این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، حاشیه نشینی، پدیده‌ای نوظهور است که با شکل گیری شهرها و به دنبال مهاجرت روستائیان به شهر اتفاق افتاده و رشد شتابان شهرنشینی طی دهه اخیر به رشد شتابان شکل‌گیری حاشیه‌ها و محل‌های اسکان در اطراف شهرها منجر شده است.
تعاریف مختلفی از این مقوله توسط صاحبنظران علوم اجتماعی مطرح شده است. برخی معتقدند که حاشیه نشینان در محدوده شهر زندگی می‌کنند اما جذب نظام‌های اقتصادی، اجتماعی و... شهر نشده‌اند.
یک کارشناس علوم اجتماعی در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: در واقع حاشیه نشینان اغلب افرادی هستند که به دلایلی چون عدم امکانات مناسب در زادگاه خود (روستاها) به شهرها مهاجرت می‌کنند اما توان اقتصادی، رفتار اجتماعی و نگرش فکری آنها امکان زندگی در مرکز شهر را به آنان نمی‌دهند و به ناچار به حاشیه شهرها پناه برده و در آنجا سکنی می‌گزینند.
دکتر غلام رضا پرون ادامه داد: از سوی دیگر رشد طولی شهر یا همان توسعه نامتوازن فضای شهری با الحاق برخی از روستاها به شهر عاملی دیگر برای رشد این معضل است و شاید بسیاری از مردم این محلات علی رغم تفکر خود مبنی بر شهر نشینی، همان روستایی ساکن در شهر و با همان فرهنگ روستا هستند که اغلب فرهنگ آنان با فرهنگ غالب بر شهرها منافات دارد.
وی افزود: با رشد شتابان شهر نشینی و به دنبال آن حاشیه نشینی طی دهه اخیر، در شهر کرمانشاه نیز انفجاری رخ داده و در این مدت در حاشیه شهر کرمانشاه شهرک‌های زیادی شکل گرفت و جمعیت زیادی حدود ۳۰۰ هزار نفر در آنها ساکن شدند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: آنچه که در این بین مهم و مطرح است، وجود افراد با سطح تحصیلات نه چندان رشد کرده در محلات حاشیه نشین است که خود این معضل همراه با نظام اقتصادی ضعیف حاکم بر این محلات آسیب‌های زیادی را متوجه خود حاشیه نشینان و سایر شهروندان کرمانشاهی می‌کند.
خبرنگار مهر، دراین گزارش پیگیر اقدامات مسئولین کرمانشاه برای جلوگیری از وخیم شدن وضعیت این آپاندیسیت شهری و راهکارهای کاهش آسیب‌های ناشی از این معضل است تا دریابیم تاکنون در این زمینه چه اتفاقی افتاده و در آینده چه خواهد شد که منجر به ترکیدن آن نشود.
۳۰۰ هزار نفر حاشیه نشین در کرمانشاه زندگی می‌کنند
فرماندار کرمانشاه در پاسخ به خبرنگار مهر، در خصوص «اقدامات صورت گرفته برای جلوگیری از رشد بی رویه و انفجارگونه حاشیه نشینی و راهکارهای مد نظر برای کاهش آسیب‌های ناشی از حاشیه نشینی در شرایط کنونی» گفت: یکی از مسائل مهمی که کرمانشاه با آن دست و پنجه نرم می کند همین موضوع حاشیه نشینی است.
فضل الله رنجبر گفت: بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار نفر جمعیت در شهرک‌ها و محلات حاشیه نشین کرمانشاه وجود دارد که رسیدگی به نیازهای این جمعیت و رفع آنها مستلزم یک برنامه‌ریزی صحیح، علمی و اصولی است.
وی افزود: رویکرد اصلی در رابطه با این موضوع رسیدگی و پرداختن به روستاها است و باید بکوشیم که جمعیت روستاها را پایدار کنیم.
این مسئول ماندگاری مردم در روستاها را یکی از موارد کاهش حاشیه نشینی عنوان کرد و گفت: این نکته مهمی است که در سیاست‌های دولت تدبیر و امید و همچنین ما در استان لحاظ شده است.
رنجبر ادامه داد: به همین دلیل توجه به عمران روستایی در ابعاد مختلف به ویژه در ارتقا در آمد روستائیان و اشتغال آنان در روستاها و تقویت و رسیدگی بیشتر به زیرساخت‌های روستایی مد نظر است و می‌تواند در پایداری جمعیت در روستاها و عدم مهاجرت آنها به حاشیه شهرها موثر باشد.
فرماندار کرمانشاه تاکید کرد: باید با اجرای سیاست‌های درست از مهاجرت روستاییان به شهرها جلوگیری کنیم.
رنجبر افزود: ما هم‌اکنون با جمعیتی مواجه هستیم که بعد از جریان جنگ تحمیلی و یا در جریان جنگ تحمیلی مهاجرت کرده و در شهر کرمانشاه ساکن شده‌اند و با مشکلاتی مواجه هستند.
تشکیل «ستاد توانمندسازی مناطق حاشیه نشین شهر کرمانشاه» و اجرای ۵ طرح
وی تصریح کرد: برای رفع مشکلات حاشیه نشین ها تشکیل «ستاد توانمندسازی مناطق حاشیه نشین شهر کرمانشاه» را در دستور کار قرار دادیم و جلساتی را با ادارات ذیربط برگزار کردیم.
فرماندار کرمانشاه از در دستور کار قرار گرفتن و اجرای ۵ طرح با همکاری جهاد دانشگاهی، حوزه معاونت برنامه‌ریزی کرمانشاه و حوزه معاونت سیاسی- امنیتی استانداری کرمانشاه طی اقدامات و تصمیمات همین ستاد خبرداد و گفت: این طرح‌ها با رویکرد علمی و اجرایی(کاربردی) در دستور اجرا قرار گرفته است.
رنجبر افزود: همچنین طی امسال (سال ۹۳) هماهنگی‌هایی با شورای شهر کرمانشاه و شهرداری انجام دادیم که در سال پیش رو (سال ۹۴) با اولویت ویژه برنامه‌های مربوط به زیرساخت‌ها، امکانات رفاهی در مناطق حاشیه نشین را مد نظر قرار داده و افزایش دهیم.
وی از اختصاص سه میلیارد ریال برای طرح‌های تحقیقاتی و کاربردی به عنوان پایه کار خبرداد و گفت: هم‌اکنون این موضوع در حال مبادله موافقت نامه و مراحل نهایی است.
فرماندار کرمانشاه یادآور شد: رویکرد ما به مناطق حاشیه نشین این است که در سال ۹۴ و بودجه شهری به چهار محله نوکان، کرناچی (دره دراز) ، صادقیه و کهریز پل کهنه که بیشترین تمرکز جمعیتی را داشتند و الحاق شدند به عنوان نقطه منفصل شهری (شهر شناخته شده اند اما به صورت مکان‌های منفصل) توجه ویژه‌ای شود و طرح‌ها و برنامه‌هایی مانند احداث پارک، امکانات رفاهی، توجه به زیرساخت‌های معابر،گازکشی و برخی امکانات دیگر نیز در بودجه لحاظ شود.
رنجبر از اجرای برنامه‌هایی برای توانمندسازی و موارد مرتبط با اشتغال افراد ساکن در این محلات با آموزش‌های فنی و حرفه‌ای خبرداد.
وی همچنین از ایجاد پایگاه های شورای سلامت دراین محلات خبرداد و تصریح کرد: شورای سلامت از طرف بهداشت شهرستان کرمانشاه و دانشگاه علوم پزشکی در دستور کار است و رابط ادارات و مردم می‌شوند و علاوه بر مشارکت در ارتقا مسائل بهداشتی، در زمینه دیگر نیازمندی‌های مختلف مردم این محلات نیز رابطی بین آنها و مسئولان بوده و آنها را به مسئولان منعکس می‌کنند و یک پایگاه مردمی هستند.
فرماندار کرمانشاه افزود: در مکاتباتی که با ادارات خدمات رسان چون آب و فاضلاب شهری، برق، شهرداری، شورای اسلامی، مخابرات و ...داشتیم از این ادارات خواسته‌ایم که دربودجه سال ۹۴ اولویت ویژه‌ای برای این طرح‌ها قائل شوند.
کمبود اعتبارات و عدم مشارکت حاشیه نشینان در رفع مشکلات
رنجبر، یکی از مهمترین موانع بر سر راه اجرای برنامه‌های استان برای کاهش آسیب‌های حاشیه نشینی را کمبود اعتبارات عنوان کرد و گفت: برای اجرای خیلی از طرح‌های خدمات رسانی با کمبود اعتبار مواجه هستیم.
وی عدم مشارکت مردم این محلات را از دیگر موانع مهم در اجرای طرح ها برشمرد و تصریح کرد: روحیه مشارکت پذیری این مردم ضعیف است و در اجرای طرح‌ها نهادهای مرتبط را یاری نمی‌کنند.
اجرای طرح «خط تنسیق» در کرمانشاه
فرماندار کرمانشاه از اجرای طرح «خط تنسیق» یا کمربند فضای سبز برای جلوگیری از رشد حاشیه نشینی خبرداد و گفت: تصمیم داریم با همکاری حوزه معاونت عمرانی استانداری و برخی از ادارات مانند جهادکشاورزی، مدیریت امور اراضی، منابع طبیعی، شهرداری و شورای اسلامی شهر از رشد بی رویه شهر برای کاهش جمعیت حاشیه نشینی با اجرای طرح مذکور جلوگیری کنیم.
وی افزود: خط تنسیق معمولا خطوطی است که دامنه ساخت و ساز را محدود کرده و نهایت آن را مشخص می‌کند. بیشتر از این خط کسی حق ساخت و ساز ندارد و می‌خواهیم مانعی برای توسعه بی‌رویه شهر ایجادکنیم.
رنجبر تاکید کرد: این طرح و سیاست که از نتایج جلسات «ستاد توانمندسازی مناطق حاشیه نشین کرمانشاه» است هم‌اکنون آغاز شده و روی آن بسیار تاکید داریم و آن را دنبال می‌کنیم.
وی یادآور شد: یکی از اولویت‌های کاری ما بحث رسیدگی به مناطق حاشیه نشین است که بخشی از آن توانمندسازی مناطق حاشیه نشین است که با همکاری دانشگاه ها و اساتید دانشگاهی نیز آن را دنبال می‌کنیم و در سال ۹۴ نیز با جدیت بیشتری دنبال می‌شود.
اتوبوس‌های کتابخانه سیار، بهانه‌ای برای ارتباط فرهنگی با حاشیه نشینان
معاون فرهنگی شهرداری کرمانشاه نیز در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص برنامه ها و اقدامات این سازمان در بحث کاهش آسیب‌های حاشیه نشینی در شهر کرمانشاه گفت: در بحث فرهنگی این مناطق طی امسال و خصوصا در برنامه‌های سال ۹۴ تمرکز خوبی را روی محلات حاشیه نشین گذاشته‌ایم.
پوریا جلالی تصریح کرد: از جمله اقدامات صورت گرفته می‌توان به افتتاح دو اتوبوس کتابخانه سیار اشاره کرد که تمرکزشان روی مسائل فرهنگی حاشیه شهر است و دو کارشناس روانشناس و دینی نیز آنها را همراهی می‌کند.
وی افزود: صرفا کتاب بهانه‌ای برای ارتباط گرفتن این کارشناسان با بچه‌ها و والدین آنها است که ۹۰ درصد مادران بوده اند.
معاون فرهنگی شهرداری کرمانشاه با بیان اینکه ساختمان فرهنگسرا در آن مناطق موجود نیست و شهرداری تازه شروع به احداث فرهنگسرا کرده است، گفت: علاوه بر اینکه در سال آینده برنامه حداقل احداث دو یا سه فرهنگسرا در این مناطق را خواهیم داشت، با سازمان های مردم نهادی چون جمعیت امام علی (ع) که خیلی هم خوب کار می‌کند همکاری کردیم و کلاسهای آموزشی را برای این محلات برگزار کردیم.
برگزاری ۱۰۰ درصد رایگان کلاسهای آموزشی برای حاشیه نشینان در سال آتی
جلالی تصریح کرد: برای مثال در فرهنگسرای کوثر برای بچه‌های محلات حاشیه نشین کلاسهای تقویتی – کنکوری رایگان را برگزار می‌کنیم و حدود ۴۰ عنوان کلاس فرهنگی رایگان برای آنان طی امسال برگزار کردیم که حدود ۳۴ تا از کلاس‌ها مورد استقبال قرار گرفت.
وی افزود: برای سال آینده هم کلاسهای اینچنینی و اوقات فراغت را مد نظر داریم که بخشی در دل فرهنگسرا و بخشی هم در اماکنی که در سطح همان مناطق هستند برگزار شود.
معاون فرهنگی شهرداری کرمانشاه تصریح کرد: برای این منظور در سال آینده اعتبار خوبی مد نظر است که رقم قطعی آن فعلا مشخص نیست اما برای مثال در طرح اوقات فراغت ۶۰ تا ۷۰ درصد اعتبارات طبق برآورد صورت گرفته به مناطق حاشیه شهر اختصاص دارد که البته پس از تایید در صحن شورا قطعیت می‌یابد.
جلالی، از برگزاری ۱۰۰ درصد رایگان کلاسهای دوره های آموزشی طی تابستان آینده در مناطق حاشیه شهر خبرداد.
با استعداترین افراد در حاشیه‌ها هستند
وی هدف از این اقدام را جلب استعدادهای این مناطق در بین کودکان، نوجوانان و جوانان عنوان کرد و گفت: علاوه بر این می‌خواهیم یک روحیه خودباوری و اعتماد به نفس را در آنان ایجاد کنیم و از بین سازمان های مردم نهادی که در این مناطق فعالیت می‌کنند ، کمک می گیریم که گروه‌های تخصصی، هنری یا علمی را از بین این افراد مستعد انتخاب و با آنان کار کنیم که این استعدادها هرز نرود.
وی ادامه داد: به اعتراف اساتید هنری، اهالی مناطق حاشیه شهر از با استعدادترین افراد بین هنرجوهایی هستند که در طول چند سال گذشته در فرهنگسراهای شهرداری داشته ایم.
معاون فرهنگی شهرداری کرمانشاه گفت: همچنین برای خانواده‌های حاشیه نشین نیز تولیدات فرهنگی ای در مورد سبک زندگی ایرانی - اسلامی داریم که سال بعد به انجام می رسد و با این خانواده ها به صورت ممتد و مستمر در هر منطقه ارتباط می گیریم. رابط هایی را قرار می دهیم که در راستای سبک زندگی اسلامی آموزش‌هایی را به این افراد داشته باشیم.
۹۰ درصد برنامه فرهنگی پنج ساله کرمانشاه تدوین شده است
جلالی یادآور شد: در سال ۹۳ اقدامات خوبی ولو محدود برای بحث حاشیه نشینان در دستور کار بود و عمده فعالیت معاونت فرهنگی شهرداری طی امسال در بحث سخت افزاری روی احداث فرهنگسرا، در بحث نرم‌افزاری روی تدوین برنامه ۵ ساله توسعه کرمانشاه با کمک اساتید فن در این حوزه بود و این برنامه نیز هم اکنون در حال اتمام است. بیشتر تمرکزمان را روی این حوزه گذاشتیم که برنامه‌های لازم را مهیا کنیم و در سال بعد با برنامه پیش رویم و پروژه محور حرکت نکنیم.
وی تاکید کرد: قطعا سعی می کنیم سال آینده برنامه‌ای که برای مناطق حاشیه نشین لحاظ کردیم به مرحله اجرا در‌آید که بتوانیم به نتایج خوبی برسیم.
معاون فرهنگی شهرداری کرمانشاه در خصوص اتمام تدوین برنامه پنج ساله کرمانشاه گفت: حدود۹۰ درصد برنامه مذکور تدوین شده و اردیبهشت سال آینده قطعی خواهد شد و به شهرداری برای اجرا ابلاغ می‌شود.
به گزارش خبرنگار مهر، ابعاد مختلف مشکلات و معضلات حاشیه نشینی و راهکارهای در دستور اجرا برای ارتقاء سطح کیفی و کمی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در استان کرمانشاه موضوعی است که در سلسله گزارش های آتی خبرگزاری مهر در کرمانشاه دنبال خواهد شد.
------------------------------
گزارش از طیبه قدمی