به گزارش خبرنگار مهر، تعزیه در بین هنرهای آئینی، از جمله هنرهایی است که نمایش آن، در سرزمین ما، از پیشینه ای کهن و افتخار آمیز برخوردار بوده، و درطول اعصار و قرون همواره با فراز و نشیب های بسیاری مواجه شده است. ولیکن با تمام دشواری ها و مشکلاتی که بر سر راه آن وجود داشته، توانسته راه خود را به سوی آینده بازگشاید.
تعزیه، این هنر نمایشی در کشورمان از دیر باز تاکنون تحت تاثیر مراسم آئینی ملی باهدفی آرمان گرایانه و متکی بر اخلاق و فرهنگ اسلامی، به حیات خود ادامه داده و موجب تقویت و تحکیم بنیادهای دینی و مذهبی شده است.
رشد چشمگیر هنر تعزیه در عصر دیلمیان
این رویکرد بویژه از عصر دیلمیان به این سو شکل چشمگیرتری گرفت و به نحو شتابناکی درسرتاسر کشور گسترش پیدا کرد، به گونه ای که حتی در روستاهای کوچک و دور افتاده کشورمان نیز، گروه های نمایشی با لهجه های خاص خود سر برآورده و مورد استقبال زیاد مردم واقع شده است.
نقالی، پرده خوانی یا شمایل گردانی، معرکه گیری، سیاه بازی و تعزیه یا شبیه خوانی ازجمله مهم ترین جلوه های هنر نمایش بومی ایران، درسده های اخیر است که متاسفانه، برخی از آنها درحال حاضر رو به فراموشی گذاشته و رونق روزگار قبل را ندارد. همچنین شاخص ترین نماینده نمایش ایران که از آن با عنوان هنربومی پیشرو یاد میشود، نمایش آئینی تعزیه است که در جهان آن را (درام ایرانی) می نامند.
نمایش ایرانی تعزیه به سبب ماهیت خاص خود در طول سده های متمادی گرایشی مردمی داشته و هنرمندان این رشته اغلب از میان مردمان کوچه و بازار و بصورت خودجوش بوده اند. در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، اگر چه تلاشهای بسیاری در راستای احیای هنر نمایش بومی و مذهبی و توسعه هنر تعزیه صورت گرفته است اما در هرحال به نظر میرسد هنوز تا نقطه مطلوب راه درازی در پیش است.
مسئولان تا کنون جوابگوی نیاز هنرمندان تعزیه نبوده اند
حال اگر چه در طی این سالها فعالیتهای زیادی در این زمینه به وقوع پیوسته و تحولات چشمگیری را در این خصوص، شاهد بوده ایم که قابل انکار نیست؛ اما آن چیزی که باید مورد غفلت قرار نگیرد کاستی ها و مشکلات برسر راه این هنر ملی و مذهبی است.
در نگاه نخست یکی از مشکلات موضوع اختصاص بودجه و حمایت لازم از نمایش آئینی تعزیه است که تاکنون درحد پاسخ به نیاز هنرمندان این رشته نبوده است.
موضوعات دیگری که هنرمندان تعزیه یا شبیه خوانی از آن گله مند هستند، نبودن امکانات کافی شامل سالن های مناسب، عدم همکاری های لازم از طرف مسئولان، مهاجرت هنرمندان این رشته به پایتخت و ... است.
توسعه و پیشرفت هنرشبیه خوانی نیازمند توجه و بررسی های دقیق و موشکافانه ای است تا نقاط ضعف و قوت آن آشکار شود، با تکیه بر اراده مصمم هنرمندان این رشته و پشتیبانی های جدی با برنامه ریزی های بلند مدت و مناسب مسئولان امر، این هنر مذهبی آگاهانه و پویا می تواند به راه خویش ادامه دهد.
عشق به ابا عبدالله الحسین (ع) با نقش طفلان مسلم در وجودم شکل گرفت
یکی از پیشکسوتان عرصه تعزیه شهرستان گرمسار، درباره چگونگی فعالیت و حضور خود در عرصه هنر آئینی تعزیه در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: باتوجه به علاقه زیاد و مشاهده تعزیه های مختلف در زادگاهم روستای کهن آباد، از سنین کودکی به آن روی آوردم و در مراسم هایی که در ماه محرم در روستا برگزارمی شد، نقش یکی از طفلان مسلم برعهده من بود.
عباس عامری درباره ادامه فعالیت های خود می گوید: ازسن ۱۴ سالگی در تکیه روستا با کمک شخصی بنام حسین آقا که با توجه به اجرای نقش "شمر" مردم او را "حسین شمر" می خواندند با توجه به ذوق و شوق زیادی که داشتم شروع به یادگیری متن های تعزیه خوانی کردم و بعد از چند سال توانستم نقشهای زیادی را به اجرا درآورم. آن زمان تعزیه خوانها اصولا در میادین و یا در تکایا به اجرای شبیه خوانی و بازسازی مراسم عاشورا می پرداختند.
کسب رتبه دوم مسابقات فرهنگی مذهبی در تئاتر شهر تهران
این پیشکسوت عرصه تعزیه افزود: هر ساله روز تاسوعا و عاشورای حسینی مراسم تعزیه های عاشورایی و اجرای برنامه های فرهنگی و بازسازی صحنه های مصیبت های خاندان امام حسین(ع) را به صورت زنده در سطح شهرستان گرمسار و روستاهای آن داریم، برگزاری مراسم شام غریبان و اولین زائر امام حسین نیز از کارهای دیگری است که باکمک دوستان به اجرا در می آوریم.
عامری همچنین افزود: طی سال گذشته در مسابقات فرهنگی مذهبی که در تئاتر شهر تهران برگزار شد، شرکت کردیم و توانستیم با اجرای نمایش ضحاک ماردوش، رتبه دوم این مسابقات را کسب کنیم.
وی هدف خود را درکار تعزیه و شبیه خوانی عشق به امام حسین(ع) و یارانش خواند و اظهار داشت: عشق به خاندان پیامبر و خصوصا امام حسین (ع) در دل همه ما جای دارد و ما هر چه داریم از ائمه داریم. اهداف ما طبق فرمایش گرانقدر امام خمینی(ره) مبنی بر اینکه "باید عاشورا را زنده نگه داریم" است و همه تلاش خود را در این راه معطوف می داریم.
عامری در ادامه بیان کرد: این یک رسالت عظیم است که نه تنها بردوش بنده، بلکه برعهده همه ملت است؛ بنابر این بایستی در راستای زنده نگه داشتن یاد و نام ائمه و بزرگان دین تلاش کنیم، تا جوانان ما با آگاهی، این سنت ها و آئین های مذهبی را پذیرفته و بعد از ما با جان و دل آن را جاودانه نگاه دارند. بنده با توجه به علاقه خاصی که به مراسم مذهبی دارم از خداوند خواستارم این هنر هرچه بیشتر زنده و پویا شود.
وی کمبود بودجه وکمک مالی را اولین و مهمترین مشکلات و موانع این هنر آئینی ذکر کرد و گفت: با توجه به هزینه هایی که در این مسیر لازم است صرف کنیم، بسیاری از کارهای ما به دلیل کمبود نقدینگی بی نتیجه رها می شود. متاسفانه تعزیه به عنوان یک هنر نمایشی خاص برای مردم و مسئولان خیلی خوب جا نیفتاده است و به آن، به صورت جدی نگریسته نمی شود.
شرایط تعزیه خوانهای گرمسار نامناسب است
این هنرمند عرصه تئاتر و تعزیه، شرایط تعزیه خوانها در شهرستان گرمسار را نامناسب اعلام کرد و گفت: در این شهرستان و بیشتر مناطق تعزیه خوانی به عنوان یک حرفه مورد استفاده قرار نگرفته و از آن حمایت های لازم به عمل نمی آید، به عنوان مثال اداره ارشاد یک برنامه منسجم نه تنها برای هنرتعزیه خوانی، حتی برای تئاتر این شهرستان ندارد و تئاتر به عنوان یک ضرورت فرهنگی شناخته نشده است.
عامری همچنین افزود: مسئله دیگر ما مشکل مکانی است زیرا ما برای تحقق اهداف این هنر به مکان ثابت و برنامه ای منسجم نیاز داریم، درست است که سالن و مکان مناسب در شهرستان وجود دارد اما در اختیار ما قرار نمی گیرد.
وی حمایت مسئولان را برای گسترش این هنر ملی مذهبی لازم و ضروری دانست و افزود: مراسم تعزیه خوانی قدمت تاریخی بسیاری دارد و باتوجه به اینکه این مراسم ملی ریشه در فرهنگ و مذهب ما دارد لازم است بیشتر به آن اهمیت داده شود.
این هنرمند افزود: جوانان بسیاری به این کارعلاقه مند هستند و باشوق و ذوق فراوانی به یادگیری این هنر می پردازند. آنها برای همکاری به ما روی می آورند اما به دلیل کمبود منابع مالی و امکانات لازم نمی توانیم پاسخگوی علاقه و استعداد آنها باشیم.
تعزیه گرمسار نیازمند مکان ثابت و در خور شان این هنر آئینی
پیشکسوت هنر تعزیه در گرمسار برای فرهنگ سازی و تحقق اهداف تعزیه خوانی پیشنهاد کرد: لازم است در این راستا مکان ثابت و مناسبی در اختیار گروه های تعزیه قرار گیرد، تا بصورت مستمر در مراسم های شهادت، میلاد، اعیاد و مناسبت های مذهبی با اجرای برنامه های مرتبط حضور داشته باشند. داشتن مکان ثابت باعث می شود مردم با محل اجرای برنامه ها آشنا شوند و با توجه به هر مناسبتی از برنامه های آن آگاهی پیدا کنند. بسیاری از علاقه مندان به هنر تعزیه در صحبت های خود ابراز می دارند که به دلیل اطلاع نداشتن از محل اجرای برنامه نتوانسته اند در آنجا حضور پیدا کنند.
عامری ادامه داد: سخن دیگر آنکه، اگر فرزندان ما با مراسم های دینی و ملی آشنایی بیشتری پیدا کنند رویکرد آن ها به فرهنگ غربی کم می شود و متاسفانه درحال حاضر شاهد آن هستیم که علاقه جوانان ما به یک کنسرت غربی بیشتر از یک مراسم شبیه خوانی است.
وی عنوان داشت: عمده کارهای انجام شده توسط این گروه تعزیه خوانی شامل شبیه خوانی و اجرای مراسم عزاداری ومصیبت های خاندان پیامبر بوده است. اما در طی چند سال اخیرما به کارهای مذهبی مان تغییرات و تنوع خاصی داده ایم تا برای همه گروه های سنی مقبولیت داشته باشد. مثلا در نوروز امسال نمایشگاهی بنام ریحانه النبی از زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) در هیئت نینوا شهرستان برگزار کردیم، که با استقبال زیادی از طرف مردم مواجه شد.
وی گفت:درماه مبارک رمضان سال ۹۳ هم نمایشگاه شهید محراب را که درباره زندگی حضرت علی(ع) بود، به صورت تجسمی برگزارکردیم. به مناسبت عید سعید غدیرخم هم مراسمی آئینی به اجرا درآمد که در آن به ایفای نقش پرداختم.
عامری ضمن ابراز تاسف از اینکه مسولان توجه بسیار کمی به مراسم شبیه خوانی می کنند، افزود: با توجه به دعوت ما مبنی بر حضور آنها در مراسم تعزیه، استقبالی را از آن ها تاکنون نداشته ایم، مسئولان برخورد بدی با ما ندارند اما نزدیک نمی آیند و حمایت های لازم را از ما انجام نمی دهند، انتظار ما این است که با نظر به ملی و مذهبی بودن این هنر توجه و حمایت بیشتری را در این راستا صورت دهند.
ده نمک گرمسار قطب تعزیه خوانی ایران
یک کارشناس ارشد هنر و از فعالان هنرتعزیه خوانی، در زمینه هنرملی و آئینی مذهبی تعزیه در شهرستان گرمسار نیز در این گفتگو اظهار داشت: شهر گرمسار از گذشته دور یکی از قطب های تعزیه خوانی ایران بوده است و افتخار یک تعزیه خوان ایرانی آن بوده است که در این شهرستان سابقه کاری و فعالیت داشته باشد.
علی عزیزی گفت: هنر تعزیه شهرستان گرمسار مدیون تعزیه ده نمک به عنوان یکی از روستاهای قدیم این منطقه است، افراد شاخصی از ده نمک منجمله آقایان حاج یدالله نمکی، ملامهدی منصوری، کریم معینیان و ... ازبزرگان و پیشکسوتان تعزیه ایران هستند. شخصی بنام هاشم فیاض از تعزیه خوانان معروف کشورمان، فعالیت های خود در شهرستان گرمسار را از افتخارات کاریش می داند.
وی به شکل گیری انجمنی بنام انجمن تعزیه ایرانیان اشاره کرد و افزود: این انجمن که مدیر عامل سابق آن آقای سعیدی از بچه های شهرستان گرمسار بودند در کشور تشکیل شد، که به گروه های نمایشی که ۵۰ نفر تعزیه خوان داشته باشند، مجوز تشکیل انجمن تعزیه را می دهد ولیکن متاسفانه به دلیل مهاجرت بسیاری ازتعزیه خوان های شهرستان گرمسار به تهران و مناطق دیگر، در گرمسار نتوانستیم این انجمن را تشکیل دهیم.
بسیاری از گونه های هنری با گسترش رسانه ها مورد بی مهری قرار گرفتند
این پیشکسوت هنر آئینی مذهبی تعزیه افزود: با گسترش رسانه های جمعی گوناگون، بسیاری از گونه های هنری مورد بی مهری قرار گرفتند و با اقبال و استقبالی کمتر از قبل مواجه شدند، اما خوشبختانه هنر آیینی شبیه خوانی از آنجایی که ریشه در اعتقادات مذهبی و روحیه آزادی خواهی مردمان این مرزو بوم دارد همواره مورد توجه خاص بوده است.
عزیزی، هنر آئینی تعزیه را مانند همه هنرها لایه لایه خواند و ابراز کرد: تعزیه برگرفته از تفکرحکمت اشراق است، نوعی تقابل نور و ظلمت یا به عبارتی بدی و خوبی است. صحنه گرد تعزیه نمادی از عالم است که جدال شر و خیر درآن صورت می گیرد؛ حتی در این میان با تضاد رنگ ها شر و خیر از هم متمایز می گردند. رنگ سرخ شر و بدی، نشانه سرخی آتش و رنگ سبز خیر و خوبی، نشانه ای از بهشت برین است. حتی این تفاوت در شکل لباس این دو، و گفتار و رفتار آنان مشخص و نمایان بوده و آن ها را از هم متفاوت می گرداند.
وی با یادآوری اینکه از سال ۱۳۷۴ با همکاری جمعی از جوانان پرشور، مخلص و هنرمند شهرستان گرمسار اقدام به تاسیس گروه شبیه خوانی متوسلین به حضرت علی اکبر(ع) کردیم، گفت: از همان ابتدا فعالیت های خود را در سه حوزه آموزش، پژوهش و اجرا به طور مستمر پیگیری کردیم و خوشبختانه این گروه هم اکنون یکی ازگروه های شناخته شده در سطح کشور است.
هنرمنر گرمساری با بیان اینکه گروه شبیه خوانی متوسلین به حضرت علی اکبر(ع) علاوه برمهارت بالا در اجرای مجالس شبیه خوانی، به پژوهش در این حوزه نیز می پردازد تصریح کرد: این گروه در سالهای اخیر به طور مستمر به عنوان یکی از گروه های برگزیده کشور به جشنواره بین المللی نمایش های آئینی سنتی دعوت شده، مجالسی همچون رزم تبوک، پادشاهی حضرت یوسف (ع)، خروج مختار، ضحاک ماردوش و ... ازجمله مجالسی است که با هدف ترویج فرهنگ دینی، توسط این گروه درجشنواره های مذکور به اجرا در آمده است.
مهیا کردن یک مکان با احتساب هزینه های اولیه اجرا از عهده گروه های شبیه خوانی خارج است
عضو انجمن تعزیه ایرانیان نیز با ابراز تاسف از نبود یک مکان مشخص، مناسب و ثابت برای امر تعزیه در گرمسار بیان کرد: این مساله خود عامل بسیار مهمی است تا گروه های شبیه خوانی تمایل کمتری به اجرای اینگونه مجالس داشته باشند، زیرا اولا مهیا کردن یک مکان با احتساب هزینه نصب داربست و سکو و سایر امکانات اولیه اجرا از عهده گروه های شبیه خوانی خارج است.
عزیزی با بیان اینکه اجرای مراسم آئینی تعزیه در مکانهای روباز در ایام سرد سال ممکن نیست گفت: یکی ازمعضلات اصلی که گریبان گیر گروههای شبیه خوانی است، نبود مکان مناسب است. چندی پیش با برخی ازمسئولان شهر از جمله اعضای شورای شهر مسئله ساخت تئاتر روباز در یکی از پارکهای شهر مطرح شد که از این طریق شاید کمی از مشکلات اجرا حل شود ولی متاسفانه شاهد اقدام خاصی از سوی این عزیزان نبودیم.
وی افزود: چند سالی است که با ثبت تعزیه در لیست میراث معنوی جهان در سازمان یونسکو مسئولیت مستقیم این بخش به اداره میراث فرهنگی سپرده شده است؛ ولی متاسفانه این سازمان نیزحمایت چندانی از این هنر نمی کند و با توجه به مراجعات متعدد به مسئولان این اداره به دلیل نبود اعتبارات لازم حمایتی انجام نشده و برخی از مطالبات این گروه از سالهای گذشته هنوز پرداخت نشده است.
این فعال هنر آئینی تعزیه اظهار داشت: پیشتر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری از حامیان اصلی این هنر بودند که هم اکنون این حمایتها تقریبا به صفر رسیده است.
سابقه اجرای گروه تعزیه شهید فلاحی به 50 سال می رسد
سرپرست گروه تعزیه شهید فلاحی نیز در این گفتگو با اشاره به سابقه بیش از ۵۰ ساله این گروه در رابطه با وضعیت تعزیه‌خوانی اظهار داشت: این هنر آئینی است و متاسفانه مورد بی‌مکانتوجهی مسئولان قرار گرفته، در حالی که مردم این هنر را دوست دارند، ما در طول سال هر هفته سه شنبه‌ها و چهارشنبه‌ها تعزیه مجلس‌های مختلف را اجرا می‌کنیم.
مرتضی نمکی افزود: نگاه ما به تعزیه تنها در ایام محرم و صفر نیست، اینطور نیست که محرم تمام شد پرونده تعزیه را ببندیم. مسئولان باید برای تعزیه ارزش قائل شوند، الان هر هنری برای خودش یک مکان مناسب دارند، اما تعزیه که جزء اصلی‌ترین و فاخرترین هنرهای کشور است مورد بی‌مهری قرار گرفته است.
وی با تاکید بر اینکه فتحعلی‌بیگی هم یک نفر است و نمی‌توان انتظار داشت بدون حمایت از او کار جلو برود، تصریح کرد: اما اخیراً گویا بیمه هنرمندان تعزیه را از لیست خارج کرده‌اند که بسیار کار نادرستی است، متاسفانه مسئولان باعث شده‌اند که تعزیه در کشور کم‌رنگ شود.
هنر نمایشی تعزیه در طول تاریخ رسالت ادبیات و هنر بارور آئینی را بر عهده داشته است
در سرانجام سخن، بر این باوریم که تاریخ اسلامی ما به ویژه شیعی سرشار و لبریز از نمونه های درخشان هنرهای آئینی و ملی تعزیه است.
توصیف و صحنه سازی شخصیت ها و طرح فضائل نبوی، علوی، فاطمی و دیگر پیشوایان تا آخرین آفتاب پنهان امامت، حتی به نمایش کشیدن شئون یاران و اصحاب و پیوستگان این خورشیدهای غروب ناپذیر، سالهاست هنرهای ملی، مذهبی و آئینی این مرز و بوم را سامان می دهد. سوگ ها و مدیحه سرایی، ترسیم مظلومیت و غربت و رنج های این بزرگواران در طول تاریخ و شناساندن آنان در هیئت اسوه و قدوه، رسالت ادبیات و هنر بارور آئینی است.
هنر نمایشی تعزیه دو رسالت عظیم شناساندن چهره ستایش و آفرین بزرگ مردان و چهره پرهیز و نفرین بر بزرگ نامردان را به دوش دارد و به زبان رساتر که در متن زیارت نامه ها خوانده ایم "سلام و سلم وقربت" و "لعن ونفرین وبرائت".
...................................
گزارش از داوود عبدی