مناظره‌ای در باب نسبت عرفان با اسلام/ مبدأ عرفان اسلامی متن شریعت است

در ابتدای این برنامه مهدی نصیری در پاسخ به این سؤال که شما معتقدید سه حجاب مدرنیته، فلسفه و عرفان را باید از دین زدود تا اسلام نابی را به دست آورد، آیا بسیاری از عرفا و فلاسفه مسلمان که در طول تاریخ غالبا فقیه و بسیار متشرع بودند خود نسبت به این مسئله آگاهی نداشتند؟ گفت: جریان فلسفه و عرفان مصطلح و تصوف در تاریخ تشیع استثنا بوده و قاعده نبوده است و در دو دوره این مسئله بیشتر نمود داشته است یکی در دوران صفویه توسط افرادی چون میرداماد و ملاصدار و یکی در 50 سال اخیر این مسائل در تشیع رونق پیدا کرده است.

 

نصیری مباحث عرفانی را مخالف مبانی اصیل اسلام خواند و در توجیه سخنان خود به برخی از اشعار و مطالب عرفا استناد کرد و گفت: بنیانگذاران عرفان مصطلح و تصوف کاملا رو در روی اهل بیت(ع) بودند چنانکه حسن بصری و صوفیان سوری با امام صادق(ع) چنین رویارویی را داشته اند.

 

وی با استناد به برخی از مطالب عرفا گفت: این عرفان مصطلح و تصوف عقل گریز و عقل ستیز است؛ در صورتیکه ما بالاترین ستایشها را از عقل و تعقل در قرآن و روایات دینی داریم. در تصوف نسبت به تقابل عقل و عشق سخنها رفته است اما هیچ استناد قرآنی در آموزه های دینی نسبت به این مسئله نداریم.

 

این نویسنده و روزنامه نگار افزود: علاوه بر این "عشق" مذهب عرفان مصطلح عنوان می شود آنجا که می گویند" مذهب عاشق به مذهبها جداست" و این در حالی است که در کل قرآن اصلا واژه عشق به کار نرفته و در روایات نیز عمدتا از این واژه به صورت  منفی یاد می شود و تنها چند روایت داریم که در آن واژه عشق مثبت به کار رفته است.

 

نصیری یادآور شد: یکی از اساسی ترین اعتقادات عرفا بحث "وحدت وجود" است و این در تقابل اساسی با توحید مورد تأکید قرآن و اهل بیت(ع) است و تمام سخن قرآن و ائمه این است که وجود خالق مباین از وجود مخلوق است.

 

سردبیر سابق روزنامه کیهان با استناد به شعری از شبستری تصریح کرد: برخی از عرفا بت پرستی را تأیید می کنند و عرفا و صوفیه غلیظ ترین پلورالیزم را قبول دارند و بر خلاف نظر عرفا و صوفیه معتقدیم ما صراطهای مستقیم نداریم که عرفا و روشنفکران مطرح می کنند.

 

در ادامه حجت الاسلام محسن غرویان با انتقاد شدید، سخنان نصیری را فاقد پشتوانه های علمی و پژوهشی خواند و خطاب به او گفت: آیا شما وکالت نامه ای از طرف اهل بیت(ع) دارید که سخنان خود را به اهل بیت مستند می کنید؟ شما در واقع تفسیر خاص خود را از قرآن و اهل بیت(ع) مطرح می کنید.

 

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه، با رد سخنان نصیری که عرفان را یک جریان استثنایی در تشیع خوانده بود، تأکید کرد: مبدأ و منشأ عرفان اسلامی قرآن و روایت و متن شریعت است.

وی استناد  صرف به سخنان برخی عرفا برای اثبات مخالفت اسلام با عرفان را صحیح ندانست و تصریح کرد: تاریخ عرفا غیر از عرفان است. ما باید علمی وارد این مباحث شویم و با استناد به اشعار برخی از عرفا که نیازمند تحقیق و پژوهش است نباید آنها را کفرآمیز بخوانیم.

 

این استاد حوزه علمیه قم عرفان و تصوف را یکی ندانست و با رد سخنان نصیری که این دو را یکی می خواند، یادآور شد: تصوف غیر از عرفان است و متصوفه در پی دکان و مریدپروری بودند.

حجت الاسلام غرویان گفت: مباحث فلسفی و معرفتی مثل وجود مخلوق مباین از وجود خالق است، وحدت وجود،  تشکیک و... در کتب فلسفی به روشنی تبیین شده است و پیشنهاد بنده به کسانی که می خواهند وارد این مباحث شوند این است که کلاس و آموزش ببینند تا در مواجهه با مفاهیم فلسفی دچار مشکل نشوند و مباحث را درست درک کنند.

 

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: متأسفانه ما مباحثی مثل واجب الوجود، تشکیک، رابطه علت و معلول، سنخیت و... را نمی فهمیم آن وقت ادعا می کنیم که اینها با آموزه های اهل بیت و قرآن نمی خواند.

 

نصیری در ادامه در پاسخ به انتقادات غرویان گفت: اگر شما می گویید که ما در فهم قرآن و عترت با یک نسبیت مواجه هستیم پس به یک پلورالیزم معتقدید.

 

وی بر تعارض عرفان با مبانی اسلام تأکید کرد و افزود: عرفان مصطلح و تصوف معنای امامت را وارونه کرده و آن را به قطب، انسان کامل، پیر، مراد و... تغییر داده که این واژه ها در آموزه های اصیل دینی ما وجود ندارد. در عرفان "معصوم" به " انسان کامل" تبدیل می شود تا باب مسائل دیگر باز شود، هم به ائمه انسان کامل می گویند و هم به ابن عربی، بایزدید و... این واژه را اطلاق می کنند.

مدیرمسئول فصلنامه"سمات" به تأویلات عرفا اشاره کرد و افزود: تأویل بی دلیل و بی معنا در آثار عرفا و صوفیه وضع عجیبی دارد که با آموزه های دینی ما در تعارض است.

 

حجت الاسلام غرویان در ادامه با استناد به برخی از مفاهیم بلند عرفانی در سخنان امام علی(ع) و امام حسین(ع)،بر خاستگاه اسلامی عرفان تأکید کرد و در رد سخنان نصیری گفت: آیا شما انگیزه عرفا را در اینکه واژه " انسان کامل" را به جای "معصوم" گذاشته اند می دانید؟ اینها مقدمات علمی دارد و بحث اصلا لفظی نیست و اصل عرفان این واژه ها نیست؛ چنانکه خداوند در طول تاریخ بشر عناوین زیادی داشته است. در بحث علمی نباید خود را گرفتار این الفاظ کرد و باید به مبانی معرفتی پرداخت.

 

عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیه تأکید کرد: داشتن چنین تفکری که مکتب اهل بیت و قرآن با فلسفه و عرفان مخالف است، یک خطر است. البته دور کردن اهل بیت(ع) از عقل و عرفان مسئله جدیدی نیست و در طول تاریخ افرادی سهی بر این داشته اند در حالیکه قرآن بر علم تأکید دارد و آیه" رب زدنی علما" نشان می دهد که علم مراتبی دارد؛ ضمن اینکه در واقع عرفان تعمیق مکتب اهل بیت(ع) است.

نصیری در پاسخ به سخنان غرویان گفت: ما اهل بیت را از تعقل دور می کنیم یا عرفان مصطلح و تصوف که عقل را به پای عشق قربانی می کند؟ وحدت وجود مسئله پیچیده ای نیست و سخنانی مثل انا الحق، لیس فی جبتی الا الله و... چه نسبتی با مبانی قرآن و عترت دارد؟ در تاریخ تشیع بسیاری از علما و فقها، متکلمین و مجتهدین رو در روی عرفان و فلسفه استادند.

سردبیر سابق روزنامه کیهان تأکید کرد: فلسفه از یونان وارد شد و بنی عباس و بنی امیه به قصد جلوگیری از ترویج معارف دینی بیت الحکمه را تأسیس کردند. مهمترین مسئله عرفان "معرفت الله" است و این در حالی است که اهل بیت می فرمایند" اگر خداوند می خواست خود را به بندگانش می شناساند و ما را ابواب معرفت الله قرار داد."

 

غرویان با رد سخنان نصیری و با استناد به آیات قرآن و روایاتی از حضرت امیر(ع) گفت: آقای نصیری برای من تفسیر کنند آنجا که حضرت امیر می فرمایند "داخل فی الاشیا" یعنی چه آیا این حکایت از مکان برای خدا می کند؟ امیرالمؤمنین(ع) اشیا را ظرف و خداوند را مظروف می دانند؟ هو الاول و الآخر، هو الظاهر و الباطن، الرحمن علی العرش استوی و... در قرآن یعنی چه؟ برداشت شما نسبت به مکتب اهل بیت(ع) این است که آیات قرآن و سخنان اهل بیت را در حد معانی ظاهری الفاظ می گیرید و به افراد اجازه نمی دهید به عمق و باطن الفاظ بروند در حالیکه قرآن مکررا می فرماید "افلا تعقلون".

 

وی با بیان اینکه بیشترین نمود عقل در فلسفه است، سخن نصیری را مبنی بر اینکه "خاستگاه عرفان و فلسفه یونان است"، رد کرد و گفت: اگر اینطور است که شما می گویید باید ریاضیات، طبیعیات و قاعده فیثاغورث و  دهها مباحث علمی را از تفکر اسلامی کنار بزنید.
 

نصیری در پاسخ گفت: بدون شک بسیاری از ظواهر را باید تأویل کرد اما نباید همه چیز را تأویل کنیم. محکمات آیات و روایات ما بر بینونیت خالق و مخلوق تأکید می کند و معنای هوالاول و الآخر و... وحدت وجود نیست.