این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.
به گزارش خبرنگار مهر، استان خراسان جنوبی به دلیل واقع‌شدن در منطقه خشک و حاشیه کویر با حوادث طبیعی مختلف ازجمله خشکسالی مواجه است. مردم این خطه خشک و کویری از کشور حدود ۱۷ سال است که با آثار مرگبار خشکسالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و این آثار هرسال بیشتر از سال قبل نمایان می‌شود.
بررسی شاخص‌های خشکسالی در ۱۶ سال گذشته نشان می‌دهد که در طول ۱۳ سال از این مدت به‌صورت متناوب شاخص‌های خشکسالی در استان منفی گزارش‌شده و ادامه این روند سبب نابودی کشاورزی، دامداری، تالاب‌ها، منابع آبی و قنوات شده است.
در استانی مانند خراسان جنوبی که ۳۵ درصد اشتغال آن در بخش کشاورزی است بحران خشکسالی سبب خشک شدن قنات‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، از بین رفتن زمینه‌های اشتغال و فلج شدن اقتصاد در روستاها و به تعبیر بسیاری از کارشناسان امر سبب مرگ خاموش روستاها شده است.
باوجود بارندگی‌های بهار، بررسی شاخص‌های خشکسالی ۸ سال گذشته استان، حاکی از بحران شدید خشکسالی در خراسان جنوبی بوده و بنا بر آمار کارشناسان هم‌اکنون ۱۰۰ درصد وسعت استان درگیر با خشکسالی شده که حدود ۴۹ درصد آن درگیر خشکسالی شدید، سه درصد تحت تأثیر خشکسالی بسیار شدید و ۳۷ درصد دچار خشکسالی متوسط هستند.
کاهش شش‌درصدی بارندگی‌ها در خراسان جنوبی
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی در گفتگو با مهر، از کاهش شش‌درصدی بارندگی‌های استان نسبت به سال قبل خبر داد و گفت: میزان بارندگی‌های استان از ابتدای سال زراعی تا پایان اردیبهشت‌ماه حدود ۱۰۰.۶ میلی‌متر بوده درحالی‌که این میزان در سال زراعی گذشته حدود ۱۰۶.۹ میلی‌متر گزارش‌شده است.
علیرضا خندان‌رو، میانگین بارندگی‌های استان در طول ۲۳ سال گذشته را ۱۱۲.۲ میلی‌متر عنوان کرد و افزود: میزان بارندگی‌های استان در سال جاری نسبت به دوره بلندمدت حدود ۱۰.۴ درصد کاهش‌یافته است.
وی بابیان اینکه بیشترین کاهش بارندگی‌ها نسبت به شاخص بلندمدت مربوط به شهرستان طبس بوده است، بیان کرد: میزان بارندگی‌های این شهرستان نسبت به دوره بلندمدت ۳۳ درصد کاهش داشته است.
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی همچنین از کاهش ۳۱ درصدی بارندگی‌ها در شهرستان فردوس خبر داد و گفت: در شهرستان بشرویه نیز امسال با کاهش ۲۷ درصدی میزان بارندگی‌ها روبه‌رو بوده‌ایم.
خندان‌رو ادامه داد: بیشترین میزان افزایش بارندگی‌ها در این مدت مربوط به شهر خور با هشت درصد افزایش بوده است.
به گفته وی بر اساس شاخص‌های هشت‌ساله منتهی به ۹۴ بخش عظیمی از نقاط شمالی استان ازجمله شهرستان‌های فردوس، بشرویه و بخش‌هایی از شهرستان سرایان و طبس درگیر با خشکسالی شدید و بخش دستگردان طبس و ارسک شهرستان بشرویه درگیر خشکسالی بسیار شدید هستند.
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی اضافه کرد: همچنین بر اساس این شاخص هشت‌ساله شهرستان‌های بیرجند، سربیشه، درمیان، زیرکوه و بخشی از قاینات درگیر خشکسالی متوسط و شهرستان نهبندان درگیر با خشکسالی ضعیف هستند.
خندان‌رو با اشاره به دوره ۱۶ ساله خشکسالی در استان عنوان داشت: در طول ۱۳ سال از این دوره ۱۶ ساله به‌صورت متناوب شاخص‌های خشکسالی منفی گزارش شد که بیشترین آن در سال‌های ۹۱ و ۹۳ به ثبت رسیده است.
خسارت ۶۵۰ میلیارد تومانی خشکسالی به کشاورزی
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی نیز در گفتگو با مهر، از ادامه روند خشکسالی در استان خبر داد و گفت: علی‌رغم بارندگی‌های خوبی که در ابتدای سال در استان شاهد بودیم متأسفانه خشکسالی در استان بیشتر شده است.
میر جلیلی ادامه داد: با توجه به اینکه میزان بارندگی به‌صورت میانگین نسبت به سال گذشته کاهش‌یافته است امسال وارد هفدهمین سال خشکسالی در استان شده‌ایم.
وی به آثار مستقیم خشکسالی اشاره کرد و افزود: خشک شدن قنات‌ها، کم‌آبی و بی‌کیفیت شدن آب شرب ازجمله آثار مستقیم خشکسالی بر سیمای استان بوده است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی، بروز آفات نباتی، ریز گردها و کاهش میزان تولیدات کشاورزی و دامی را ازجمله آثار غیرمستقیم کشاورزی بر استان عنوان کرد و گفت: محاسبه برآورد حجم خسارات کشاورزی در مزارع و باغات کار سختی بوده چراکه حجم تولید هرسال متفاوت است.
میر جلیلی با اشاره به اینکه در سال زراعی گذشته خشکسالی حدود ۶۵۰ میلیارد تومان به بخش کشاورزی و منابع طبیعی استان خسارت وارد کرده است، بیان کرد: با توجه به اینکه امسال میزان بارندگی‌ها در استان کمتر بوده به‌طور حتم میزان این خسارت بیشتر خواهد بود.
وی ادامه داد: برآورد خسارات از مهر هرسال تا مهرسال دیگر انجام می‌شود و باید منتظر بمانیم تا آمار سال زراعی امسال اعلام شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی بیان کرد: خشکسالی ها سبب خشک شدن قنات‌ها و بسیاری از منابع آبی استان شده است.
۴۰۰ روستای استان با تانکر آبرسانی می شود
وی عنوان کرد: در حال حاضر بالای ۴۰۰ روستای استان با تانکر آبرسانی می‌شوند و بعضی از روستاهای استان خالی از سکنه شده‌اند.
وی با تأکید بر اینکه دولت برای کاهش خسارات ناشی از خشکسالی عزم جدی دارد، عنوان داشت: در همین راستا ستاد خشکسالی در کشورها تشکیل و این ستاد در استانها به ریاست مدیر جهاد کشاورزی برگزارشده است.
میر جلیلی بابیان اینکه هرسال اعتبارات و تسهیلات خوبی در قانون بودجه سنواتی کشور برای کاهش خسارات خشکسالی پیش‌بینی می‌شود، بیان کرد: در این میان روش‌های آبیاری نوین در دستور کار جدی قرار دارد.
وی ادامه داد: حدود ۸۵ درصد از هزینه‌های اجرای این سیستم‌ها توسط دولت و ۱۵ درصد نیز توسط کشاورز پرداخت می‌شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی، جداسازی آب شرب از فضای سبز شهرداری‌ها، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری، تثبیت شن‌های روان و ریز گردها و مبارزه با آفات نباتی را از دیگر برنامه‌های دولت برشمرد.
میر جلیلی تأکید کرد: با توجه به اینکه بالغ‌بر ۹۰ درصد حجم آب استحصال‌شده کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود دولت سیاست‌های زیادی در این راستا در پیش‌گرفته است.
وی بابیان اینکه در سال گذشته اعتباری بالغ‌بر ۲۳۰ میلیارد ریال در بخش‌های آبرسانی سیار و جهاد کشاورزی به استان اختصاص یافت، بیان داشت: ۹۰ درصد این اعتبار به‌صورت متمرکز اختصاص و امسال هنوز این اعتبارات اعلام‌نشده است.
خشک شدن تالاب‌های استان و طغیان آفات
علاوه بر همه این‌ها خشک شدن قنات‌ها، منابع آب زیرزمینی و تالاب‌ها به دنبال خشکسالی های ۱۷ ساله سبب کاهش گونه‌های جانوری، کاهش مهاجرت پرندگان به استان و درنتیجه طغیان آفات به مزارع کشاورزی شده است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان جنوبی در گفتگو با مهر بابیان اینکه خشکسالی ۱۷ ساله حاکم بر استان در درجه اول سبب کاهش تولید مراتع جهت گیاهخواران شده است، گفت: به‌تبع آن گیاهخواران یا مهاجرت نموده و یا تلف‌شده‌اند درنتیجه تعداد گونه‌های گیاه‌خوار در این مناطق می‌تواند تحت تأثیر جدی قرار گیرد.
پرویز آرامنش بابیان اینکه در صورت ادامه این کاهش گونه‌های شکارچی که دومین حلقه این زنجیره‌های غذایی هستند نیز متأثر می‌شوند، بیان داشت: مهاجرت وحوش به سایر نقاط می‌توانند به‌شدت خطرناک باشد چراکه مناطق جدید به‌دقت زیستگاه‌های قبلی مراقبت نمی‌شوند.
وی کاهش سطح آب تالاب‌های استان از قبیل تالاب کجی نمکزار نهبندان و تالاب خور را از دیگر آثار خشکسالی ر محیط زیست استان عنوان کرد و افزود: خشکسالی های مداوم سبب خشک شدن تالاب‌ها و یا تغییر شوری حاصل از تبخیر می‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان جنوبی بابیان اینکه این عوامل سبب می‌شود که پرندگان مهاجر جهت زمستان گذرانی به استان ما سفر نکنند، عنوان داشت: با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از آفات توسط پرندگان حذف می‌شوند، این فرصت سبب طغیان آفات نیز می‌شود.
آرامنش بیان کرد: این اداره کل برای جلوگیری از خشک شدن تالاب کجی نمکزار در سال ۱۳۹۳ با ایجاد دو کانال طویل و میانبر سبب آبگیری بهتر تالاب شده است و از هدر رفت آب جلوگیری کرده است.
وی ادامه داد: علاوه بر این با ایجاد آبشخور و آب‌انبار، حفر و نصب تلمبه بادی، انتقال آب به مناطق حساس و نیز توزیع علوفه و دان از اثرات سوء خشکسالی کاسته است.
زمین‌های کشت دیم به چراگاه دام تبدیل شد
نماینده مردم شهرستان‌های سربیشه و نهبندان در مجلس شورای اسلامی نیز در گفتگو با مهر دورنمای استان در صورت ادامه روند خشکسالی را خیلی بد توصیف کرد و گفت: موضوع خشکسالی بلندمدت در استان به‌طور مرتبط از سوی نمایندگان و استانداری گوشزد می‌شود اما متأسفانه گوش شنوایی در دولت‌مردان وجود ندارد.
مراد هاشم زهی ادامه داد: باوجوداینکه بعضی‌ها حرف از خشکسالی های ۱۷ ساله در استان می‌زنند اما این خشکسالی ها در شهرستان‌های مانند نهبندان حدود ۲۰ سال است که ادامه دارد.
وی بابیان اینکه امسال حتی بعضی از شهرستان‌های استان باران‌های بهاری را هم نداشته‌اند، بیان داشت: باران‌های موسمی که کمک کشاورزان در کشت‌های دیم است امسال خیلی کم بوده و اغلب زمین‌های کشت دیم به چراگاه دام تبدیل‌شده است.
نماینده مردم شهرستان‌های سربیشه و نهبندان در مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه خشکسالی های مداوم در استان سبب خشک شدن قنات‌ها شده است، بیان کرد: حتی قنات‌هایی که زیاد تحت تأثیر خشکسالی نبوده‌اند در چند سال اخیر خشک‌شده‌اند.
هاشم زهی اضافه کرد: خشکسالی زمانی رفع می‌شود که سال‌ها بارندگی داشته باشیم و سفره‌های آب زیرزمینی تغذیه شوند و معلوم نیست این اتفاق چند سال دیگر رخ خواهد داد.
وی با ادامه روند خشکسالی ها در استان کشاورزی از رونق افتاده است، عنوان داشت: دولت به‌جای اینکه برای بهینه کردن آبیاری و استفاده از فنّاوری آبیاری قطره‌ای به کشاورزان تسهیلات بدهد با ایجاد کنتورهای هوشمند کشاورزی را محدود کرده است.
اجرای محدود سیستم‌های آبیاری نوین در استان
نماینده مردم شهرستان‌های سربیشه و نهبندان در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از عدم اجرای سیستم‌های آبیاری نوین برای کشاورزی استان، بیان داشت: متأسفانه این سیستم‌ها در استان اجرانشده یا اگر انجام‌شده خیلی محدود است.
هاشم زهی همچنین به از رونق افتادن دام‌پروری در استان اشاره کرد و گفت: خشکسالی های ۱۷ ساله سبب از بین رفتن مراتع و نابودی دام‌پروری در استان شده است.
وی با تأکید بر اینکه محدودیت‌هایی که منابع طبیعی ایجاد می‌کند در تمام کشور نباید یک نسخه باشد، اضافه کرد: در استانی مانند خراسان جنوبی که مردم درگیر خشکسالی هستند باید مقداری رعایت حال مردم را کرد و یا برای لایه روبی و احیاء مجدد قنات‌ها به مردم کمک شود.
نماینده مردم شهرستان‌های سربیشه و نهبندان در مجلس شورای اسلامی انتقاد کرد: باوجود همه مکاتبات و پیگیری‌هایی که برای توجه ویژه به استانهای محروم و دورافتاده‌ای مانند خراسان جنوبی داشته‌ایم اما به این استان توجه کافی نمی‌شود.
وعده‌های دولت گره ای از مشکلات استان باز نمی‌کند
هاشم زهی با تأکید بر اینکه باید دولت اعتبارات ویژه‌ای به این استان بدهد، بیان کرد: شاید این اعتبارات در مقطعی از زمان داده شود اما این میزان اعتبار خیلی کم است و باید برای بهینه کردن مصرف آب در کشاورزی، قنوات و... این اعتبارات به استان اختصاص یابد.
وی به سفر هیئت دولت به خراسان جنوبی اشاره کرد و گفت: در این سفر دولت وعده‌هایی داد که با توجه به گستردگی و حجم مشکلات استان گره زیادی از استان حل نمی‌کند و باید اعتبارات استان چند برابر سایر استانها باشد.