سونامی فرسایش خاک در روز زمین پاک/ مبادا ایران بی‌برگ و بار شود

به گزارش خبرنگار مهر، روز جهانی زمین پاک هر ساله ،22 آوریل مصادف با دوم اردیبهشت در تمام دنیا برگزار و به همه مردم روی زمین یادآوری می‌شود که نباید سیاره خود زمین را فراموش کنند و به فکر حفظ آن باشند.

روز زمین پاک مناسبت سالانه‌ای است که با هدف افزایش آگاهی و تجلیل از محیط زیست کره زمین نامگذاری شده است. در سال 1969، جان مک مونل فرزند یک مبلغ دینی مستقل و علاقمند به عرصه دین، علم و صلح، ایده برگزاری یک روز جهانی به نام روز زمین پاک را در همایش یونسکو درباره محیط زیست مطرح کرد و در همان سال پرچم زمین پاک را طراحی کرد.

اوتانت دبیر کل وقت سازمان ملل (1962-1971) از ایده مک مونل استقبال کرد و این روز به یک روز جهانی در تقویم‌های سراسر دنیا تبدیل شد. در ایران نیز همزمان با دیگر کشورهای جهان هفته زمین پاک از روز دوم اردیبهشت ماه به مدت یک هفته در سراسر کشور برپا می‌شود و نخستین روز این هفته (دوم اردیبهشت ماه) به نام روز زمین پاک نامگذاری شده‌است.

ثبت یک میلیارد فعالیت سبز زیست محیطی به مناسبت روز زمین پاک

اما امسال شبکه روز زمین، وب سایتی را ایجاد کرده است که در آن از مردم دنیا می خواهد تعهدات خود را نسبت به حفاظت از محیط زیست و انجام فعالیتهای سبز زیست محیطی بصورت آنلاین ثبت کنند.

کاربران بر اساس نوع کار و شرایط خود می توانند در یکی از موارد طبقه بندی شده متعهد شوند و همراه با دیگر مردم جهان در ثبت یک میلیارد فعالیت سبز زیست محیطی پیش از کنفرانس توسعه پایدار 2012 در ریودوژانیرو سهیم شوند.

این تعهدات در زمینه های: آموزش سبز، انرژی، حمل و نقل، توسعه پایدار، تنوع زیستی، بازیافت و دفع مواد زائد و آب است.

تا کنون کاربران این سایت متعهد به انجام حدود 900 هزارمیلیون فعالیت سبزشده اند دوستداران محیط زیست برای همکاری در این طرح و ثبت آنلاین تعهد می توانند به سایت (A Billion Acts of Green) مراجعه کنند.

اما در آستانه این روز با نگاهی گذرا به وضعیت کره زمین در کشورمان متوجه می شویم که مشکلات و چالش های زمین در ایران بسیار فراتر از آن است که حتی با انجام یک میلیارد فعالیت سبز بتوان گوشه ای از این معضلات را بر طرف کرد.

سالیانه حداقل 2 میلیارد تن خاک در ایران شسته می شود

به عقیده دکتر ناصر کرمی کارشناس محیط زیست در حال حاضر فرسایش خاک مهمترین معضل زیست محیطی اقتصادی و حتی سیاسی کشور است و با این رویه ایران در چند سال آینده به کشوری بی برگ و بار و غیر حاصلخیز تبدیل می شود.

کرمی می گوید: البته در برخی منابع فرسایش خاک در کشور سالیانه معادل 4 میلیارد تن برآورد شده است که به نظر این یک فاجعه ملی است.

او با بیان اینکه مهمترین علل ایجاد فرسایش خاک در ایران چرای دام بیش ازظرفیت مراتع است اضافه می کند: بیش از80 درصد مساحت ایران را مراتع تشکیل می دهند و در حال حاضر در مراتع ایران 3 برابر بیش از ظرفیت، دام چرا می کند. این در حالی است که نرخ گوشت در ایران 5 برابر نرخ متوسط گوشت در جهان است بنابراین به نظر می رسد دامداری سنتی در کشور هیچ گونه صرفه اقتصادی ندارد و با وارد کردن گوشت می توانیم از نابود کردن عرصه های طبیعی جلوگیری کنیم اما متأسفانه همواره دامداران از لابی های سیاسی خود استفاده می کنند و تا کنون کسی نتوانسته در مقابل روش های سنتی دامداران بایستد.

به گفته وی، از بین رفتن پوشش گیاهی، تخریب جنگلها و بیابانزایی از دیگر عواملی هستند که در افزایش فرسایش خاک مهم هستند اما تا کنون سازمان جنگلها که اساساً سازمانی منفعل است و سازمان محیط زیست که تنها به فکر مناطق حفاظت شده است برای جلوگیری از فرسایش خاک اقدامی انجام نداده اند.

ایران در رتبه اول فرسایش خاک در جهان

دکتر اسماعیل کهرم پدر محیط زیست ایران نیزمقوله آب را مهمترین چالشی می داند که زمین در کشور ما با آن روبروست .

به اعتقاد این استاد دانشگاه، مدیریت نا صحیح آب در کشور از طرفی باعث خشک شدن تالابها و دریاچه ها وبروز پدیده ریزگردها شده از طرفی باعث افت سطح آب زیر زمینی وفرونشست دشتها درکشور شده و از همه مهمتر به دلیل عدم هدایت درست آب باران در عرصه های بدون پوشش گیاهی باعث فرسایش شدید خاک در کشور شده است.

کهرم می گوید: در سال 2010 ایران در رده دوم فرسایش خاک در جهان قرار داشت و در سال 2011 به رتبه نخست در این زمینه رسیدیم که نشان دهنده نبود عزم و برنامه مشخص برای رفع این معضل در کشور است.

فرونشست های نیم متری در دشتها و افت 60 متری سطح آبهای زیرزمینی

اما دکتر محمد درویش عضو هیآت علمی موسسه تحقیقات جنگل و مرتع اساسی ترین تهدیدی که پایداری زمین را در کشور ما به مخاطره انداخته است افت سطح آبهای زیرزمینی و نشست زمین به دلیل توسعه ناپایدار و برداشت های بی رویه معرفی می کند.

این استاد دانشگاه تاکید می کند که بر اساس آمار شرکت مدیریت منابع آب در70 دشت مرکزی کشورسال گذشته سطح آب زیرزمینی بیش از2 متر کاهش داشته و در مناطقی مانند کرمان ، فارس، جهرم ، نی ریز و ورامین بین 40 تا 60 متر سطح آب زیرزمینی افت کرده است .

درویش می گوید: اتفاقی که منجر به کویری شدن مساحت 400 هزار هکتاری در دریاچه ارومیه شده افت سطح آب زیرزمینی در این حوزه بین 28 تا 30 سانتیمتر است. همچنین بین سال های 1971 تا 2001 در طی 30 سال سطح آبهای زیرزمینی در کشور 15 متر کاهش یافت یعنی به طور متوسط سطح آب زیرزمینی در این مدت سالیانه نیم متر کاهش داشته این در حالی است که ازسال 2001 تا 2011 یعنی در 10 سال اخیر این نرخ به 70 سانتیمتر در سال افزایش یافته است .

به گفته او، کاهش سطح آبهای زیرزمینی منجر به نشست زمین که آخرین مرحله از بیابانزایی است می شود که این پدیده دیگر قابل برگشت نیست و به اشکال فرو نشست در سطح وسیعتر و فرو چاله در سطوحی با گستردگی کمتر نمود می یابد.

درویش بیشترین میزان فرونشست در کشور را مربوط به دشتهای جنوب تهران که معادل 36 سانتیمتراست عنوان می کند و می گوید: بعد از تهران، فرونشست 30 سانتیمتری در دشت طوس در خراسان رضوی ، 25 سانتیمتری در نیشابور و 5 سانتیمتری در ارژن و پریشان فارس از مهمترین فرو نشستهای کشور هستند .

به اعتقاد او، فرو چاله ها که مهمترین آنها فرو چاله کبودر آهنگ با عمق 12 متر و قطر 20 متر در استان همدان است از دیگر اثرات افت سطح آب زیرزمینی در کشور است که این فرو چاله ها کما بیش در دیگر نقاط کشور در سال های اخیر مشاهده می شوند.

درویش خودسوزی زمین مانند آنچه که سال گذشته در تالاب های پریشان، قره داغ، کانی برازان، سلطان آباد و گندمان رخ داد را از دیگر اثرات افت سطح آب زیر زمینی عنوان می کند.

16 تالاب کشوردر آستانه خشک شدن

این استاد دانشگاه افزایش کانون های بحرانی فرسایش بادی و چشمه های تولید ریزگرد به دلیل خشک شدن تالابها و دریاچه ها را ازدیگر تهدیدات زمین در ایران دانسته و می گوید: در حال حاضر 8 تالاب کافتر، پریشان،، ارژن، مهارلو، نیریز، طشک، بختگان و کم جان در استان فارس تقریباً به طور کامل 8 تالاب گاوخونی دراصفهان، آلما گل، آجی گل، و آلا گل در گلستان و شادگان ، هورالعظیم، هورالحمار و هورالهویزه در جنوب کشور بین 30 تا 90 درصد خشک شده اند.

به اعتقاد درویش، آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی هم چالش مهمی است که گریبانگیر زمین در ایران است به گونه ای که در حال حاضر آلودگی خلیج فارس 46 برابر حد مجاز است و خزر یکی از آلوده ترین آبگیرهای دنیاست و دو گونه مهم ماهی خاویار و کیلکا در آن رو به نابودی هستند. همچینین آتش سوزی جنگلها و از بین رفتن این منابع با ارزش و شکار بی رویه حیات وحش که منجر به کاهش تنوع زیستی می شود نیز از دیگرمشکلات زمین در کشور ماست.

پسماندهای صنعتی و کشاورزی مهمترین معضل زمین در ایران

اما سروش مدبری مدیرکل سابق دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست عدم مدیریت پسماندها به ویژه پسماندهای صنعتی و کشاورزی که حجم زیادی از مواد خطرناک مانند فلزات سنگین ، مواد رادیو اکتیو و سموم شیمیایی را وارد محیط می کنند مهمترین معضل زمین در کشور می پندارد.

به گفته او، زباله های الکترونیک و پزشکی هم ازمسائلی هستند که سلامت زمین را تهدید می کنند اما حجم آنها در مقابل دو مورد قبلی بسیار ناچیزاست .

عدم تعادل بین توسعه وظرفیت طبیعت جدی ترین چالش زمین / اعمال قوانین ومقررات مهمترین راهکار

در این میان معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست معتقد است در حال حاضر بزرگترین مشکل زمین در کشور ما عدم تعادل بین توسعه و ظرفیت های طبیعت است. به باور دکتر علی اصغر محمدی فاضل زمین تنها عرصه موجود برای فعالیت های حیاتی توسعه ای تفرجی و حتی زیاده خواهی های بشر است، بنابراین بدیهی است که از جهات مختلف تحت فشارو تهدید قرار دارد.

به گفته او، هم اکنون نیاز کشور به فعالیت های توسعه ای و عمرانی از توانایی زمین خارج شده و از آنجایی که بخش عمده ای از سرزمین ما از نظر ساختار طبیعی خاک و میزبانی گونه های گیاهی و جانوری فقیر است عرصه های موجود سیر قهقهرایی را طی می کند.

معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست مهمترین راهکار های حمایت از زمین در شرایط فعلی را حفاظت از منابع خاک، آب، مدیریت پسماندها و از همه مهمتر اعمال قوانین و مقررات موجود در خصوص حفظ زمین می داند ورویکرد سازمان محیط زیست در این رهگذر را افزایش ضریب نفوذ حفاظت در عرصه های طبیعی و مشخصاً زمین معرفی می کند.

..............................

گزارش از بهار سلاحورزی