خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه:‌ حضرت آیت الله مجتبی تهرانی با تأکید بر اینکه ادعیه معنوی سقفی ندارد، تأکید کرد:‌ انسان برای آخرت خلق شده و همواره باید برای این سفر آماده باشد.

مروری بر مباحث گذشته

گفته شد که ماه مبارک رمضان، از یک سو ماه تلاوت کلام الهی ست که از مصدر وحی نازل شده است و از سوی دیگر، ماه راز و نیاز عبد با ربّ است که از آن تعبیر به دعا میکنیم. لذا ماه مبارک رمضان، هم ماه تلاوت قرآن است و هم ماه دعا است.

بحث ما راجع به دعا و مضامین ادعیهای بود که انسان برای خود یا دیگران و در قالب دعاهای مأثوره و غیر مأثوره به کار میگیرد. دعاهای انسان به دو گونه مادی و معنوی است که در معارف ما نسبت به امور مادی، کفاف را به عنوان سقف آن مطرح کرده‏اند.

ادعیه معنوی سقفی ندارند

دعا در امور معنوی مقابل دعا در امور مادّی قرار میگیرد. بین حاجات دنیوی و اخروی تقابلی وجود دارد؛ به این صورت که در حاجات دنیوی مادی سقف قرار داده‏اند و کفاف را مطرح کرده‏اند، ولی در امور معنوی این‏گونه نیست. در باب امور مادّی تعبیراتی نظیر «لَا تَکُنِ الدُّنْیَا أَکْبَرَ هَمِّکَ»(بحارالأنوار، 42 ، 202) وجود داشت که «همّ» را «هدف» معنی کردیم. یعنیدنیا را نباید به عنوان هدف در نظر گرفت؛ دنیا وسیله و ابزار است. لذا در راه زیادهطلبی دنیوی سعی و تلاش نکن.

امور اُخروی در مقابل امور دنیوی، همان امور معنوی است که در آیات و روایات ما نیز وارد شده است. علی(ع) میفرماید: «اجعَل هَمَّکَ لِمَعَادِکَ»(غررالحکم، 144) معاد را هدفگیری کن. اگر میخواهی غصه بخوری، برای قیامت غصه بخور نه برای دنیا! در روایت دیگری نیز ایشان می‏فرمایند: «استَفرِغ جُهدَکَ لِمَعَادِکَ».(غررالحکم، 144) تمام تلاشت را بگذار برای آخرتت! باز در روایتی دیگر می‏فرمایند:«إنَّکُم إلَى الإهتِمَامِ بِمَا یَصحَبُکُم إلَى الآخِرَةِ أحوَجُ مِنکُم إلَى کُلِّ مَا یَصحَبُکُم مِنَ الدُّنیَا».(غررالحکم، 145) تمام کوششت را برای معاد بگذار؛ احتیاج شما به چیزهایی که همراه خود به آخرت میبرید بیشتر از امور دنیایی و مادّی شما است.

انسان برای آخرت خلق شده است

در بحث امور مادی گفتیم که انسان برای این‏که بتواند خودش را توجیه کند تا در دعاهایش به طور جدّی از خدا کفاف را بخواهد، باید نگرشش را نسبت به خلقت خود، دنیا و خلقت خودش در ارتباط با دنیا تصحیح کند. همین مسأله در امور معنوی هم مطرح می‏شود. علی(ع) می‏فرماید: «إنَّکَ مَخلُوقٌ لِلآخِرَةِ فَاعمَل لَهَا».(غررالحکم، 145) تو برای آخرت خلق شده‏ای؛ پس برای آن‏جا کار کن! از آن‏طرف هم می‏فرماید: «إنَّکَ لَن تَخلُقَ لِلدُّنیَا فَازهَد فِیهَا وَ أَعرِض عَنهَا».(غررالحکم، 138) تو برای دنیا خلق نشده‏ای؛ پس به آن دل مبند! در این روایات، مسأله خلقت انسان، خلقت دنیا، خلقت آخرت و رابطه خلقت انسان با دنیا و آخرت مطرح می‏شود.

در امور دنیوی گفته شد که دنیا در دست تو عاریه است و میگذاری و میروی. تو در دنیا مهمان هستی و دنیا گذرگاه تو است، اما آخرت برعکس است. در آیه شریفه‏ای که پیش از این نیز مطرح شد، این‏گونه آمده است: «یا قَوْمِ إِنَّما هذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا مَتاعٌ وَ إِنَّ الْآخِرَةَ هِیَ دارُ الْقَرارِ».(سوره مبارکه غافر، آیه 3) دنیا متاع و ابزاری در دست تو است؛ امّا خانه و جایگاه اصلی تو، آخرت است.علی(ع) هم می‏فرماید: «الآخِرَةُ دَارُ مُستَقَرِّکُم فَجَهِّزُوا إلَیهَا».(غررالحکم، 148) آخرت خانهای است که در آن میمانید پس خود را برای آن آماده کنید.

روایت دیگری از علی(ع) نقل شده است که حضرت فرمود: «فَاجْعَلُوا عِبَادَ اللَّهِ اجْتِهَادَکُمْ فِی هَذِهِ الدُّنْیَا التَّزَوُّدَ مِنْ یَوْمِهَا الْقَصِیرِ لِیَوْمِ الْآخِرَةِ الطَّوِیلِ»؛ کوششتان را برای توشه برداشتن از روزی که کوتاه است ـ‏یعنی دنیا‏ـ برای روزی که بلند است ـ‏یعنی آخرت‏ـ قرار دهید. «فَإِنَّهَا دَارُ عَمَلٍ وَ الْآخِرَةَ دَارُ الْقَرَارِ وَ الْجَزَاءِ»(بحارالأنوار، 74 ، 352) زیرا دنیا محل عمل است و آخرت محل استقرار و جزادهی. روایات بسیاری در این باب آمده است. هدف همه این روایات تصحیح نگرش و بینش ما نسبت به آخرت و خودمان و  ارتباط ما با آخرت است.

خانه خودت را آباد کن

تو برای دنیا خلق نشده‏ای؛ بلکه برای آخرت خلق شده‏ای! دنیا خانه همیشگی تو نیست. تو در این نشئه مهمان هستی و از این‏جا خواهی رفت. در آخرت فنایی وجود ندارد و دار بقا است. اگر در خانهای مهمان شدی، آیا آنجا را آباد میکنی یا خانه خودت را آباد میکنی؟! عقل می‏گوید برای آن خانه و نشئهای که همیشه در آن هستی کار کن. انسان عاقل برای خودش کار میکند.

در روایات بیان شد که برای امور مادی‏ات سقف قرار بده، ولی در امور معنوی سقفی را بیان نکردند. آیا انسان سقفی برای منافع خودش میگذارد؟ خیر! برای آخرت هر اندازه هم کار کنی، باز هم کم است. پس طمعت را در راه آخرت به کار بینداز! حسّ زیادهطلبی حس بدی نیست، ولی راه را اشتباه آمده‏ای! باید این حس را در راه توشه‏گیری برای آخرت به کار بیندازی. اگر برای آخرت کار کنی، برای خودت کار کرده‏ای و  بهرهاش را خودت میبری. انسان عاقل این‏گونه کار می‏کند؛ به خلقت خودش و آخرت و رابطه خودش با خلقت آخرت توجه میکند و به سادگی نتیجهگیری می‏کند.

قیامت روز حسرت نیکوکار و بدکار

یکی از اسامی قیامت «یوم الحسرة» است؛ یعنی روزی که انسان حسرت میخورد. پیغمبر اکرم(ص) در روایت مفصلی که در بحارالانوار نقل شده، خطاب به عبدالله بن‏مسعود می‏فرمایند: «یَا ابْنَ مَسْعُودٍ أَکْثِرْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَ الْبِرِّ فَإِنَّ الْمُحْسِنَ وَ الْمُسِی‏ءَ یَنْدَمَانِ»؛ ای ابن مسعود! به اعمال صالحت بیافزا؛ زیرا نیکوکار و زشت‏کار، هر دو در قیامت نادم و پشیمان هستند. چرا روز قیامت محسن و نیکوکار هم پشیمان می‏شود؟ زیرا امور معنوی سقف ندارد. «یَقُولُ الْمُحْسِنُ یَا لَیْتَنِی ازْدَدْتُ مِنَ الْحَسَنَاتِ»؛ نیکوکار در روز قیامت، حسرت می‏خورد و میگوید ای کاش به حسناتم در دنیا افزوده بودم! پشیمان است که چرا به آخرتش نیافزوده است. «وَ یَقُولُ الْمُسِی‏ءُ قَصَّرْتُ»؛ از آن‏طرف، فرد بدکار هم می‏گوید پشیمان است که چرا کوتاهی کرده است. «وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَى وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ».(بحارالأنوار، 74 ، 105) تصدیق این امر، قول و قسم خداوند است که قسم یاد می‏کند به آن مرتبهای از روح انسان که او را نکوهش میکند.

بنابر این، نه تنها برای امور معنوی سقف نگذاشته‏اند، بلکه به کثرت در آن نیز ترغیب کرده‏اند. اگر در امور دنیوی میخواهی دعا کنی، کفاف را رعایت کن؛ اما نسبت به امور اخروی و معنوی هر چه زیادتر بخواهی بهتر است. بنابر این، هم دنیا بخواه و هم آخرت؛ اما مراقب باش که در مضامین ادعیهای که میخواهی به کار بگیری، مبادا در امور معنوی به سقفی بسنده کنی!

برای سفر به آخرت آماده باش

زینالعابدین(ع) در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان این دعا را از اول شب تا آخر شب مکرر میخواندند: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی التَّجَافِیَ عَنْ دَارِ الْغُرُورِ وَ الْإِنَابَةَ إِلَى دَارِ الْخُلُودِ وَ الِاسْتِعْدَادَ لِلْمَوْتِ قَبْلَ حُلُولِ الْفَوْتِ».(بحارالأنوار،95، 63) بار خدایا، دوری‏گزیدن از خانه فریب دنیا و بازگشت به سوی خانه جاودانه آخرت را روزی من کن! این طرف نشئه دنیا است و آن طرف نشئه آخرت؛ خدایا آمادگی برای کوچ کردن از این نشئه قبل از فرا رسیدن مرگ را روزی من کن! استعداد برای کوچ هم در جایی مطرح می‏شود که توشه راه را به همراه داشته باشی.

-----------------------------------------------

پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله مجتبی تهرانی