فریده خلعتبری، مدیر نشر شباویز سال‌هاست همزمان با نوروز در نمایشگاه بولونیا که مهم‌ترین و معتبرترین نمایشگاه کتاب کودک در جهان است شرکت می‌کند. او در گفتگو با خبرنگار مهر به خلوتی بیش از حد بولونیای امسال اشاره و بیان کرد: نمایشگاه امسال، خیلی خلوت‌تر از سال گذشته و بسیاری از غرفه‌ها، خالی بود. چراکه ناشران برای حضور در نمایشگاه بولونیا ناچارند غرفه‌ای را اجاره کنند که حداقل متراژ آن، ۱۶ متر است. این غرفه به چیدمان نیاز دارد و همه این موارد، هزینه‌بر است در حالی‌که نمایشگاه لندن، تقریبا همزمان با بولونیا برگزار می‌شود و ناشران می‌توانند غرفه‌های یک و نیم متری یا باجه‌هایی را اجاره کنند که نیازی به دکوربندی ندارد و بسیار ارزان‌تر است.
به گفته مدیر نشر شباویز، در آینده نزدیک نمایشگاه کتاب لندن، جای بولونیا را می‌گیرد. چون حضور در بولونیا، بسیار پرهزینه است و بازده مالی چندانی ندارد. گرچه حضور در نمایشگاه لندن، گرچه ارزان‌تر است اما برای ما ایرانی‌ها، کار چندان ساده‌ای نیست به این خاطر که سفارتی وجود ندارد و ما نمی‌توانیم به‌طور مستقیم برای رفتن به نمایشگاه کتاب لندن اقدام کنیم ضمن این‌که بولونیا نمایشگاه تخصصی کودک است اما آن‌قدر هزینه‌ها بالا رفته که هر سال از تعداد ناشران شرکت‌کننده به نسبت سال پیش کاسته می‌شود.
خلعتبری به ضرورت حمایت وزارت ارشاد از تصویرگران اشاره کرد و گفت: بولونیا، مهم‌ترین نمایشگاه کتاب کودک در جهان است که فروردین هر سال در شهری به همین نام در شمال کشور ایتالیا برگزار می‌شود و ناشران، تصویرگران و دست‌اندرکاران کتاب کودک از سراسر دنیا در آن شرکت می‌کنند؛ تا همین سه یا چهار سال پیش با سه میلیون تومان می‌شد به بولونیا رفت و کمک هزینه ارشاد به تصویرگرانی که به کاتالوگ راه یافته بودند، یک میلیون تومان بود.
او که از داوران نمایشگاه بولونیا بوده است در ادامه گفت: وقتی کل هزینه سفر به بولونیا، سه میلیون تومان بود، کمک هزینه یک میلیون تومانی ارشاد به کار تصویرگران می‌آمد، اما امسال برای سفر به ایتالیا و شرکت در نمایشگاه بولونیا، حداقل باید ۹ میلیون تومان هزینه کرد و عملا ۱.۵ میلیون تومان کمک هزینه‌ای که ارشاد در اختیار تصویرگران می‌گذارد، به کارشان نمی‌آید. با این پول تنها می‌توان هزینه ویزا و بیمه را پرداخت کرد. ای کاش ارشاد، هزینه تصویرگرانی را که آثارشان به کاتالوگ بولونیا یا براتیسلاوا راه یافته، تامین کند، وگرنه با این شرایط اقتصادی کمتر تصویرگری از ایران می‌تواند در معتبرترین نمایشگاه کتاب کودک دنیا شرکت کند. نه تنها تصویرگران که خود من هم دیگر نمی‌توانم به بولونیا بروم.
نمایشگاه بولونیا، فرصتی برای فروش کپی‌رایت نیست
مدیر نشر شباویز در پاسخ به این‌که کپی‌رایت چند عنوان از کتاب‌های شباویز در بولونیا فروخته شد بیان کرد: در هیچ‌کدام از نمایشگاه‌های بین‌المللی از جمله بولونیا، قراردادی بسته نمی‌شود و حق کپی‌رایت به فروش نمی‌رسد. نمایشگاه‌های خارجی، بهانه و فرصتی برای ارتباط ناشران با یکدیگر و دیدن کتاب‌های تازه است. ممکن است حتی قراردادی بسته شود اما مقدمات این کار، چند ماه پیش فراهم شده است.
خلعتبری با اشاره به روال فروش کپی‌رایت کتاب گفت: ابتدا ناشران می‌آیند و کتاب‌ها را می‌بینند. هر کتابی را که دوست داشته باشند از ما می‌خواهند و پس از مطالعه کتاب، پا به میدان می‌گذارند و قرارداد می‌نویسند. البته خود من در نمایشگاه بولونیای امسال با یک ناشر آمریکایی قراداد بستم. به این ترتیب که آن ناشر که وابسته به یک موسسه عام‌المنفعه بود می‌خواست کتاب‌هایی را به زبان آفریقایی و برای بچه‌های آنجا منتشر کند. او کتاب‌های مرا از ماه‌ها پیش بررسی کرده و ۷۰ عنوان را برای ترجمه انتخاب کرده بود.
او در ادامه با اشاره به موضوع ۷۰ عنوان کتابی که از سوی نشر شباویز دراختیار ناشر آمریکایی قرار گرفته گفت: این کتاب‌ها درباره فرهنگ و هنر ایران است و بسیاری از کارهایی که از سوی ناشر آمریکایی برای ترجمه انتخاب شده، بازنویسی متون کهن ایرانی است.
بومی‌گرایی، راهی برای جهانی شدن است
فریده خلعتبری، بومی‌گرایی را راهی برای جهانی شدن ادبیات کودک و نوجوان دانست و افزود: اگر قرار باشد، کتاب‌های ما، کپی آثار غربی باشد، چه فایده‌ای دارد؟ چه دلیلی دارد ناشران درجه یک، از یک کشور جهان سومی چون ایران کتاب بگیرند و ترجمه کنند؟ جز این‌که آنها دنبال تفاوت‌ها هستند و یکی از مهم‌ترین این اختلافات، تفاوت فرهنگ و آداب و رسوم ما ایرانی‌ها با مردم دیگر کشورهای دنیاست؟
او در پاسخ به این‌که نویسنده‌های ما تا چه اندازه قابلیت جهانی شدن دارند و می‌توانند چون «رولد دال» و «فیلیپ پولمن» و «شل سیلور استاین» و... بدرخشند گفت: همه این نویسندگان پس از ترجمه آثارشان به مردم دنیا معرفی شدند و درخشیدند. ما تا ترجمه را جدی نگیریم، راه به جایی نمی‌بریم و مگر چند درصد کارهای ایرانی به زبان‌های دیگر برگردانده می‌شوند؟
متولیان دولتی از ترجمه حمایت کنند
مدیر نشر شباویز به ضرورت حمایت‌های دولتی از ترجمه اشاره و بیان کرد: اگر نویسنده‌ای خوب و خلاق باشد در جهان می‌درخشد. کامبیز کاکاوند از جمله نویسنده‌هایی است که بسیاری از ناشران خارجی، کتاب‌هایش را می‌پسندند اما مساله مهم برای منِ ناشر این است که نمی‌توانم همه کتاب‌هایم را ترجمه کنم، این کار بسیار هزینه‌بر است و من توان مالی‌اش را ندارم. پس متولیان فرهنگی باید در این زمینه سرمایه‌گذاری و کتاب‌ها را به زبان‌های دیگر ترجمه کنند.
به گفته خلعتبری، وقتی ترجمه محدود می‌شود به برگردان چند کتاب، طبیعتا بحث سلیقه به میان می‌آید و رابطه بر ضابطه حاکم می‌شود؛ در حالی‌که اگر همه کتاب‌ها ترجمه شوند هم سلیقه‌ای در میان نیست هم ناشران خارجی با دست بازتر می‌توانند انتخاب کنند و در گزینش آثار، محدود نیستند.
مدیر نشر شباویز در ادامه گفت: در برنامه چهارم توسعه، صادرات فرهنگ و هنر در اولویت بود امکان این اولویت به مرور کمرنگ و بعد فراموش شد. ناشران خصوصی، هزینه بسیاری را برای ترجمه معکوس متقبل می‌شوند و هیچ نهادی نیست که از آنها پشتیبانی کند در حالی که کشوری چون ترکیه، از هر ناشر، یک موسسه مالی معتبر حمایت می‌کند. بنابراین ناشران خارجی با اطمینان خاطر با آنها ارتباط برقرار و کار می‌کنند.