به گزارش خبرنگار مهر، از ۳۵۰ صنعت دست موجود در کشور ۶۵ مورد در استان فعال است و از این تعداد ۱۹ رشته پرسود می توانند در چرخه اقتصاد حضور یابند.
طبق اظهارات مسئولان میراث فرهنگی استان عمده رشته های پر سود شامل گلیم، ورنی، صنایع چرمی، هنرهای چوبی شامل منبت، معرق و مشبک، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی و ملیله مس و نقره است.
با این وجود تجربه شیرین سودآفرینی صنایع دستی در اردبیل قطره چکانی است و بررسی ها نشان می دهد حضور صنایع دستی اردبیل هم در بازارهای داخلی و هم خارجی با برنامه ریزی مناسب به مراتب بهتر از وضعیت فعلی می تواند باشد.
عدم رصد میزان فروش در بازارهای داخلی
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی میراث فرهنگی استان می گوید اینکه مشخص شود چه مقدار صنعت دست اردبیل در بازارهای داخل کشور مانند تهران و اصفهان و جاهای دیگر به فروش می رسد، رصد نمی شود.
علیرضا دباغ عبداللهی ارتباط صنعتگر دستی با اداره کل را به دلیل تمدید پروانه و شرکت در دوره های آموزشی دلیلی بر پویایی این بازار می داند و با این وجود معتقد است قابلیت صنایع دستی برای تامین اقتصاد خانوارهای هنرمندان اردبیلی با نقطه مطلوب فاصله قابل توجه دارد.
در عین حال در خود استان نیز گستره فعالیت و فروش چندان فراگیر نیست. آغاز به کار بازارچه صنایع دستی مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی این تصور را ایجاد کرد که صنایع دستی اردبیل به ویژه شهرستان ها در این بازارچه به صورت گسترده معرفی شده و برای گردشگران و مسافران به فروش خواهد رسید.
با این وجود نه تنها هنوز برخی مغازه ها در این بازارچه خالی است فروش صنایع دستی نیز در مغازه های اندکی رونق دارد که با بررسی دقیق تر مشخص می شود این موفقیت در سایه تلاش و آشنایی با علوم بازاریابی خود هنرمند است.
صادرات چمدانی فعال تر از گمرک
در عین حال ضعف های تبلیغاتی و اطلاع رسانی نهادهای متولی را نیز نباید نادیده گرفت که موجب شده است اردبیل حتی از ظرفیت همسایگی خود با کشورهای منطقه قفقاز نیز در عرصه فروش صنایع دستی سودی نبرد.
در حالی که کشورهایی مانند سنگاپور و تایلند و ترکیه سالانه میلیون ها دلار از صادرات صنایع دستی سود می کنند، به گفته عبداللهی عمده صادرات صنایع دستی ما به صورت چمدانی انجام می شود که هیچ آماری برای آن نداریم.عمده صادرات صنایع دستی ما به صورت چمدانی انجام می شود که هیچ آماری برای آن نداریم.
هر چند به گفته مسئولان صنعت و معدن استان ارزش صادرات چمدانی بر خلاف وزن آن قابل محاسبه است معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی میراث فرهنگی استان از ترجیح هنرمندان و صنعتگران برای استفاده از صادرات چمدانی گاها با رقم های قابل توجه می گوید که به عنوان مثال طبق اظهارات یکی از این هنرمندان فروش روزانه هزار دلار سنگ قیمتی نیز انجام می شود.
در این میان گمرک به دلیل نداشتن ارزیاب مناسب تولیدات دستی در مشارکت مناسب و راهگشا برای فروش و توسعه صادرات صنایع دستی ناکام است.
این در حالی است که در جدول صادرات امسال استان برای اولین بار ورنی و فرش به چشم می خورد که معاون توسعه تجارت خارجی صنعت، معدن و تجارت استان دلیل آن را حضور در نمایشگاه آذربایجان عنوان می کند.
به گفته صدیف بیگ زاده امسال ۲۶ تا ۲۹ آبان ماه نمایشگاه جمهوری اسلامی ایران در باکو برگزار شد که مقداری فرش و ورنی از گمرک به این نمایشگاه ارسال شد. یک مقدار از کالاها وقتی به باکو رسید با پرداخت عوارض گمرک آذربایجان نهایتا تبدیل شد به محصول صادراتی نهایی. در واقع سه میلیون دلار صادرات فرش و ورنی داشتیم که صرفا به دلیل برگزاری نمایشگاه در باکو بود.
این رقم هرچند اندک اما در مقایسه با صادرات کل استان رقم قابل توجهی است و نشان می دهد اندکی حمایت تا چه حد می تواند جدول صادراتی استان را متحول سازد.
نمایشگاه های گزینشی چاره کار نیست
طی سال های اخیر برگزاری نمایشگاه های استانی صنایع دستی به عنوان راهکاری برای ایجاد فرصت معرفی و فروش صنایع دستی توسط سازمان میراث فرهنگی کشور اجرا می شود.
گزینه ای که در عمل خروجی مطابق با اهداف خود را نداشته و این روزها حتی زمینه ساز نارضایتی در بین هنرمندان نیز شده است.
در ۱۵ نمایشگاه سراسری فقط می توان ۴۵ نفر را مشارکت داد در حالی که ۳۰ هزار نفر صنعتگر دست دارای کارت شناسایی داریم. دعوت گزینشی از هنرمندان، محدودیت های زمانی حضور و تبدیل نمایشگاه به فروشگاه موجب شده است نمایشگاه های صنایع دستی نتواند از تلاطم بازار فروش کاسته و به آن نظم ببخشد و مهمتر از همه سود مورد نیاز را روانه جیب هنرمند نمی کند.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی میراث فرهنگی استان خود با برگزاری این نمایشگاه ها مخالف است. می گوید امسال در سطح کشور ۱۵ نمایشگاه مصوب برگزار شده و هزینه ای نزدیک به ۴۰ میلیارد ریال را به خود جذب کرده است.
دباغ عبداللهی سهمیه استان اردبیل را سه نفر عنوان کرد و گفت: این یعنی در ۱۵ نمایشگاه سراسری فقط می توان ۴۵ نفر را مشارکت داد در حالی که ۳۰ هزار نفر صنعتگر دست دارای کارت شناسایی داریم و در مجموع ۵۰ هزار صنعتگر دست در اردبیل شناسایی شده است.
وی افزود: علاوه بر این هر استان باید رشته های اولویت دار خود را در نمایشگاه شرکت دهد که یک نمونه معرق در نمایشگاه اخیر کرمان معرفی کردیم که ستاد برگزاری عودت داد چرا که رشته های اولویت دار استان بافته های زیر اندازی شامل گلیم، جاجیم و ورنی و... است.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی میراث فرهنگی استان تاکید دارد که از یک سو هزینه های گزاف برگزاری و از سوی دیگر انتخاب های گزینشی اجباری موجب می شود نمایشگاه ها جوابگو نباشد.
نبود اتحادیه های صنفی در بین هنرمندان
مشکل البته به سیاست گذاری ها ختم نمی شود. خود هنرمندان نیز در ساماندهی این بازار اقدام شاخصی ترتیب نداده اند. بطوریکه عدم تشخیص نیاز بازار، بی توجهی به اصول مشتری مداری و بازاریابی، تولیداتی با کیفیت نامطلوب و مهمتر از همه نداشتن اتحادیه ها و انجمن های صنفی موجب شده است صنایع دستی اردبیل جایگاه مطلوبی در بازار کسب نکند.
دباغ عبداللهی تاکید دارد که همیشه یک تولید کننده خود فروشنده خوب نیست و معتقد است این خلا با اتحادیه های صنفی می تواند رفع شود تا یک صنف خاص در حوزه بازرگانی فعال شود.
وی از حمایت های دولتی از این تشکل ها می گوید و درست زمانی که نهادهای دولتی دست حمایت دراز کرده اند اینبار هنرمندان از گزینه های موجود نمی توانند استفاده مطلوب کنند.
صنایع دستی اردبیل نیازمند تزریق دانش جدید
هر چند راه اندازی ستاد اجرایی صنایع دستی در اتاق اردبیل، آموزش مکرر شاغلان حوزه صنایع دستی و حمایت از صنعتگران برخوردار از پروانه به عنوان گزینه های حمایتی این عرصه در دست اجرا است اما به نظر می رسد نگاه سنتی مدیریتی به عرصه بازاریابی و فروش صنایع دستی در اردبیل آفت اصلی این حوزه است.
در وضعیتی که نیازی به مهارت آموزی هنرمندان صنایع دستی در عرصه های بازاریابی احساس نمی شود و بخش بازرگانی سازمان میراث فرهنگی به دلیل توقف در فعالیت این خلا را پر نمی کند و در عین حال تبلیغ و اطلاع رسانی صدا و سیما در حداقل مقدار است ضرورت بازنگری در برنامه های راهبردی صنایع دستی اردبیل به شدت ضرورت دارد.
آذر ماه امسال مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در جمع پژوهشگران صنایع دستی به ضرورت تزریق دانش جدید فنی به صنایع دستی استان تاکید کرد.
کریم حاجی زاده در آن مقطع در تشریح دلایل اظهارات خود گفت: فعالان حوزه صنایع دستی عمدتا در روستاها زندگی می کنند و ضرورت دارد که از طریق پژوهش دانش فنی جدید به این حوزه تزریق شود.
وی افزود: در حال حاضر صنایع دستی اردبیل به قیمت های گزاف در بازارهای دیگر به فروش می رسد اما در عمل تولید کننده نصیب چندانی از آن نمی برد.
مدیر کل میراث فرهنگی استان با ذکر مثالی به فروش فرش های تولیدی شهرستان گرمی به قیمت گزاف در بازارهای خارج از استان اشاره کرد و افزود: این در حالی است که بافنده همان فرش ماهانه ۲۰۰ هزار تومان دستمزد دریافت می کند.
وی در اظهارات قابل توجهی با بیان اینکه ۳۷ درصد جمعیت در روستاها زندگی می کنند و بیشترین کانون های تولید صنایع دستی در روستاها است، افزود: این در حالی است که بهره وری بخش کشاورزی در روستاها رقم ناچیزی است.
حاجی زاده معتقد است همین بهره وری پایین خود تولید فقر می کند و طبق مطالعات صورت گرفته جغرافیای فقر تا ۹۰ درصد منطبق بر جغرافیای جرم است.
در آن مقطع حاجی زاده حتی مهار خشونت در سایه بهره گیری از ظرفیت صنایع دستی را عنوان کرد و از پژوهشگران خواست وارد میدان فعالیت و پژوهش در این عرصه شوند.
با این وجود طی چند ماه گذشته هیچ تغییر قابل توجهی در ساماندهی صنایع دستی استان رخ نداده است. هر چند برخی ممکن است کوتاه بودن زمان را مزید بر علت بدانند اما لازم به ذکر است بسیاری از مشکلات طرح شده می تواند با پیگیری نهادهای حاکمیتی حتی در کوتاه مدت به جواب معقولی دست یابد و پیرنگ برنامه های مناسبی در این عرصه ریخته شود.
مرداد ماه سال آینده استان اردبیل میزبان نمایشگاه سراسری صنایع دستی خواهد بود. و بار دیگر فرصتی برای بازنگری برنامه های راهبردی صنایع دستی استان فراهم خواهد شد. انتظار هنرمندان صنایع دستی استان از مسئولان این است که با ظرافت و دقت نظر به ساماندهی این حوزه از مرحله تولید تا فروش بپردازند.
گزارش: ونوس بهنود