به گزارش خبرنگار مهر، بر اساس اعلام سازمان هواشناسی؛ خراسان شمالی سومین استان خشکسال کشور است؛ هواشناسی کشور خشکسالي در استان های مختلف کشور را بر اساس شاخص هاي خشکسالي ملايم، متوسط و شديد اعلام کرده که در این میان 40 درصد پهنه خراسان شمالی دارای خشکسالي ملايم و متوسط است و به این ترتیب این استان به عنوان سومين استان خشکسال کشور اعلام شد.
خشکسالی پدیده ای منحصر به یک سال نیست بلکه روندی چند ساله را شامل می شود و در تعاریف اقلیمی آن را مقدار انحراف و یا کاهش بارندگی در یک محل نسبت به بارش میانگین همان محل می دانند.
حال در این میان آمارهای اداره کل هواشناسی خراسان شمالی می گوید که میزان بارش این استان در سال 92 به نسبت سال قبل از آن 46 درصد کاهش یافته و این کاهش به نسبت دوره آماری 43 درصد بوده است.
همچنین متوسط بارندگی در این استان از ابتدای سال آبی جاری (مهر 92 تا 19 اردیبهشت 93) در مجموع 190 میلیمتر بوده است؛ این میزان بارندگی نسبت به سال آبی گذشته 11 درصد و نسبت به دراز مدت بیش از 13 درصد کاهش داشته است.
با توجه به کاهش بارندگی پیش بینی شده امسال میزان آب چاه های عمیق در خراسان شمالی 10 درصد، رودخانه ها 20 درصد و چشمه ها 30 درصد کاهش یابد و به همین منوال کشتزارهای گندم و جو، تولیدات باغی، تولید گوشت قرمز، شیلات و ... نیز هر کدام با کاهشی چند 10 درصدی روبرو شوند.
کاهش میزان محصولات کشاورزی و از بین رفتن دام و تخلیه ذخایر آبی اثرات اولیه خشکسالی هستند که این اثرات؛ خود نتایج ثانویه ای نظیر فروش نيروي كار، خانوار يا زمين، مهاجرت و جابجايي جمعيت، فشار هاي روحي رواني و ... را به همراه دارد.
اقدامات و طرح های لازم برای جلوگیری از خسارت شدید خشکسالی و مدیریت بحران مشخص است؛ از آن جمله می توان به ساخت کانال آبیاری، جایگاه ذخیره آب، توسعه طرح های آبیاری نوین، بهسازی چشمه ها و قناتها، توزیع علوفه یارانهای، آبرسانی سیار، بهسازی اماکن دامی، توسعه بیمه فراگیر دام و محصولات زراعی و ... اشاره کرد؛ اما نکته تاسف آور این است که با وجود به صدا درآمدن ناقوس شوم خشکسالی در خراسان شمالی اراده چندانی در مسئولان و مردم برای مقابله با این پدیده به چشم نمی خورد و تلاش های مقطعی و جزیره ای که در این زمینه صورت می گیرد؛ در برابر انفعال جمعی و ناآگاهی از عمق فاجعه رنگ می بازد.
کشاورزی؛ قربانی اصلی خشکسالی
خشکسالی نیز همانند سایر پدیده های اقلیمی در نتیجه تغییر و تحولات آب و هوایی ناشی از عوامل محلی پدید می آید اما در کنار آن روابط بخش هایی از اجزای گردش عمومی اتمسفر دلیل عمده وقوع این پدیده هستند؛ فرونشيني توده هاي هوا، سلول هاي پرفشار، دماي سطح دريا، موج هاي بلند در بادهاي غربي و نقش انسان از مهمترين عوامل پدید آمدن خشکسالی عنوان شده است.
مطابق آن چه گفته شد وقوع خشکسالی اجتناب ناپذیر است و نمی توان مانع آن شد اما می توان با اتخاذ روش های صحیح مدیریتی خسارت ها و تنش های حاصل از آن را به حداقل رساند.
اگر چه خشکسالی و کم آبی بر بخش های مختلف مصرف کننده آب تاثیر می گذارد اما به دلیل آن که در حال حاضر بیش از 90 درصد مصرف آب در خراسان شمالی و با اندکی تفاوت در کشور؛ در بخش کشاورزی صورت می گیرد و سهم آب شرب و صنعتی تنها چند درصد است؛ ناگفته روشن است که اگر می خواهیم برای مقابله با تنش های کشاورزی قدمی برداریم؛ نخستین و اساسی ترین گام ها باید در حوزه کشاورزی صورت گیرد.
نخستین حوزه ای که از خشکسالی متاثر می شود بخش کشاورزی است؛ مخصوصا در خراسان شمالی که غالب اراضی کشاورزی آن دیمزار هستند و با اندک تنشی در بارندگی های فصلی؛ تنش های فراوانی در زمینه های اقتصادی و اجتماعی حاصل می شود.
خراسان شمالی 344 هزار هکتار عرصه کشاورزی شامل باغ و کشتزار دارد که در این سال ها خشکسالی تقریبا بر غالب این اراضی اثر گذاشته است؛ سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با علم به خشکسالی های چند ساله در این استان ستاد خشکسالی را در این سازمان تشکیل داده، محمدتقی کاظمیان، دبیر این ستاد در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان این که خراسان شمالي سومين استان خشکسال کشور اعلام شده، می گوید: باید برای مقابله با اثرات خشکسالی فرهنگ سازی جدی تری صورت گیرد.
وی اضافه می کند: هدایت کشاورزان به سمت شیوه های صحیح کشت، کاشت به میزان ذخایر آبی، استفاده از روش های نوین آبیاری، بیمه محصولات کشاورزی و ... برخی از راهکارهای مقابله با تنش های خشکسالی در بخش کشاورزی محسوب می شوند.
خسارت 6.9 میلیارد تومانی خشکسالی در خراسان شمالی
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، می گوید که در سال زراعی جاری بروز خشکسالی و نیز سرمازدگی، سیل و تگرگ بیش از 9.6 میلیارد تومان به کشاورزی این استان خسارت زده است.
ابوالفضل یاوری اضافه می کند: از این میزان خسارت 6.9 میلیارد تومان مربوط به خشکسالی و 2.7 میلیارد تومان نیز به سیل و تگرگ مربوط می شود.
به گفته وی با توجه به خشکسالی و کم آبی امسال پیش بینی شده میزان تولید محصول گندم و جو آبی در این استان با افت 20 درصدی روبرو شود و در اراضی دیم نیز میزان تولید گندم دیم 35 درصد، جو دیم 25 درصد کاهش یابد.
یاوری اظهار می کند: همچنین در بخش محصولات باغی نیز خشکسالی سبب 30 درصد کاهش محصول، تولید گوشت قرمز 20 درصد کاهش، عسل 50 درصد، شیلات 20 درصد و سایر بخش ها نیز به همین منوال کاهش تولید داشته باشند.
بیمه خشکسالی در خراسان شمالی را نمی پذیرد
با وجود این که چندین سال است کشاورزی خراسان شمالی با خشکسالی دست و پنجه نرم می کند و در این میان یکی از روش های مقابله با تنش های اقتصادی و اجتماعی خشکسالی بیمه محصولات کشاورزی عنوان می شود؛ اما صندوق بیمه کشاورزی هنوز پدیده خشکسالی در این استان را نپذیرفته است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی اداره کل جهاد کشاورزی خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان این موضوع می گوید که کارگروه خشکسالی با این توجیه که تاکنون مستنداتی در مورد وقوع پدیده خشکسالی در خراسان شمالی دریافت نکرده؛ در مورد وقوع این پدیده قانع نشده و به تبع آن این مورد را در لیست بیمه ای خود برای این استان قرار نداده است.
خداداد عابدی اظهار می کند: باید مسئولان دستگاه های مرتبط با خشکسالی در خراسان شمالی مستندات خود در این زمینه را به کارگروه خشکسالی ارسال کنند تا صندوق بیمه کشاورزی کشور وقوع این پدیده در استان را بپذیرد و محصولات کشاورزی را در برابر آن بیمه کند.
عزم جهاد کشاورزی خراسان شمالی برای کاهش اثرات خشکسالی
سازمان جهاد کشاورزی برای کاهش اثرات خشکسالی و مدیریت بحران نزدیک به 40 طرح را تدوین کرده است، معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در این زمینه با بیان این که 39 طرح برای کاهش اثرات خشکسالی در بخش های مختلف کشاورزی استان تدوین شده است، می افزاید: لازم است با اجرای طرح ها و برنامه های اولویت بندی شده اثرات خشکسالی در استان کاهش یابد.
علی بهنام فر در گفتگو با مهر برخی از این طرح ها را ساخت کانال آبیاری، جایگاه ذخیره آب، طرحهای آبیاری نوین، بهسازی چشمه ها و قناتها، توزیع علوفه یارانهای، آبرسانی سیار، بهسازی اماکن دامی، توسعه بیمه فراگیر دام و محصولات زراعی، پیش بینی برای خرید دام مازاد دامداران، توسعه کشاورزی حفاظتی، مبارزه با آفات عمومی، توزیع نهال یارانه ای، نهاده های کشاورزی و ارقام بذور مقاوم نسبت به کم آبی و خشکسالی و ... اعلام می کند.
وی اضافه می کند: این طرح ها برای تایید و دریافت اعتبار به مدیریت بحران خراسان شمالی و کارگروه خشکسالی وزارت جهاد کشاورزی ارائه شده و امید می رود با تخصیص اعتبار مناسب و اجرای به موقع آنها بتوانیم بخشی از اثرات سوء خشکسالی در این استان را کاهش دهیم.
آب پاکی روی دست مردم و مسئولان
خشکسالی و کم آبی در خراسان شمالی، علاوه بر کشاورزی بر روی بخش های آب شرب و صنعت استان نیز تاثیر گذاشته است؛ خصوصا آن که پارسال این استان دارای خشکسالی متوسط بود اما با کاهش شدید بارندگی در این استان امسال خشکسالی در برخی از مناطق خراسان شمالی به شدید و خیلی شدید تبدیل شده است.
در این بین باید برای کاهش اثرات خشکسالی و جلوگیری از تنش های اقتصادی اجتماعی برنامه هایی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در استان و همچنین کشور اجرا شود در غیر این صورت در نخستین مرحله وقوع نزاع های آبی اجتناب ناپذیر خواهد بود.
به نظر می رسد در گام اول می بایست تمامی سیاست ها و تصمیمات کلان و منطقه ای در کشور بر اساس باور داشتن به واقعیت کم آبی باشد، همچنین استفاده بهینه از منابع آب موجود، سرمایه گذاری در تغییر شیوه کشاورزی و استفاده از تکنولوژی بهتر آبیاری، توسعه، ترویج و آموزش استفاده صحیح از آب به مصرف کنندگان به ویژه در بخش کشاورزی جهت صرفه جویی و بهره برداری مطلوب و به معنای کامل تر فرهنگ صحیح مصرف، تدوین و اجرای مقررات مرتبط با خشکسالی و مدیریت آب، آگاه کردن عموم مردم از محدودیت آب و وجود خشکسالی، احیاء و بازسازی روش های سنتی استحصال آب و ... از دیگر راهکارهای مقابله با خشکسالی در استان و کشور محسوب می شوند.