تیغ هلال شوال باز از افق علم می‌شود/ آداب و رسوم عید فطر در خراسان شمالی

به گزارش خبرنگار مهر، مردم خراسان شمالی، استان باب الرضا(ع) و گنجینه فرهنگ ها، در هر کدام از مناسبت های باستانی و دینی آیین ها و رسوم خاص خود را برگزار می کنند.

اگر چه گذشت زمان و دیگرگون شدن روزگار، بسیاری از رسوم را منسوخ کرد و آن دسته از آدابی که باقی ماند نیز در آمیختگی اقوام و همزیستی مردمان مناطق مختلف، همسو و هم شکل شد، اما هر چه هست هنوز می توان پای صحبت بزرگان و پا به سن گذاشتگان نشست و از کنه رسوم و آداب نیاکان سر درآورد.

عید سعید فطر نیز از این قاعده مستثنی نیست، فرخنده روزی که هرکدام از اقوام مختلف خراسان شمالی برای بزرگداشت و برگزاری آن آداب و سنن خاصی دارند.

پیش از فراگیر شدن آلات نجوم برای رویت هلال ماه، مردم خراسان شمالی برای رویت ماه به پشت بام‌ها می‌رفتند و استناد مردم نیز بیشتر به سخن بزرگان و عالمان دین بود که پس از رویت ماه اذان می‌گفتند و پایان ماه رمضان را به روزه داران اعلام می‌کردند.

در سالیان اخیر پایان ماه مبارک رمضان توسط هیئت‌های استهلال و رویت ماه شوال نیز به وسیله دستگاه‌ها و ابزارهای نجوم مشخص و به مردم اعلام می‌شود.

نخستین کار مردم خراسان شمالی در روز عید فطر، همانند سایر مسلمانان پرداختن زکات فطریه است و از زمان‌های قدیم رسم بر این بوده که روز عید فطر، زکات فطریه را قبل از برآمدن خورشید به متولیان تقسیم و توزیع آن یا به خانواده‌های نیازمند می‌رساندند.

مردم روستاها و شهرهای خراسان شمالی در روز عید فطر در محیطی باز، هموار و خوش منظر به نام خرمنگاه دور هم جمع می‌شدند و پس از جمع آوری فطره، نماز عید فطر را به جا می‌آورند.

غالب مردم این استان پس از پرداخت زکات فطریه و اقامه نماز عید فطر این روز را در دامان طبیعت و بیرون از منزل سپری می‌کنند (علی الخصوص اگر هوا مناسب و شرایط نیز مساعد باشد).

پیش از این حضور مردم در تفرج گاه‌ها نیز به صورت گروهی و قومی بود به گونه‌ای که چندین خانواده از اقوام در محلی گرداگرد هم می‌نشستند و روز عید فطر را به شادمانی می‌گذراندند.

حضور گروهی اقوام در گردشگاه‌ها در سالیان اخیر به سبب رواج شیوه جدیدتری از زندگی کاسته شده اما هنوز هم خانواده‌ها پس از لختی استراحت، به دیدار اقوامی که روز عید فطر را به بیرون شهر و روستا آمده‌اند و در نزدیکی آن‌ها اطراق کرده‌اند می‌روند و بدین گونه هم دیداری تازه می‌کنند و هم صله رحم بر جای می‌آورند.

دید و بازدیدها در خراسان شمالی تا پاسی از شب ادامه دارد و مردمی که یک ماه روزه دار بوده و به سبب روزه گرفتن شاید کمتر فرصت دیدار یکدیگر را داشتند از فرصت استفاده کرده و به دید و بازدید می‌پردازند.

برگیر و دهل می زن، کان ماه پدید آمد

با پایان یافتن ماه مبارک رمضان و در روز عید سعید فطر مسلمانان ترکمن خراسان شمالی نیز همانند سایر مسلمانان زکات فطره خود را به میزانی که امام جماعت تعیین کرده به نیازمندان می‌پردازند.

تکبیر گفتن یکی از آداب ترکمنان خراسان شمالی است به گونه‌ای که از غروب آفتاب آخرین روز ماه رمضان تا شروع نماز عید فطر مردان با صدای بلند و زنان نیز با صدایی آهسته آنگونه که نامحرمان نشوند"الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله، الله اکبر الله اکبر، ولله الحمد" می‌گویند و این تکبیرات را همیشه در خانه‌ها و بازارها و مساجد و ... تکرار می‌کنند.

در روز عید فطر غسل کرده و پاک و پاکیزه لباس‌های زیبا می‌پوشند و استعمال عطر می‌کنند با این توجیه زیبا که این روز، روز اجتماع با مردم است، و مناسب آن است که انسان به هیئت خوب و لباس شایسته با برادران و خواهران دینی خود ملاقات کند.

پیش از بیرون رفتن به منظور اقامه نماز عید فطر، سنت آن است که چیزی بخورند و معتقدند بهتر است با چند خرما افطار کنند، و آن را تاق بخورند، یعنی سه یا پنج و یا هفت خرما بخورند، و اگر خرما نبود با هرچه میسر بود افطار کنند.

ترکمنان خراسان شمالی رسم دارند که پیاده به عیدگاه بروند و از یک راه رفته و از راه دیگر بازآیند، چرا که معتقدند رسول خدا (ص) نیز همین گونه رفتار می‌کردند.

تحلیل آن‌ها نیز از رفتن از راهی و بازگشتن از راهی دگر این است که شعائر دین اسلام را در هردو راه اظهار و نمایان کنند، ذکر الله جل جلاله را در هر دو راه آشکار سازند و مردم را به آن یادآور سازند، منافقان و دشمنان دین را خشمگین ساخته و قوت و شوکت اسلام را اظهار کنند تا نیاز همه مردم را برآورده کنند و اهم آن نیازها نیز تعلیم جاهل، تنبیه غافل، کمک فقیر، دل جویی مصیبت دیده، زیارت بیمار، صله رحم و ... است.

اعتقاد دارند که دیگر فایده پیاده رفتن آن است که برای آن‌ها در مقابل هر گامی که بر می‌دارند و هر گامی که می‌گذارند یک حسنه داده و یک گناه از آن‌ها برداشته می‌شود.

در این روز به مناسبت عید فطر به یکدیگر تهنیت و تبریک و شادباش می‌گویند و به هر مسلمانی که می‌رسند چند جمله‌ای می‌گویند که غالبا الله از شما طاعات و عباداتتان را قبول فرماید، عیدتان مبارک، عیدتان به خیر و امثال این جملات است.

در روز عید در خانه ترکمن‌ها سفره‌ای پهن است و بر روی سفره‌ها نان‌های سنتی و شیرینی و شکلات چیده می‌شود و به دید و بازدید که از خانه بزرگ‌ترها شروع می‌شود می‌روند.

آنان پس از برپایی نماز عید فطر به صورت جماعت برای دید و بازدید به سراغ همسایگان و همکیشان خود می‌روند.

از نامه اعمل سیاهی چو دخان رفت

به طور کلی در خراسان شمالی در روز عید فطر کمک به فقیران و بی‌نوایان، سرکشی و مساعدت یتیمان، هدیه به دوستان و خردسالان، زیارت اقارب و خویشاوندان، آشتی با دل گرفت‌گان، تبریک گفتن عید به همسایگان و ... از جمله آدابی است که مردم مسلمان این خطه از ایران اسلامی بر جای می‌آورند و پایان یک ماه روزه داری و توفیق و لذت عبادت در بارگاه احدیت را با یکدیگر تقسیم می‌کنند.