نمکی زنجان بسرائیم و به یاد داشته باشیم که مردان نمکی معدن چهرآباد در صورت مدیریت صحیح و اصولی می توانستند به یکی از مهمترین اولویتها برای بازدیدکنندگان و علاقمندان به آثار تاریخی شوند و امروز نابودی در کمین این آثار ارزشمند است ولی همه در مورد این مردان نمکی با ارزش سکوت کردند.