به گزارش خبرگزاری مهر، در سالهای پس از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، تبدیل شدن به کانون انرژی (Energy Hub- Corridor) همواره یکی از مهمترین مفاهیم حاکم بر سیاست خارجی این کشور بوده است. سردمداران ترکیه آنچنان به دنبال این هدف هستند که برای واقعیت بخشیدن به آن حتی از بسیاری از اختلافات تاریخی خود با منطقه کردستان عراق نیز چشم پوشی کردند و با این تغییر تاکتیکی در سیاست خارجی خود، خواستار صدور منابع انرژی عراق از طریق خاک ترکیه شده اند. خط لوله باکو-تفلیس-جیهان و خط لوله جریان آبی ((Blue Stream که با مشارکت روسیه-ترکیه و ایتالیا در سال 2005 افتتاح شد، از نمونه های عملی این خواسته است. اما اظهار نظر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، در مورد لغو پروژه خط لوله جریان جنوبی (Sout Stream) و احداث خط لوله جریان ترک (Turk Stream) که قرار است، گاز روسیه را از طریق ترکیه به مشتریان اروپایی برساند، در طی سفری که در اول دسامبر 2014 میلادی به ترکیه داشت، رنگ دیگری را به این موضوع بخشید.
خبرگزاری مهر در این زمینه گفتگویی را با دکتر توغچه واراول (Tuğçe Varol)، دبیر سرویس انرژی در موسسه ترکیه قرن بیست ویکم و عضو هیئت علمی دانشگاه اسکودار استانبول انجام داده است که مشروح آن در زیر می آید:
خانم دکتر واراول، در سالهای اخیر یکی از اولویت های سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه تبدیل کردن ترکیه به هاب انرژی بوده است، به نظر شما جایگاه ایران در سیاست انرژی حزب عدالت و توسعه کجاست؟
اگر بخواهیم این موضوع را به تفصیل توضیح دهیم باید بگویم که در شرایط فعلی ترکیه در زمینه انرژی بر روی سه منبع متمرکز شده است. جمهوری آذربایجان، روسیه و اقلیم کردستان عراق مناطقی هستند که الان بیش از هر منبع دیگری در اولویت های انرژی ترکیه قرار دارند. اما قراردادها و تفاهم نامه هایی که 5-6 سال قبل میان ایران و ترکیه در زمینه صدور انرژی و گاز طبیعی امضا شد، امروز تقریبا در حالت سکون به سر می برد و از این نظر ایران در اولویت های چهارم و پنجم قرار دارد.
اما لازم هست این نکته را بگویم که طبق تفاهم نامه هایی که میان ایران و ترکیه امضا شده است، برنامه اجرا و تاسیس یک خط لوله بزرگ نیز موجود است. اسم این پروژه هم خط لوله ایران-اروپا است و در حال حاضر هم اگرچه به کندی ولی باز هم این پروژه مراحل تحقیقاتی و مکان یابی خود را می گذراند. اجازه و گواهی های لازم برای اجرای این طرح از سوی ترکیه صادر شده است و گذرگاه و مسیری که این خط لوله از آنجا خواهد گذشت نیز مشخص شده است. از سوی دیگر هم، این یک پروژه و طرح بزرگ است، اما با شرایطی که اکنون ایران دارد، یعنی مذاکرات فشرده ای که با غربی ها بر سر موضوع هسته ای در جریان است اجازه مطرح شدن این پروژه را نداده است.
البته باید این را اضافه کنیم که اسم این طرح گاز رسانی خط لوله ایران-اروپا است و ترکیه از محل این خط لوله گاز زیادی را نخواهد خرید، بلکه مشتری اصلی گاز این پروژه اروپا خواهد بود و به خاطر این هم لازم هست تا روابط ایران و اروپا به شرایط عادی برگردد و به نظر من موضوع مذاکرات هسته ای در این زمینه بسیار مهم است و تاثیر زیادی خواهد داشت.
در این اواخر قیمت جهانی نفت به شدت کاهش پیدا کرده است و به نظر بسیاری از تحلیلگران کاهش قیمت نفت به صورت مصنوعی و برنامه ریزی شده و از سوی برخی کشورها برای ضربه زدن به اقتصاد ایران و روسیه بوده است، نظرتان در این مورد چیست؟ نظر ترکیه در این مورد چگونه است؟
شما اشاره کردید که ایران و روسیه احتمال می دهند که روند کاهش قیمت نفت برای ضربه زدن به اقتصاد این کشورها رخ داده است، اما به نظر من این یک تخمین نیست و یک واقعت بسیار آشکار است. حتی دیگر عربستان سعودی این موضوع را رد نمی کند و به طور علنی به این موضوع که کاهش قیمت نفت به صورت برنامه ریزی شده است، اذعان می کند. یعنی الان دیگر این یک تخمین نیست بلکه یک واقعیت کتمان ناپذیر است. البته در اینجا هدف عربستان سعودی در وهله اول نه روسیه، بلکه ایران است و همچنین تا حدودی نیز دولت شیعی عراق را که پس از مدتها کشمکش توانست روی کار بیاید، هدف قرار داده است. به خاطر همین هم این مسئله ماورای احتمال توطئه، بلکه عین حقیقت است.
اما در مورد ترکیه هم باید بگویم که ترکیه استقبال خوبی از این کاهش شدید قیمت نفت نداشته است، چرا که این کاهش قیمتها مهمترین شریک تجاری ترکیه که روسیه است را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. و موقعی هم که این قیمتها بر روی روسیه تاثیر منفی بگذارد آن موقع ترکیه نیز به صورت غیر مستقیم از این مسئله متضرر خواهد شد. مثلا هر سال نزدیک 3.5 میلیون توریست از روسیه به ترکیه می آیند که پیش بینی می شود این کاهش شدید قیمت نفت در فصل گردشگری جدید که از بهار شروع خواهد شد تاثیر منفی داشته باشد. و این خیلی مهم است چون که بیشتر ارز نقدی که وارد اقتصاد ترکیه می شود توسط این توریست ها است.
از سوی دیگر این قیمتهای بسیار پایین می تواند یک شریک مهم تجاری دیگر ترکیه یعنی جمهوری آذربایجان را تحت تاثیر قرار دهد و همانطور که می دانید آذربایجان در ترکیه سرمایه گذاری های زیادی را انجام می دهد ولی با این کاهش درآمدهای نفتی، خوب طبیعتا این سرمایه گذاری ها نیز کاهش خواهد یافت. از سوی دیگر هم ترکیه برنامه های اقتصادی خود را بر روی قیمت بالای نفت تنظیم کرده بود و قیمتهای بالای 120-130 دلار هم برای اقتصاد ترکیه مشکلی را ایجاد نمی کرد.
دکتر واراول، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در سفری که به همراه 10 نفر از وزرای کابینه به ترکیه داشت اعلام کرد که این کشور از اجرای خط لوله جریان جنوبی (Sout Stream) منصرف شده است و می خواهد خط لوله جریان ترک را احداث کند و گاز طبیعی خود را از طریق ترکیه به اروپا برساند، اما به نظر می رسد که اتحادیه اروپا از این مسئله خیلی راضی نیست. آیا امکان اجرایی شدن این خط لوله وجود دارد؟
می خواهم پاسخ به این سوال شما را از اینجا شروع کنم که آیا این پروژه موجب به وجود آمدن اختلاف میان ترکیه و اروپا می شود یا نه؟ پاسخ دهم. واقعیت این است که روابط ترکیه و اروپا در حال حاضر سرد و تیره است و اختلافات زیادی وجود دارد. دیگر آن فضای مثبت حدود 10 گذشته میان ترکیه و اروپا موجود نیست. و اصلا یکی از مهمترین دلایل نزدیکی ترکیه و روسیه هم همین مسئله است، و به همین دلیل هم در این زمینه ترکیه خیلی نگران این نیست که اروپا در این مورد چگونه فکر می کند و چه واکنشی را نشان می دهد بلکه بیشتر به دنبال منافع خود است. چگونگی روابط میان روسیه و اروپا و تنش های میان این دو نیز بر کسی پوشیده نیست.
اما اینکه آیا این پروژه امکان اجرایی شدن دارد؟ هم باید بگویم که بله امکان آن وجود دارد، چراکه روسیه مجبور به رهایی از خط لوله شرق اروپا و اوکراین است و این کار نیز توسط جریان جنوبی و یا خط لوله جریان ترکیه انجام خواهد شد. اما اینجا مسئله مهمی که بنده می خواهم به آن اشاره کنم این است که، رئیس جمهور روسیه پوتین همانطوری که یک روز از پایبند نبودن به تمام تعهداتش نسبت به اروپا و به شکل ناگهانی از ابطال طرح جریان جنوبی خبر می دهد، همین شخص چندی بعد هم و در شرایط دیگری می تواند اجرای خط لوله جریان ترک را لغو کند و به همین دلیل نیز در مورد روسیه و شخص پوتین باید کمی محتاط بود.
اما اگر روزی این خط لوله عملیاتی شود، ترکیه تنها هنگامی از از این طرح سود خواهد برد که دارای شرایط مساوی با روسیه باشد. اما اگر تمام کنترل پروژه در دست روسیه باشدو کنترل خود خط لوله، منابع ذخیره گاز به حجم 50 میلیارد متر مکعب که قرار است در ترکیه ساخته شود و همچنین مشتری هایی که گاز را خواهند خرید، روسیه انتخاب کند، در آن زمان نه تنها ترکیه از این کار سودی نخواهد کرد، بلکه می تواند باعث تبدیل شدن ترکیه به اوکراین دوم برای روسیه شود. اما نباید از یاد برد که در هر صورت ترکیه جزئی از ناتو است و همانطوری که گفتم باید نسبت به این پروژه با کمی تردید نگریست.
گفتگو از امید شمیزی