در تاریخ فلسفه اسلامی هر یک از سهروردی و ملاصدرا مؤسس یک نظام فلسفی هستند. از منابع مهم ملاصدرا در تأسیس حکمت متعالیه، آثار، روش و طریق تفکر سهروردی است. گرایش های اشراقی در تمام نوشته هاي ملاصدرا آشکار است. او در صدد تبیین و حل مسائل و مشکلات فلسفی پیش از خود بر آمد و به عنوان مؤسس یک نظام فلسفی، با نقد، ارزیابی و تدوین مبانی بدیع به تکمیل اندیشه هاي فلسفي پرداخت.
تأثیرپذیری و نقد ملاصدرا به حكمت اشراق در منطق، طبيعيات، هستي شناسي، جهان شناسي، مباحث مربوط به واجب الوجود و نفس قابل بررسي است. هر چند در شیوه کسب معرفت و نیل به یقین، اشتراکاتی میان سهروردی و ملاصدرا هست اما حکمت اشراق و متعالیه به اصول و نتایج متفاوتی نائل شده اند. حکمت متعالیه بدون بهره از آرای اشراقی سهروردی به قِوام کنونی نمی رسید. اين حکمت، نظام فکري جديد و مبتني بر تفسير تازه اي از هستي است و اصولي بديع دارد.
تأثیرپذیری ملاصدرا از سهروردی
حکمت اشراق نظام منسجم فلسفی در مواجه با حکمت مشاء است. سهروردی کوشید با رویکردی بدیع برخی مشکلات حکمت مشاء را حل کند. او با تحول روش در نگرش به هستی به نتایج متفاوتی نایل شد. وی حکمت مشاء را مبدأ حرکت و جزء لازم حکمت اشراق می داند اما اکتفاء به آن را برای نیل به غایت معرفت حقیقی جایز نمی شمارد. او درصدد قرابت میان حکمت بحثی و ذوقي است. تحول در روش و اصول فلسفی دو عنصر اصلی در تمایز حکمت اشراق و حکمت مشاء محسوب می شود. ملاصدرا از سیر تطور اندیشه پیش از خودآگاهی کامل داشته و بهره های فراوان از آن برده است. در عین حال آرای او التقاطی از نظرات اندیشمندان پیشین نیست.
از منابع مهم اندیشه و روش ملاصدرا، حکمت اشراق است. او نیز به دنبال برهاني کردن رهيافت شهودي، مکاشفه اي و اشراقي است و گاه از «برهان کشفي» سخن گفته است. به رغم احترام بسیار زیادی که وی برای سهروردی قائل بوده و تأثیرپذیری او از سهروردی قابل انکار نیست، اما تابع محض وی نبوده و در نوشته هاي خود آرای پیشینیان و از جمله سهروردي را نقد و بررسي کرده است.
ملاصدرا با مبانی بدیع، ساختار حکمت متعالیه را پی ریزی کرد و در بسط و تکمیل آن کوشید. در نوشته هاي سهروردي، حکمة الإشراق بیش از سایر آثار مورد توجه ملاصدرا قرار گرفت. او تقريباً به تمامي آن، تعليقه نوشته است. بررسی تعلیقات و سایر آثار ملاصدرا نشان می دهد که علاوه بر اختلاف در مبانی و اصول، در موارد خاص و جزیی نیز میان او و سهروردی اختلاف نظر است. جنبه مهم تعلیقات ملاصدرا ناظر به نقد سخن سهروردي است.
همچنین در سایر آثار خود آرای سهروردی را مطرح و ارزیابی کرده است. نگاه نقادانه ملاصدرا به اندیشه پیش از خود زمینه ایجاد حکمت متعالیه شد. مقايسه آموزه هاي ملاصدرا و حکمای گذشته، ميزان تحول و نوآوری های او را آشکار مي کند. با طرح تأثیر پذیری ملاصدرا از سهروردی و نقد او به حکمت اشراق است و تبیین آرای دو حکیم، طریق مقایسه میان آنها گشوده می شود. *
*نویسنده: سیماسادات نوربخش، نویسنده کتابهای نور در حکمت سهروردی، آيت اشراق (تفسير و تأويل آيات قرآن كريم در آثار سهروردي) و بررسی مقایسه ای آرای فلسفی ملاصدرا و سهروردی.