معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی با تأکید بر اینکه تربیت نوجوانان و به ویژه تربیت دینی با همه اهمیتی که دارد جدی تلقی نمی‌شود، ضعف در تبیین مبانی دینی برای این قشر را مورد تأکید قرار داد.
ضعف تبیین مبانی دینی برای نوجوانان/ تربیت دینی نوجوانان جدی نیست
حجت الاسلام سید جواد موسوی هوایی معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه اصل عبودیت و پرستش خداوند برای انسان ثابت شده، دیرینه و ریشه دار است، اظهار داشت: همه جای عالم از اول تا روز قیامت مسئله عبودیت را قبول دارند؛ چرا که بشر از درون نیاز به عبودیت و پرستش دارد، نیاز به تکیه به قدرتی بالاتر، به زیبایی و جمالی که از همه برتر است که اصل پرستش این ویژگیها را داراست.
وی با اشاره به اینکه مشکلات و تنگناهای زندگی انسان افزایش یافته است، تصریح کرد: با وجود همه این مشکلات باید همچون انسان زندگی کرد و نباید به سمت حیوانیت سوق یافت،از این رو ارتباط با خالق که مظهر تمام خوبیها است، باید در تمامی اعمال ما وجود داشته باشد. بنابراین نماد بزرگ الهی پرستش، نماز است که در تکبیر، حضور قلب، سجده و رکوع نشانه اوج عبودیت و پرستش انسان دیده می شود.
حجت الاسلام موسوی هوایی با بیان اینکه اگر ما بخواهیم انسانیت خود را متجلی کنیم در ارتباط با خدا نشان داده می شود، یاد آور شد: باید ارتباط با خدا در انسان نهادینه و به این مسئله که نماز انسان را از فحشا و منکر دور می کند، اهمیت داده شود. اگر خانواده ها می خواهند فرزند آنها انسان باشد، تصمیم گیریهایش انسانی باشد، انسانی فکر، ارزشگذاری و عمل کند، باید به نماز روی آورد.
وی با بیان اینکه باید فضای خانوده به گونه ای انسانی و الهی باشد، افزود: اگر بستر فیزیکی خانه، رنگها، تابلوها، نحوه زندگی، هدایا برای فرزندان نوعی جهت گیری معنایی داشته باشد زمینه های سوق فرزندان به نماز ایجاد می شود. خانواده ها باید از میکروب معنوی نیز جلوگیری کنند.
معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه والدین از لحاظ عملی به گونه ای رفتار کنند که عشق خود را به نماز نشان دهند و این مسئله را در اولویت خود قرار دهند، افزود: اگر نماز و دینداری برای آنها اهمیت به سزایی یابد فضای عملی خانه به سمت به پاداشتن نماز کشیده می شود.
وی بخش دیگر را مربوط به آگاهی بخشیدن و بصیرت دادن علمی از سوی خانواده ها دانست و گفت: باید اهمیت نماز به خوبی تبیین شود و در آموزش و پرورش و حتی آموزش عالی به این مسئله پرداخته شود. خانواده باید از منظر دنیایی و آخرت این مسئله را تشریح کند و تقوای زیاد را بر اثر نماز و جلوگیری از آلودگیها را مورد توجه قرار دهد. بنابراین این تبیینها باید هم معنوی صرف و هم مادی معنوی باشد که توجه علمی و بصیر دینی از این منظر اهمیت دارد.
موسوی هوایی در ادامه فضای خانه، عملکرد والدین به این سمت و بصیرت علمی را عامل ارتقا و گرایش به سمت نماز خواند و یادآور شد: عدم تبیین صحیح مبانی دینی برای نوجوانان و اینکه خود به این نتیجه نمی رسند که مسئله نماز از اهمیت بسیاری برخوردار است، از موانع اقامه نماز میان آنها شده است.
وی تبدیل کلاسهای منفعل به کلاسهای فعال را مورد توجه قرار داد و گفت: آموزش دینی بسیار خوب است اما کافی نیست و تربیت دینی اهمیت دارد. مربی آموزش دینی باید حظ و بهره خود را از تعلق به نماز مورد توجه قرار دهد. همچنین مسئله اساسی در سیستم تربیتی ما این است که بچه ها را جدی و کاری بار نمی آوریم، این عدم جدی بودن در تمامی ابعاد زندگی آنها وجود دارد.
معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه کسل بودن و عدم داشتن نشاط از دیگر موانع به شمار می رود، گفت: نشاط و شور برای کارهای زندگی و مسیر تعالی باید وجود داشته باشد.
ایجاد فضای مسرت‌بخش برای اقامه نماز مورد کم‌توجهی است
رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب با اشاره به اینکه قهرمانهای معنویت باید به عنوان الگو برای جوانان معرفی شوند، گفت: فضای اقامه نماز مسرت‌بخش بوده و نهادهای مختلف با ایجاد رقابتهای معنوی، انگیزه نوجوانان را افزایش دهند.
دکتر محمدعلی آذرشب رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با اشاره به اینکه نماز فریضه ای جهت ارتباط با خدا است، اظهار داشت: ارتباط با خدا حرکتی جغرافیایی نیست، بلکه درونی و ذاتی است. این حرکت درونی و ذاتی به معنای خروج از منیت است. انسان از گل و دم خدایی خلق شده و این حرکت درونی می تواند فضایی صحیح و واقعی برای نماز ایجاد کند.
وی با اشاره به اینکه در وجود و فطرت انسان امکان این حرکت وجود دارد که خانواده نقش مهمی در از بین بردن این موانع برای این حرکت دارد، تصریح کرد: یکی از مهمترین موانع این است که فضایی برای رشد آنها وجود نداشته باشد، یعنی نوجوانان در فضایی زندگی کنند که زمینه حرکت آنها به سوی نماز وجود نداشته باشد که این خطر بزرگی برای جوانان و نوجوانان در مقابل حرکت ذاتی و روحی آنها است.
دکتر آذرشب با بیان اینکه خانواده باید با حکمت و درایت به فرزندان خود شخصیت دهند تا به درستی فکر و تجزیه و تحلیل کند، یادآور شد: یکی از مسائل صحیح در خانواده دور بودن خانواده از فضای شهوترانی، حرص، طمع مادی، زیاده خواهی، مسائل دنیایی، ایجاد رابطه صحیح و انسانی میان افراد خانواده است که در خانواده متشنج این حرکات ذاتی صورت نمی گیرد، در نتیجه فرهنگ نماز هم ایجاد نخواهد شد.
رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با اشاره به اینکه باید برای نوجوانان کمال و تکامل روحی را تبیین کنیم تا انگیزه خوبی برای آنها باشد، افزود: قهرمانهای معنویت باید در مقابل نوجوان و به عنوان الگوی آنها معرفی شوند. همچنین باید فضایی که نماز برگزار می شود، مورد قبول این قشر بوده و فضایی مسرت بخش همراه لذت و سرور باشد.
وی با تأکید بر اینکه وزارتخانه های مختلف اثرگذار باید با اتحاد و همبستگی با یکدیگر یک فضای روحی ایجاد کند، اظهار داشت: این نهادهای مختلف باید زمینه رقابت معنوی را فراهم کنند تا موانع جهت گیری جوانان را از بین برند.
تبیین برکات نماز متناسب با شرایط افراد جامعه نیست
حجت‌الاسلام ایازی با اشاره به اینکه تشویق به اقامه نماز باید از دوران کودکی انجام گیرد، گفت: عدم تبین وظیفه والدین و بازگو نکردن برکات نماز متناسب با شرایط فردی و اجتماعی از موانع گسترش اقامه نماز در میان برخی نوجوانان است.
حجت الاسلام محمد علی ایازی قرآن پژوه و محقق با اشاره به اینکه قرآن کریم بارها به مسئله اقامه نماز تأکید کرده است، اظهار داشت: یکی از مسئولیتهای خانواده تشویق فرزندان به اقامه نماز است.
وی با بیان اینکه این تشویق باید از دوران کودکی انجام گیرد، تصریح کرد: خانواده ها قبل از رسیدن فرزندان خود به سن بلوغ آنها را به نماز خواندن تشویق کنند تا هنگامی که بالغ شدند با درک و آگاهی دقیق و کامل به اقامه نماز بپردازند. اگر این کار را نکردند و از دوران کودکی زمینه های انس با نماز را فراهم نکردند، در زمان بلوغ و سن تکلیف به سختی می توانند این کار را انجام دهند.
وی در ادامه شیوه تشویق به اقامه نماز را نیز حائز اهمیت خواند که همراه با خشونت نباشد و با خویشتنداری و عدم خستگی همراه باشد و تکرار و یادآوری نیز اهمیت بسیاری دارد. خانواده باید نه تنها به اقامه نماز تشویق کند، بلکه به نماز اول وقت و نماز جماعت نیز مقید باشد. به طوریکه پدر خانواده نیز می تواند بایستد و دیگر افراد خانواده پشت سر او نماز بخوانند. چرا که نماز باید شخصیت الگو سازی برای افراد خانواده باشد.
ایازی در ادامه موانع اقامه نماز را رفتار خشن به جای تشویق خواند و افزود: عدم تبیین وظیفه والدین به درستی در این خصوص و عدم بازگو کردن نماز متناسب با شرایط و رعایت حال افراد از دیگر موانع هستند. کسانی که به اقامه نماز دعوت می کنند باید شناخت خوبی از نماز داشته باشند و به خوبی این مسئله را توضیح و تبیین و اهمیت و تأثیر نماز را تشریح کنند.
ترویج نماز با بسترسازی غیرمستقیم/ روشهای القای نماز باید تغییر کنند
مدیر مرکز مطالعات راهبردی خیمه با تأکید بر اینکه ترویج فرهنگ اقامه نماز نیازمند بسترسازی و تبلیغ غیرمستقیم است، ضرورت تغییر در روشهای القای نماز به نوجوانان را یادآور شد.
حجت الاسلام مرتضی وافی مدیر مرکز مطالعات راهبردی خیمه و دبیر شورای فرهنگی و برنامه‌ریزی مسجد مقدس جمکران با اشاره به اینکه برخی دعاها مانند خطبه 31 نهج البلاغه و دعای 25 صحیفه سجادیه ابعاد شخصیتی نوجوان را مطرح کرده اند که می توانند به عنوان منبع و مأخذ مورد استفاده قرار گیرند، اظهار داشت: این منابع می توانند ما را با شخصیت جوان آشنا کنند، زیرا تا زمانیکه آنها را نشناسیم، نمی توانیم آنها را باور کنیم.
وافی با تأکید بر اینکه قدم اول شناخت است که حتی نباید به شناخت کلی اکتفا کنیم، گفت: اگر این خصلتها را بشناسیم به شناخت دقیق و جزئی از یک نوجوان و جوان دست یافته ایم، پس از شناخت قدم دوم این است که خانواده های ما یکی از کانونهای تأثیرگذار بر فرهنگ نوجوان هستند و فرهنگ دینی نوجوان را شکل می دهند.
مدیر مرکز مطالعات راهبری خیمه افزود: اگرچه تربیت خانوادگی مهم است، اما شرایط خانواده ها، کمبود آموزش برای پدران و مادران، کمبود وقت لازم برای تربیت فرزندان از سوی والدین و حضور جوان و نوجوان در محیطی که بیش از همه زمانها از آن متأثر می شوند ضرورت آشنا کردن فرزندان را با این مسئله نشان می دهد. در گام دوم باید بدانند که خانواده یکی از کانونهای تأثیرگذار هستند که باید کانونهای تأثیرگذار دیگر را بشناسند و به نوجوان بیاموزند که با این کانونها غیر از خانواده چگونه برخورد کنند. چرا که عدم این شناخت چالشهایی را در وجود فرزندان ایجاد می کند.
حجت الاسلام وافی نکته سوم را ایجاد فضای امنیتی برای نوجوانان در خانواده عنوان کرد که در رابطه با مبانی دینی حرکت کند، زیرا بیمه روحی و روانی نوجوان بحث نماز است. نماز عمود دین است به این معنا که ستون دین است و اما یک معنای دیگر این است که خیلی از رفتارها به واسطه نماز میزان می شود. ساختمان شخصیتی یک نوجوان به واسطه نماز و فرهنگ نماز امکانپذیر می شود.
وی با بیان اینکه اولین مسئله در بحث نماز توجه به ویژگیهای شخصیتی و روشهای القای این فرهنگ است، اظهار داشت: باید شیوه ها و روشهایمان را برای اینکه فرزندان نمازخوان شوند عوض کنیم. زمانی تشویق، جوایز، هدایا، اجبار و تهدید جواب می داد اما الان روش رفاقت، زمینه آشنایی با کسانی است که اهل نماز هستند، مهم است. زیرا نوجوان امروز از دوست تأثیر بسیاری می گیرد و او را به صورت غیرمستقیم به فضاهای نماز و پایگاههای نماز می کشاند.
وافی در ادامه در روش دوم عمل خود را بسیار تأثیرگذار بر نوجوان خواند و گفت: بیش از هر زمانی فرزندان توجه به این نکته دارند، والدینی که در بحث نماز و فضای نماز دقت دارند، تأثیرپذیریشان بیشتر است.
وی روش سوم را اینگونه مطرح کرد: نوجوانان کارکردگرا هستند و به صورت لایه ای در مسائل دین فکر می کنند، البته گمان می کنند که عبادت ما خلاصه شده در نجاست و ظاهر عبادات. حال آنکه بازگو کردن باطن عبادات از جمله نماز، جدابیتها و زیباییهای آن نه به عنوان تکلیف، مشقت و سختی برای رسیدن به یک ثواب اخروی بلکه بازگو کردن فضیلتها، آثار و برکات عبادت مثل نماز که آثار دنیایی و دنیوی را بیان کنند و بیان آثار و اسرار باطنی نماز از اهمیت بسیاری برخوردار است.
دبیر شورای فرهنگی و برنامه‌ریزی مسجد مقدس جمکران بیان چرایی انجام عبادت برای نوجوانان را مهم خواند که نتایج مثبتی دارد و افزود: بازگو کردن این مطالب در روشهای غیر مستقیم، کنایه آمیز و داستانها در ترویج بستر نماز و اقامه نماز در فضای خانواده مهم است.
اطلاعات نوجوانان در مورد برکات نماز ضعیف است
مدیرکل سازمان تبلیغات اسلامی استان تهران با اشاره به اینکه نقش خانواده در نمازخوان کردن و آگاه کردن آنها با این فریضه مهم است، گفت: با آگاهی دادن و بیان آثار و برکات نماز از سوی نهادهای مختلف به ویژه خانواده می‌توان از بسیاری از ناهنجاریها جلوگیری به عمل می‌آورد.
حجت الاسلام نصیر نیک نژاد مدیرکل سازمان تبلیغات اسلامی استان تهران با اشاره به اینکه خانواده مهمترین نقش را در تشویق فرزندان به نماز دارد، اظهار داشت: نماز نیز از مهمترین ارکان دین ما است و تشویق فرزندان به اقامه نماز نیز از مهمترین آموزه های دین اسلام است.
وی با بیان اینکه در سخنان بزرگان و آموزه های دینی نیز بر مسئله نماز تأکید شده که قبل از آنکه فرزندان به سن بلوغ و نمازهای جماعت برسند، آنها را با این فضا آشنا کنید، تصریح کرد: نقش خانواده در تربیت فرزندان، نمازخوان کردن و آگاه کردن آنها با این فریضه مهم دیده شده است.
حجت الاسلام نیک نژاد با بیان اینکه در کنار خانواده، عوامل دیگری نیز در این میان اهمیت دارند، آنها را شامل مدارس، مساجد، روحانیت، مبلغان، دوستان، متون آموزشی، داستانها، فیلمهای تأثیر گذار و جهت دهنده خواند که در گرایش نوجوانان به نماز مؤثر هستند.
مدیرکل سازمان تبلیغات اسلامی استان تهران با تأکید بر اینکه مهمترین اصل ترویج نماز است و نماز انسان را از منکر و فحشا بازمی دارد، یادآور شد: نماز عامل مبارزه با ارتکاب به معاصی می شود که اگر خانواده ها به این مسئله توجه و فرزندان را بیشتر با این فریضه آشنا کنند، بسیاری از ناهنجاریهای مختلف نیز برطرف می شود.
وی در ادامه مهمترین مانع را عدم آگاهی از اثرات نماز و نقش سازنده و مثبت و تأثیرگذار آن میان اقشار مختلف جامعه به ویژه جوانان و نوجوانان خواند و اظهار داشت: با آگاهی دادن و بیان آثار و برکات آن می توان جهل و نادانی آنها را نسبت به فریضه نماز برطرف کرد.
نوجوان امروز بیش از همیشه نیازمند توجه مسئولان فرهنگی است
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد با اشاره به اینکه توجه خانواده‌ها به تربیت دینی کودکان عامل سازندگی نسلهای آینده است، گفت: نوجوان امروز از طریق وسایل الکترونیکی تحت تأثیر فرهنگ و فضای اجتماعی بین‌المللی قرار دارد بنابراین بیش از همیشه نیازمند توجه است.
حجت الاسلام دکتر سید محمد ثقفی استاد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد با اشاره به اینکه برای پرورش شخصیت نوجوان محیط اهمیت بسیاری دارد، آن را به دو بخش درونی و بیرونی تقسیم کرد و اظهار داشت: بخش درونی قبل از تولد و بخش بیرونی بعد از تولد است که در مرحله اول نیز خانواده قرار دارد.
وی با بیان اینکه تربیت کودک و نوجوان از همان اوان شیرخوارگی و کودکی آغاز می شود تصریح کرد: پس از آنکه نوجوان از دوران کودکی بیرون آمد وارد مرحله نوجوانی می شود و در این مرحله بیشتر اعمال تقلید است. در واقع روانشناسان این دوران را یک دوران تبعیت می دانند که کودک و نوجوان محیط، اشخاص و فضاها را تقلید می کند. این تقلید عامل مهمی در انتقال تربیت و فرهنگ انسان دارد.
حجت الاسلام ثقفی با بیان اینکه در این مرحله شخصیت تابع شرایط محیط است که از راه تقلید به نوجوان منتقل می شود، یادآور شد: خانواده باید مراقب نماز نوجوان باشد تا نوعی سازندگی در شخصیت او به وجود آید. آیات و روایات بسیاری نیز بر این مسئله تأکید دارند.
وی مرحله بعد را مدرسه خواند که جایگزین خانواده می شود و اگر نماز در این دوران ارائه شود، تأثیر بسیاری بر نوجوان خواهد داشت.
این استاد دانشگاه در ادامه تشویق کودک و نوجوان و همچنین ارائه الگوهای مناسب را زمینه ای برای ایجاد انگیزه میان نوجوانان برای اقامه نماز خواند و افزود: فضای اجتماعی بین المللی نیز مهم است زیرا کودک و نوجوان تنها در اختیار خانواده، مدرسه و یا کشور نیستند، بلکه فرهنگ بین الملل از طریق وسایل الکترونیکی تأثیر گذار مانند ماهواره و اینترنت به آنها منتقل می شود و تأثیرات فراوانی می گذارد.
وی در ادامه عامل دیگر تأثیرگذار بر نوجوان را فضای عمومی کشور خواند و گفت: نوجوان در حال رشد و آگاهی اجتماعی است از این رو در مرحله بعد "انتخاب"، جایگزین فرهنگ تبعیت می شود و مجموعه فرهنگهایی را می پذیرد که منطبق با ذهن و عقاینت او باشد که فضاها و محیطهای مختلف تأثیر مهمی در روند تکامل معنوی و شخصیتی او دارند. اگر امروز نوجوان مورد توجه سازمانهای مدیریتی قرار گیرد و برنامه ریزی علمی دقیقی صورت گیرد در تکامل رشد شخصیتی نوجوانان و جوانان اثرگذار است.
معرفت دینی نوجوانان با حرف و شعار ارتقاء نمی‌یابد
رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد با اشاره به اینکه باید زمینه‌ای برای توجه شایسته‌تر نوجوان به خداوند فراهم کرد، گفت: اگر خانواده و مسئولان از مرحله حرف و شعار فراتر رفته و از طریق اعمال خود الگوی نوجوانان باشند، تأثیرات عمیق آن به خوبی مشهود خواهد بود.
حجت الاسلام حسین ابراهیمی رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد با اشاره به اینکه محیطهای تربیتی تعریف شده شامل خانواده، محیط درس، اجتماع و دیگری محیط عبادت و بندگی خداوند است، اظهار داشت: هر کدام از این محیطها در تربیت افراد سهمی مهم بر عهده دارند. چنانچه خانواده مقید به مسائل شرعی و خود عامل باشند در اعضای خانواده تأثیر خواهد داشت.
وی با بیان اینکه به منظور تربیت، نخست باید افکار را تغییر داد، تصریح کرد: باید زمینه ای فراهم کرد تا فکر افراد متوجه خدا و عبادات و بندگی خدا باشد و فرد با ایمان شود، ایمان یعنی باور و اعتقاد. از این رو تغییر فکر و اندیشه و باورها باید محکم باشند. پس از این مرحله رفتار بسیار مهم است، افراد خانواده باید عامل باشند و تنها به گفتن اکتفا نکنند بلکه عمل هم کنند. کسی که می خواهد اثرگذار باشد، علاوه بر ایجاد باور، باید خود نیز عامل باشد تا دیگران از او تأسی بجویند.
ابراهیمی با بیان اینکه دوستان نوجوان در او بسیار مؤثر هستند، اظهار داشت: اگر دوست متدین و خداشناس نباشد فرزندان خداشناس نمی شوند، به طوریکه می گویند هر کس را می خواهید بشناسید از دوستان آنها بشناسید. جوان از دوست بسیار تأثیرپذیر است. دوم خانواده و سپس محیط و جامعه ای که در آن زندگی می کند. محیط درسی نیز در نمازخوان کردن فرزندان و حتی معلم و مربی اثرگذار هستند، گاهی اثر معلم بیشتر از والدین است.
رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد با اشاره به اینکه ارتباط با مراکزی که ترویج و تبیین دین در آن انجام می گیرد، اهمیت دارد، گفت: انسان نیاز به واعظ دارد تا او را راهنمایی کند. بنابراین لازم است در معرض نصحیت دیگران قرار گیرد و اگر این مقدمات فراهم شود مانعی برای عدم حضور آنها در اقامه نماز می شود.