به گزارش خبرنگار مهر، در سالهای دور خاک به عنوان بخش بی ارزش پوسته زمین به شمار می رفت. تا اینکه در سال 1880 میلادی توسط دانشمندی روسی به نام "داکوچائف" به عنوان بخشی زنده و دارای ارزش مورد مطالعه قرار گرفت. خاک مخلوط پیچیده ای از مواد معدنی، آلی و موجودات زنده است و یکی از محصولات محیط محسوب مي شود که دائما در معرض تغییر و نمو قرار دارد. اما همانطور که بشر برای بقای خود به خاک متکی است، دوام و تکامل خاک هم تا حد زیادی به نحوه استفاده بشر از آن بستگی دارد. رشد و نمو گیاهان که علاوه بر سالم و زیبا ساختن محیط زیست، منبع اصلی احتیاجات خوراکی و پوشاکی ما را تشکیل می‌دهد، بدون خاک امکان‌پذیر نیست.
از سوی دیگر تخریب خاک موجب کاهش توان تولیدی خاک و تهدید امنیت غذایی، تخریب و نابودی مناظر بدیع و چشم انداز طبیعی می شود خطر آلودگی خاک کمتر از خطر آلودگی هوا نیست اما از آنجایی که این آلودگی ملموس نیست کمتر به آن توجه می‌شود آلودگی خاک اما تنها پایتخت را تهدید نمی‌کند بلکه بسیاری از شهرهای ما اینک در معرض این خطر قرار دارند.
هرگونه تغییر در ویژگی اجزای تشکیل دهنده خاک به‌طوری که استفاده از خاک ناممکن شود، آلودگی خاک نامیده می‌شود. آلودگی خاک باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و کاهش رشد و نمو گیاهان و در نهایت منجربه فرسایش خاک و بیابان‌زایی می‌شود. درحال حاضر در کشورهای اروپایی برای جلوگیری از آلودگی خاک عامل بازدارنده‌ای با عنوان «قانون خاک» وجود دارد که موجب شده تا حد زیادی از افزایش آلودگی‌های خاک جلوگیری شود.
بررسی لایحه جامع خاک از دیماه 89 تا کنون
در ایران هم این قانون پس از مدت ها بحث و انتظار، به صورت "لایحه جامع خاک"، بعد از تصویب نهایی در دولت در تاریخ اول دی ماه 89 به مجلس رفت. این لایحه توسط وزارت جهاد کشاورزی تهیه و در آن بر لزوم حفاظت از خاک در برابر آلودگی و تخریب تاکید شده بود. در این لایحه "گارد حفاظت خاک" پیش بینی شده و همچنین وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان مجری مشخص شده اند.
البته بسیاری صاحب نظران حوزه محیط زیست و منابع طبیعی معتقدند : اين لايحه که تلفيقي از لايحه قانون جامع منابع طبيعي با لايحه جامع خاك و طرح ديگري از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي است نگراني ها نسبت به قانوني شدن واگذاري اراضي ملي را دوچندان مي كند و چنانچه در مجلس شوراي اسلامي به تصويب برسد موج ديگري از واگذاري تحت لواي قانون صورت خواهد گرفت.
آنطور که منتقدان لايحه جامع منابع طبيعي كه قرار است به زودي به شكل قانون همه ابعاد منابع طبيعي را در بربگيرد می گویند: این لایحه بيش از آنكه حامي منابع طبيعي باشد مخرب منابع طبيعي است زیرا با وجود اینکه اين قانون 4 فصل دارد اما گويي واگذاري منابع طبيعي براي نمايندگان مجلس مهمتر از حفظ و حراست از منابع طبيعي و خاك بوده چون بعد از فصل اول كه به تعاريف اختصاص داده شده ، فصل دوم با واگذاري منابع طبيعي آغاز شده و در واقع مواد قانوني مختلف در اين فصل است كه شرايط واگذاري اراضي ملي را مشخص مي كند و سرآغاز قانون جديد است. قانوني كه روح واگذاري در ان بر حفظ و حراست غلبه دارد .
سالانه فرسایش خاک در ایران 5 تا 6 برابر حد مجاز
این درحالی است که چندی پیش انجمن علوم خاک ایران، آمارهایی بس تکان دهنده از وضعیت فرسایش خاک در ایران ارایه داده است که در صورت صحت، می‌تواند دورنمایی تیره و تار در حوزه امنیت غذایی بیش از یکصد میلیون ایرانی حاضر در افق 1404 بیافریند.
بر اساس این آمار نرخ سالانه فرسایش خاک در ایران تا 33 تن در هکتار گزارش شده که 5 تا 6 برابر حد مجاز است، میانگین سالانه فرسایش خاک نیز به حدود 15 تن در هکتار رسیده که سه برابر متوسط قاره آسیاست.
در حقیقت، نویسندگان یا گردآورندگان این گزارش، که اعضای تخصصی‌ترین انجمن در حوزه خاک کشور هستند مدعی شده‌اند که هم‌اکنون ایران نه فقط در بین کشورهای در حال توسعه که در بین تمام کشورهای موجود در تمام قاره‌های جهان، صاحب بالاترین نرخ فرسایش خاک در سال است؛ آن هم خاکی که به طور متوسط و با توجه به اقلیم کشور، بین 400 تا 500 سال زمان لازم دارد تا فقط یک سانتی‌متر مکعب آن ساخته شود.
اگر این ادعا درست باشد، یعنی میزان جابجایی خاک در ایران، نه 2 میلیارد تنی است که اغلب در گزارش‌های رسمی به آن استناد می‌شود و نه حتی 4.5 میلیارد تنی است که معاون وقت رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، چند سال پیش آن را اعلام کرده بود! بلکه سخن از فرسایشی در حدود 5 تا 6 میلیارد تن در سال است که به راستی فاجعه‌بار است.
اغلب خاک های کشاورزی آلوده به فلزات سنگین هستند
از سوی دیگر بر اساس مطالعات انجام شده، به دلیل کاربرد نامناسب کود به ویژه کودهای فسفره و آبیاری زمین های کشاورزی با پساب تصفیه نشده، اغلب خاک های کشاورزی آلوده به فلزات سنگین از قبیل کادمیوم، کروم و مس هستند، همچنین معدنکاری و ورود پساب های تصفیه نشده صنعتی و شهری و دفن پسماندهای حاوی فلزات سنگین به خاک از منابع اصلی آلودگی خاک به انواع فلزات سنگین هستند . نشت مخازن و لوله های نفتی و نیز حوادث غیرمترقبه در بخش حمل و نقل هم باعث آلودگی خاک به آلاینده های نفتی می شوند.
تصویب لایحه جامع خاک؛ به زودی
حالا پس از گذشت دو سال از طرح "لایحه جامع خاک" قائم مقام سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده: تمام نظرات سازمان حفاظت محیط زیست در طرح جامع کاهش آلودگی خاک لحاظ شده و در حال حاضر این طرح مراحل نهایی را گذرانده و به زودی تصویب می‌شود. کنترل منابع آلاینده، حفظ حاصلخیزی خاک، جلوگیری از فرسایش و تصویب خاک، مدیریت مصرف نهاده‌های کشاورزی و تدوین استانداردها از قسمت‌های تشکیل دهنده‌ی این طرح است. همچنین حفظ ضوابط مربوط به آلاینده‌های خاک و افزایش بهره برداری از منابع خاک از دیگر جزئیات این طرح است و با طرح جامع منابع طبیعی ادغام شده و به زودی توسط کمیسیون کشاورزی مصوب می‌شود.
برگزارکنندگان طرح جامع خاک
علی محمد شاعری سازمان‌های مجری این طرح را سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و دیگر سازمان‌های دولتی که در فعالیت‌هایشان به نحوی به منابع طبیعی مربوط می‌شود عنوان می کند: کودها و سموم شیمیایی، نهاده‌های مضر سلامت خاک، پساب‌های صنعتی و کشاورزی و فاضلاب‌های شهری که آلوده کننده خاک هستند که با اجرای این طرح تا افق چشم‌انداز آلودگی خاک کشور 100 درصد کاهش یافته و کنترل می‌شود.
قائم مقام سازمان حفاظت محیط زیست به شعار سازمان حفاظت محیط زیست «خاک سالم، غذای سالم و انسان سالم است» اشاره می کند: اگر خاک یک کشور آلوده شود گیاهان و محصولات آن آلوده می شود و با آلوده شدن گیاهان، انسان‌ها و هر موجوداتی که از آن استفاده می‌کنند دچار مشکل می‌شوند بنابراین با خاک پاک، محصول پاک و انسان سالم خواهیم داشت.