به گزارش خبرنگار مهر، پناهگاه حیات وحش میاندشت با مساحت 84 هزار و 435 هکتار در شرق شهرستان جاجرم استان خراسان شمالی واقع شده و در چهار طرف آن پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده قرخود مانه و سملقان، منطقه حفاظت شده خار توران شاهرود و منطقه حفاظت شده سالوک اسفراین قرار دارند.
این منطقه پوشیده از دشت‌ها و کفه‌های وسیع با داشتن اقلیمی خشک و نیمه خشک، تراکم گیاهی نسبتا مناسب و نیز وجود رودخانه کال شور، جزء یکی از غنی‌ترین و متراکم‌ترین زیستگاه‌های استپی کشور محسوب می شود و در آن حیوانات شاخصی چون یوزپلنگ، آهو، قوچ و میش، گرگ، کفتار، کاراکال، گربه شنی، روباه و شغال هوبره، باقرقره، کبک، تیهو، بلدرچین، سفتر خاکستری، عقاب طلایی و انواع پسی فرم‌ها و عقاب‌ها، بزمجه خزری، لاک‌پشت افغانی، افعی شاخدار، تیر مار، گرزه مار و... زیست می‌کنند.
اما در این میان آن چه که میاندشت جاجرم را شاخص کرده زیست شماری گونه نادر یوزپلنگ آسیایی در این منطقه است چرا که میاندشت یکى از قدیمی‌ترین مناطق چهارگانه یوز کشور به شمار می‌رود و براساس آخرین گزارش اداره کل محیط زیست و طبق تصاویر دریافتی از دوربین های کاشته شده در منطقه، حداقل هشت قلاده یوزپلنگ آسیایی در این منطقه زیست می کنند.
علاوه‌بر این وجود گونه‌های دیگری چون آهو، قوچ و میش، خرگوش و... در منطقه حیات وحش میاندشت جاجرم که منبع تغذیه یوزپلنگ هستند سبب شده تا این منطقه یکی از بهترین زیستگاه‌های یوزپلنگ در کشور باشد.
بر اساس گفته حسین آبسالان، مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی با اجرای طرح حفاظت از این گونه نادر جانوری در میاندشت جاجرم در 12 سال اخیر هیچ ردی از شکار یوز آسیایی در این منطقه مشاهده نشده است.
با این حال ورود دام‌های اهلی مردم مناطق اطراف به این زیستگاه حیات وحش و مشکلاتی که ورود و چرای دام برای وحوش این منطقه ایجاد می‌کند همچنان وجود دارد و این موضوع در کنار کمبود نیروهای حفاظتی، مهمترین تهدیدها برای این گونه نادر به شمار می روند.
ممنوعیت ورود دام به منطقه شاید در ظاهر امری ساده به نظر برسد اما اجرای آن مشکلات و سختی های فراوانی دارد و نیازمند اعتبارات ویژه و اقدامات اساسی در بخش های مختلف است، امری که به نظر نمی رسد به این زودی ها عملی شود و به همین دلیل نیز در کوتاه مدت اجرای طرح های مدیریت دام و مرتع می تواند تا حدودی گره گشا باشد.
در این راستا اخیرا دفتر نمایندگی عمران سازمان ملل در ایران در اقدامی نویدبخش 300 هزار دلار اعتبار را برای اجرای طرح حفاظت از گونه کمیاب یوزپلنگ آسیایی در منطقه میاندشت جاجرم در خراسان شمالی اختصاص داده است، اعتباری که بر اساس برنامه می بایست در سال های 2014 تا 2016 برای اجرای طرح حفاظت از یوزپلنگ آسیایی منطقه میاندشت و با همکاری مردم محلی در بخش مدیریت دام و مرتع هزینه شود.
سریع‌ترین دونده جهان در خراسان شمالی می‌تازد
مهدی کرمی، کارشناس ارشد محیط زیست در گفتگو با خبرنگار مهر، در معرفی گونه یوزپلنگ می گوید: یوزپلنگ یا یوز جانوری مهره دار و پستاندار از راسته گوشت‌خواران و خانواده گربه‌سانان است که در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه‌قاره هند یافت می‌شد اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبه‌رو شده و تنها در مناطق محدودی مشاهده می شود.
وی اظهار می کند: از میان دو زیرگونه اصلی یوزپلنگ، یکی از زیر گونه‌ها که با نام یوزپلنگ آسیایی یا یوزپلنگ ایرانی شناخته می‌شود در خطر جدی انقراض است و تعداد کمی از آن در دشت‌های مرکزی ایران زیست می کنند.
به گفته کرمی بدن یوزپلنگ در طی چندین میلیون سال به گونه‌ای پیشرفت پیدا کرده که این جانور می تواند با سرعتی برابر با 110 کیلومتر در ساعت تاخت کند و از این نظر سریع ترین دونده جهان محسوب می شود.
وی می‌افزاید: سرعت یوزپلنگ در مدت سه ثانیه پس از شروع دویدن، به صد کیلومتر در ساعت می‌رسد که این شتاب از شتاب بسیاری از خودروهای مسابقه‌ای نیز بیشتر است.
به گفته این کارشناس ارشد محیط زیست اندام باریک، پاهای لاغر و بلند، قفسه سینه‌ای کم پهنا ولی عمیق و جمجمه‌ای کوچک، ظریف و گرد، یوز را به سریع‌ترین جانور روی زمین تبدیل کرده است.
کرمی در ادامه با اشاره به وضعیت یوزپلنگ آسیایی در خراسان شمالی و منطقه میاندشت جاجرم اظهار می کند: اگر چه شمار این گونه نادر در سال های گذشته به طور کلی در ایران کاهش داشته اما از حدود یک دهه پیش، حساسیت های مردمی و دولتی در مورد این گونه نادر بیشتر شده و به نظر می رسد روند نابودی و کاهش تعداد یوزپلنگ متوقف شده است.
وی اضافه می‌کند: با این وجود، ورود دام به منطقه و شکار بی رویه گونه‌های تغذیه‌ای یوزپلنگ در منطقه مهمترین مشکلات موجود در این بخش هستند و در این زمینه بهترین راه اجرای طرح هایی با مشارکت مردم محلی است.
طرح مدیریت دام و مرتع در زیستگاه یوزپلنگ
چندی پیش بود که دفتر عمران سازمان ملل متحد در ایران به منظور حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در خراسان شمالی با سازمان محیط زیست ایران برای اجرای طرح مدیریت دام و مرتع در منطقه حفاظت شده میاندشت جاجرم، زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در خراسان شمالی توافق کرد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: در این توافق میاندشت روسای سازمان محیط زیست ایران و برنامه عمران سازمان ملل در ایران منطقه میاندشت جاجرم را به عنوان منطقه نمونه برای مشارکت مردم محلی در حفاظت از زیستگاه‌های یوز با مدیریت دام و مرتع در کشور انتخاب کردند.
حسین آبسالان می‌افزاید: برای حصول به این توافق کارشناسان برنامه عمران سازمان ملل متحد چندین سفر به میاندشت جاجرم انجام داده و با توجه به تجربه موفقیت آمیز گذشته در زمینه مشارکت مردم محلی در اجرای طرح حفاظت و بهره برداری علمی و منطقی از این منطقه بیابانی، کارشناسان سازمان ملل نسبت به اجرای این طرح جدید مجاب شدند.
به گفته وی در طرح قبلی با اجرای موفقیت آمیز طرح و مشارکت مردم محلی، نتایجی چون تثبیت شن های روان، حفظ زیستگاه یوز، جلوگیری از گرد و غبار و تامین علوفه رایگان دست کم 10 هزار راس دام برای چرای سه ماهه به دست آمد.
آبسالان می‌گوید: بر اساس توافق جدید طرح مدیریت دام و مرتع در منطقه میاندشت جاجرم در راستای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با امکانات مالی و فنی برنامه عمران سازمان ملل متحد، سازمان محیط زیست ایران و موسسه پارسیان اجرا می‌شود.
سازمان ملل 300 هزار دلار برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی جاجرم پرداخت
در روزهای اخیر دفتر نمایندگی عمران سازمان ملل متحد در ایران تعهد مالی خود برای اجرای طرح مدیریت دام و مرتع در منطقه میاندشت جاجرم به منظور حفاظت از یوزپلنگ را پرداخت کرده است.
مسئول نمایندگی وزارت امور خارجه در خراسان شمالی در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر، می گوید که دفتر نمایندگی عمران سازمان ملل در ایران 300 هزار دلار را برای اجرای طرح حفاظت از گونه نادر یوزپلنگ آسیایی در منطقه میاندشت جاجرم در این استان اختصاص داده است.
مرتضی خسروی با بیان این که این مبلغ از سال 2014 تا 2016 برای اجرای طرح حفاظت از یوزپلنگ هزینه می شود، می افزاید: در اجرای این طرح همکاری مردم محلی مهمترین اصل محسوب می شود.
به گفته وی در مدت زمان اجرای این طرح کارشناسان دفتر عمران سازمان ملل به اجرای مناسب آن نظارت کرده و به همین منظور نیز بازدیدهای دوره‌ای از منطقه خواهند داشت.
خسروی اظهار می کند: البته دفتر عمران سازمان ملل متحد در سال 2011 نیز 250 هزار دلار برای اجرای طرح حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در منطقه میاندشت جاجرم اختصاص داده بود که با اجرای این طرح نتایجی چون ارتقای فرهنگ مردم برای حفاظت از یوزپلنگ و افزایش شمار این گونه نادر در منطقه به دست آمد.
آب خوش در گلوی گونه های نادر جانوری
در یکی دو دهه اخیر جمعیت گونه های تغذیه ای یوزپلنگ نظیر قوچ و میش در منطقه میاندشت جاجرم به شدت کاهش یافته و از طرف دیگر نیز با وجود کنترل ورود دام هنوز هم در فصل قشلاق افزون بر 15 هزار راس دام به این منطقه 85 هزار هکتاری وارد می شوند؛ ورودی که امنیت وحوش موجود در این پناهگاه و نیز زادآوری آن‌ها را با مشکل مواجه می کند و متاسفانه در راس اثرپذیری از این مشکلات نیز گونه نادر یوزپلنگ قرار دارد.
بی گمان اجرای طرح های مدیریت دام و مرتع در منطقه و نیز فرهنگ سازی و آموزش برای افراد محلی می تواند نقش مهمی در ارتقای فرهنگ حفاظت از گونه های جانوری در نگاه مردم و افزایش نسل گونه کمیابی نظیر یوزپلنگ آسیایی داشته باشد؛ روند موثری که سازمان ملل با همکاری سازمان محیط زیست ایران آن را آغاز کرده و امید می رود تا در نهایت با حصول نتایج مورد انتظار حداقل آبی خوش از گلوی گونه های نادر جانوری در خراسان شمالی پایین برود.