به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی با عنوان «شصتمین سالگرد کودتای 28 مرداد» صبح امروز دوشنبه 28 مرداد در ساختمان آرشیو ملی ایران برگزار شد.
اسحاق صلاحی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در سخنانی در این برنامه گفت: یک حادثه تاریخی، دفعی الوقوع نیست و اگر بخواهیم تعریف دقیقی از آن ارایه بدهیم این است که این حادثه در یک روند و در یک فرآیند و در طول تاریخ به وقوع می‌پیوندد و منتج به نتایجی می‌شود.
وی افزود: آن چه در 28 مرداد رخ داد برای علل و عواملی دور و نزدیک است. صرف نقل حوادث تاریخ، مشکلی را حل نمی‌کند. در مورد کودتای 28 مرداد بحث‌های زیادی وجود دارد. خود عنوان آن یعنی «کودتا» مناقشه برانگیز است برخی معتقدند عنوان آن «رستاخیز» است. البته وقتی بررسی می‌کنید، متوجه می‌شوید که این عبارت ساخته و پرداخته حکومت پهلوی است. عده‌ای هم بنا درند آن را یک «رویداد» بنامند.
رئیس کتابخانه ملی ایران در ادامه به نقل سه اظهار نظر از سوی سه مقام مسئول آمریکایی در خصوص اتفاقات رخ داده در مرداد 1332 در ایران پرداخت و گفت: مادلین آلبرایت در 18 مارس 2001 در یک اظهار نظر خواست یک جور از ملت ایران دلجویی کند و آنها را راضی کند. او در اظهاراتی صراحتاً از واژه کودتا استفاده کرد، باراک اوباما در خرداد سال 2009 گفت « در میانه جنگ سرد ایالات متحده در براندازی دولت دمکراتیک ملت ایران نقش بازی کرد»، خانم هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه وقت آمریکا در سال 2011 درباره پوزش مادلین آلبرایت از مردم ایران، گفت: «این مساله قابل درک است»
رئیس کتابخانه ملی ایران اضافه کرد: در دهه 20 اتفاقات بسیار خوبی در ایران افتاد که بعضی‌ها به نفع ملت ایران بود و برخی هم نشانه نفوذ کشورهای استعماری در ایران. در این 10 سال 15 نخست وزیر عوض شد که این هم گواهی بر بی ثباتی مملکت است و هم بیان کننده اوضاع سیاسی ایران و هم دست‌های پیدا و پنهان را در عزل و نصب‌ها نشان می‌دهد.
صلاحی ادامه داد: در سال 1320 جبهه ملی ایران شکل گرفت. بعد از اتمام جنگ جهانی، جنبش‌های آزادی بخش در سراسر جهان شکل گرفت اما اولین سرپل یک حرکت کاملاً مدیریت شده از راه دور برای هدایت امور ایران، «بدامن» است که توسط اردشیر ریپورتر شکل گرفت. او صحنه گردان توپخانه جنگ نرم بریتانیا در ایران بود و نقشه اش در کودتای 3 اسفند 1299 برای قدرت گرفتن رضا پهلوی آشکار است.
وی اضافه کرد: بعد از او پسرش یعنی شاپور ریپورتر همان نقش را این بار برای باز گرداندن شاه به اریکه سلطنت ادامه داد. طرح «بدامن» به دنبال ایجادوحشت بیش از اندازه از شوروی و حزب توده وی تفرقه بین عملا و مردم در ایران بود تا از این طریق منافع غرب را تامین کند.
رئیس کتابخانه ملی ایران سپس گفت: سیاست ترومن رئیس جمهور وقت آمریکا و چرچیل نخست وزیر بریتانیا در آن زمان، مقابله با نفوذ شوروی در ایران بود. بر اساس این سیاست، عملیات آژاکس (به تعبیر آمریکا) و چکمه (به تعبیر بریتانیا) در ایران کلید خورد.
وی با بیان اینکه عامل دیگر در کودتای 28 مرداد ملی شدن صنعت نفت ایران بوده است، گفت: دشمنان ملت ایران دیگر نمی‌توانستند این اتفاق را بر بتابند و همین شد که آنها به سمت مقابله کاملاً مستقیم با مردم ایران متمایل شدند. در 15 تیر 1331 مجلس به سمت آقای مصدق تمایل پیدا کرد. در 18تیر 14 نفر از مجموع 65 نفره نمایندگان مجلس تمایل خود را به نخست وزیر شدن آقای مصدق اعلام کردند ولی آشکار است که اینها به تنهایی کافی نیست لذا آیت‌الله کاشانی به حمایت از مصدق برخاست و از مردم هم خواست او را پشتیبانی کند.
صلاحی افزود: مصدق تقاضای وزارت جنگ را کرد که با آن مخالفت شد و در نتیجه مصدق استعفا کرد. در 25 تیر همان سال قوام دوباره نخست وزیر شد. در این مقطع آیت‌الله کاشانی دوباره وارد میدان شد و بار دیگر از مصدق حمایت کرد. همه تلاش شاه هم این است آیت‌الله کاشانی را متقاعد کند که از نظر خود عقب بنشیند ولی آیت‌الله کاشانی اعلام جهاد کرد. یک بار دیگر برای نخست وزیر شدن مصدق، رای گیری می‌شود و این بار از بین 64 نماینده، 61 نفر به او رای می‌دهند و او غروب 31 تیر نخست وزیر می‌شود. تنها 5 روز بعد از حمایت یک عالم بزرگ دینی از او.
رئیس کتابخانه ملی ایران ادامه داد: جالب است که کل رخداد کودتای 28 مرداد که از غروب 24 مرداد کلید خورد، طی سه روز به انجام رسید و موفق شد. این مساله جای سوال دارد. نام عملیات آمریکا آژاکس بود و نامی که انگلیس برای عملیات خود انتخاب کرده بود چکمه بود. مقر ستاد فرماندهی هر دوی اینها هم کشور قبرس بود. و یک نماینده از هر دو کشور برای اجرای هر دوی این عملیات‌ها انتخاب می‌شود.
وی ادامه داد: غروب روز 24 مرداد این پیام در رادیو پخش می‌شود: «حالا دقیقاً نیمه شب است» این رمز شروع عملیات آژاکس است. آمریکایی‌ها و انگیسی‌ها نیروهای آموزش دیده خود را با بی سیم و امکانات مجهز از طریق لیبی وارد ایران می‌کنند. آنها قرار بود جنگی در ایران راه بیاندازند اما با همین شکل کودتا هم موفق شدند.
صلاحی اضافه کرد: همان زمان از شاه درخواست کردند که عنداللزوم متنی را برای عزل مصدق و نصب زاهدی به نخست وزیری تنظیم کند و قبل از این دو عملیات این متن را از شاه هم گرفتند. متن عزل مصدق شبانه تحویل او شد. او مخالفت کرد، شاه 25 مرداد از ایران خارج شد و از طریق نوشهر به رامسر، از آنجا به بغداد و از این شهر به رم رفت و پس از سه روز عملیات اجرایی شد.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در ادامه به برخی الهامات در خصوص اتفاقات مرداد 32 پرداخت و گفت: آیت‌الله کاشانیِ خانه نشین شده در 27 مرداد 1332 نامه‌ای به مصدق می‌نویسد که بسیار مفصل است اما جواب این نامه مفصل از طرف مصدق، یک خط و نیم است به این مضمون: «27 مرداد مرقومه حضرت آقا توسط آقای حسن سالمی زیارت شد. این جانب مستحضر به پشتیبانی ملت ایران هستم» این یعنی این که شما (آیت‌الله کاشانی) چه کار داری؟ من این ملت را دارم و راهم را ادامه می‌دهم.
وی در عین حال تاکید کردک نمی‌داند زمان دقیق نامه دکتر مصدق به آیت‌الله کاشانی چه زمانی است؟ صبح 27 مرداد، غروب 27 مرداد یا شب 27 مرداد؟
صلاحی افزود: نتیجه یا که می‌توان گرفت این است که ملتی که تا چندی پیش منافعش به یغما می‌رفت، حرکت کردند و دو رهبر هم کنارشان بودند و توانستند یک حکومت مستقل و دو ابر قدرت جهانی را زمین گیر کنند، چه شد که در کمتر از چند روز ورق برای آنها برگشت؟
رئیس کتابخانه ملی ایران در جمع بندی سخنرانی خود گفت: ایران یک کشور اسلامی است و علیرغم اینکه درای یک تمدن چند هزار ساله فوق العاده درخشان است، دین را رها نمی‌کند و اساساً نمی‌شود دین را از این مردم گرفت چون در گوشت و پوست آنها وجود دارد. همه تلاش‌هایی که جبهه ملی و عالمان دین در دهه 20 و 30 در این مملکت انجام دادند جای تقدیر و تشکر دارد و آن چه از این حافظه تاریخی عبرت انگیز است این است که ملت ایران چه در داخل کشور و چه در خارج، یک منفعت عام دارد و اگر بتوان روی آن توافق کرد، می‌توان برای احقاق منافع ملی در مجامع بین المللی اعاده حق کرد.
نشست تخصصی «شصتمین سالگرد کودتای 28 مرداد»، سه سخنران دیگر هم داشت سید مجید تفرشی پژوهشگر تاریخ معاصر و متخصص در سندپژوهی، داریوش رحمانیان استاد دانشگاه تهران و کاوه بیات کارشناس مسایل تاریخ معاصر ایران که هیچ یک از این سه مدعو به این برنامه نیامدند.