این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.
به گزارش خبرنگار مهر، در دهه های اخیر و در بین حوادث طبیعی كه جمعیت های انسانی را تحت تأثیر قرار داده اند تعداد فراوانی پدیده خشكسالی از نظر درجه شدت، طول مدت، مجموع فضای تحت پوشش، تلفات جانی، خسارات اقتصادی واثرات اجتماعی دراز مدت در جامعه، بیشتر از سایر بلایای طبیعی بوده است.
همچنین تمایز این پدیده با سایر بلایای طبیعی در این است كه خشکسالی به تدریج و در یك دوره زمانی نسبتاً طولانی عمل كرده و اثرات آن ممكن است پس از چند سال و با تأخیر بیشتری نسبت به سایر حوادث طبیعی ظاهر شود بنابر این چون تعیین دقیق زمان شروع آن كار مشكلی است می توان خشکسالی را یك پدیده و بلیه خزنده دانست
خشكسالی برخلاف سایر بلایای طبیعی كمتر منجر به خسارات ساختاری می شود، كمك رسانی در هنگام وقوع این پدیده در مقایسه با سایر پدیده ها مثل سیل پیچیده تر و مشكل تر است لذا در یک سال معین، پوشش گیاهی مرتع یا در فاز ترمیم یا تحت تاثیر خشکسالی است.
از سوی دیگر خشکسالی باعث تاثیرات بلند مدت می شود در حالی که ترمیم و بهبودی یک پروسه طولانی است و راهبردهای مدیریت باید با فرصت هایی توان و انرژی گیاهان را برقرار یا بهبود ببخشد.
خسارت ۲۴ میلیارد ریالی خشکسالی به مراتع استان سمنان
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر، با تاکید براینکه برآورد می شود خسارت ناشی از خشکسالی به زیستگاه های حیات وحش در این استان بالغ بر ۲۴ میلیارد ریال باشد عنوان کرد: این میزان خسارت ناشی از خشکسالی فقط مربوط به کاهش میزان علوفه در زیستگاه های حیات وحش استان سمنان است.
عباسعلی دامنگیر با بیان اینکه متاسفانه نابودی علوفه طبیعی زیستگاه ها، کاهش میزان زاد و ولد گونه های جانوری، کاهش تعداد یا مهاجرت حیات وحش از زیستگاه، تخریب زیستگاه از جمله خسارات ناشی از خشکسالی است بیان داشت: تهیه و توزیع دستی علوفه در زیستگاه ها برای گونه های حیات وحش و تامین منابع آبی از طریق حفر چاه و نصب تلمبه در آبشخورها اقدامات حفاظت محیط زیست استان سمنان برای پایداری حیات وحش در زیستگاه ها بوده است.
وی به مشاهده پدیده گرد و غبار در استان سمنان، اشاره کرد و اظهار داشت: بیشتر از ۲۱ کانون بحرانی منشأ اصلی ریزگردهای موجود در این استان و تولید گرد و غبار بوده و کمتر از نوع ریزگردهای برخاسته از کشورهای عربی همسایه است.
دامنگیر با اذعان به اینکه خشکسالی ها در یک دهه گذشته تاثیر سویی بر محیط زیست استان سمنان گذاشته است، تصریح کرد: تخریب زیستگاه ها و خشکسالی ها باعث شده که آمار جمعیتی حیات وحش در کشور و از جمله در استان، رشد طبیعی خود را نداشته باشد به طوری که این روند در برخی مناطق منجر به افزایش مهاجرت و کاهش زادآوری حیات وحش شده است.
این مقام مسئول، با اشاره به اقدامات انجام شده توسط دولت در راستای حفظ زیستگاه های طبیعی استان، بیان داشت: البته اقدامات خوبی در این راستا در زیستگاههای مختلف استان انجام شده و کوشیده ایم با تعلیف دستی، ایجاد آبشخور و آب انبار در زیستگاه ها و اقداماتی از این دست تا حد ممکن از آسیب به حیات وحش منطقه جلوگیری کنیم.
دامنگیر، به ایجاد آب انبارهایی با مخزن ۸۰ تا یکصد هزار لیتر در زیستگاه های مهمی نظیر پارک ملی و توران اشاره کرد وی ادامه داد: ساخت آب انبارهایی با این حجم در هیچ جای کشور سابقه ندارد. ضمن اینکه علاوه بر توزیع علوفه در زیستگاه حیات وحش علف خوار، در مناطقی که بستر آن فراهم بوده با حفر چاه و ایجاد تلمبه بادی زمینه زیست حیات وحش در زیستگاه را بیش از پیش فراهم کردیم.
افزایش دما منجر به افزایش تبخیر می شود
مدیر کل هواشناسی استان سمنان نیز در این گفتگو ضمن بیان اینکه بارندگی در استان، در سالهای اخیر روند کاهشی داشته است اظهار داشت: در حال حاضر در سال زراعی تقریبا متوسط ۱۱۹میلیمتر بارش دریافت کردیم.
غلامرضا حسنی غربا با تاکید براینکه از لحاظ بارش دریافتی جز شش استان آخر کشور هستیم عنوان کرد: این آمار نسبت به شرایط بلند مدت کاهش بارش را نشان می دهد.
وی با اشاره به این مطلب که دما تاثیر مستقیمی روی خشکسالی دارد افزود: در سالهای اخیر شاهد افزایش دما بودیم که این افزایش دما منجر به افزایش تبخیر می شود و افزایش تبخیر هم بیلان آب را کاهش می دهد و بارشی که معمولا به خاطر تبخیر می آید بخش عمده آن از بین می رود.
مدیر کل هواشناسی استان سمنان ضمن بیان اینکه این استان در سالهای اخیر در وضعیت خشکسالی قرار گرفته است، بیان داشت: این وضعیت کماکان ادامه دارد.
مشارکت همه در کاهش خشکسالی ضروری است
این مقام مسئول با تاکید براینکه باید همه به ویژه مردم برای کاهش خشکسالی کمک کنند افزود: این موضوع با فعالیت یک دستگاه خاص یا سیستم د ولتی محقق نمی شود.
غربا بحث اصلاح مصرف را از مهمترین راه مقابله با خشکسالی دانست و گفت: با توجه به اینکه در کشور ما خشکسالی وجود دارد اما از لحاظ شاخص هتای مصرف از شرایط مطلوب فاصله داریم.
وی تصریح کرد: باید روش های معمول در زندگی برای مصرف با شرایط مطلوب را نزدیک کنیم در غیر اینصورت آمادگی لازم برای مقابله با خشکسالی را پیدا نخواهیم کرد.
مدیر کل هواشناسی استان سمنان با بیان اینکه در حوزه های مختلف دستگاههای اجرایی اقداماتی را از سال گذشته آغاز کردند، ابراز داشت: در حوزه کشاورزی که بسیار مهم است و میزان مصرف آب حدود ۸۰ درصد است استفاده از روش های نوین آبیاری مانند آبیاری تحت فشار، قطره ای و زیر سطحی بسیار مهم است.
غربا با تاکید براینکه باید از روش های آبیاری سنتی مانند قرغابی کردن که بخش عمده آب هدر می رود پرهیز شود اذعان داشت:البته استفاده از گونه های مناسب و مقاوم با خشکی در محصولات زراعی و باغی مهم است.
وی با اشاره به این مطلب که باید از محصولاتی استفاده شود که این محصولات با کمترین آب بالا ترین بازده اقتصادی را مانند زرشک، زیره، زعفران دارن اذعان داشت: این سه محصولاتی هستندکه به آب بسیار کمی نیاز دارند، مختص مناطق کویری هستند و بازدهی اقتصادی بالایی هم دارند.
این مقام مسئول با اشاره به کنترل و جلوگیری از چاه های غیر مجاز در کشور افزود: متاسفانه از این موضوع خیلی آسیب دیدیم، چاه های غیر مجاز بدون کسب مجوز باعث می شوند سطح آبهای زیر زمینی افت کند و به عبارتی تعادل بخشی، در بخش آب کاهش پیدا کند.
غربا با بیان اینکه در فصل تابستان شرایط بارش قابل ملاحظه ای نخواهیم داشت اظهار داشت: وضعیت خشکسالی کما کان ادامه دارد و امسال از لحاظ دمایی تابستان گرمتری را نسبت به سال های قبل خواهیم داشت البته فصل بهار امسال هم گرم بود.
مدیر کل هواشناسی استان سمنان گفت: وضعیت آب و هوایی زمستان سال گذشته پیش بینی شده و اطلاع رسانی هم صورت گرفته بود.
کاهش ۲۰ درصدی بارش در استان سمنان
مدیرکل هواشناسی استان سمنان، از افزایش شش درصدی دما نسبت به مدت مشابه سال گذشته از اول فصل بهار تا ۱۲خردادماه امسال خبر داد و گفت: این آمار نسبت به بلند مدت هفت درصد افزایش دارد.
غربا در ادامه اضافه کرد: از ابتدای بهار امسال تا ۱۲خردادماه در زمینه تبخیر پنج درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته و ۱۳درصد نسبت به آمار بلند مدت افزایش داشتیم.
وی ضمن بیان اینکه از نظر بارش تا کنون ۲۰درصد کاهش نسبت به بلند مدت داریم خاطر نشان کرد: متاسفانه امسال تابستان گرم، بی آب و بی بارشی خواهیم داشت.
اثرات خشکسالی در کوتاه مدت مراتع ما را دچار تغییرات می کند
معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان نیز در گفتگو با خبرنگارمهر ضمن اشاره به این مطلب که اثرات خشکسالی در کوتاه مدت مراتع ما را دچار تغییرات می کند، گفت: با ضعیف شدن مراتع بهره وری کم می شود و این موضوع تاثیر مستقیمی در تولید علوفه، اقتصاد و دامداری استان دارد.
محمد هادی نوچه با بیان اینکه در شرایط اقلیمی خشک، دامداران وابسته به مراتع هم زیان می بینند، بیان داشت: خشکسالی، رگبار و سیل از دیگر اثرات ضعیف شدن مراتع است.
وی افزود: معمولا خشکسالی زمانی اتفاق می افتد که میزان بارندگی از حالت عادی خارج و یا با پراکنش نامناسب مواجه می شود که متاسفانه این پدیده درباره استان سمنان صدق می کند.
مدیر اجرایی طرح مدیریت آب و خاک اداره کل منابع طبیعی استان سمنان، با بیان اینکه مراتع ضعیف نمی توانند بارندگی را تحمل کنند، بیان داشت: این مهم موجب از بین رفتن خاک می شود که خود، جاری شدن سیل را به همراه دارد.
نوچه آب و خاک و هوا را سه عنصر اصلی زندگی دانست و توضیح داد: با ضعیف شدن مراتع با خاک را از دست خواهیم داد و با ازدست دادن خاک همه مراتع ما نابود می شوند.
وی با تاکید براینکه ضعیف شدن مراتع موجب می شود که روان آبها فرصت نفوذ به زمین را نداشته باشند، افزود: این مهم موجب می شود سفره های آب زیر زمینی تغذیه نشود و طبیعتا در طولانی مدت دچار افت سفره های زیر زمینی می شویم.
این مسئول با بیان اینکه اگر سفره های زیر زمینی با کمبود آب مواجه شود با چالش و بحران آب مواجه می شویم عنوان کرد: متاسفانه در حال حاضر در استان سمنان با چالش آب مواجه هستیم همچنین اگر سفرهای زیر زمینی خالی شوند کیفیت آب از بین می رود و فرونشست زمین به وجود می آید گفت: این موضوع تبعات سنگینی را به دنبال خواهد داشت.
نوچه خاطرنشان کرد: این مهم موجب می شود سفره ها دیگر احیاء نمی شود و مخزنی که قرار بود آب را در خود نگه دارد از بین رفته است.
وی همچنین از اجرا شدن طرح مدیریت جامع حوزه آبخیز خبر داد و افزود: در این طرح به دنبال این هستیم که یک حوزه آبخیز را به شکلی مدیریت کنیم که تمام دست اندرکاران و ذی نفعان اثرات آن را ببینند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، در توضیح بیشتر درباره این طرح، ابراز داشت: در این طرح از هر شاخه یا سطوح آبگیر یا محل تولید آب که عملیات آبخیزداری و آبخوان داری و پوشش گیاهی در آن انجام می شود در آبخوان ها، سفره های زیر زمینی، دشت ها و خروجی ها مدیریت مصرف به کار گرفته می شود.
نوچه با اشاره به این مطلب که مسئولان باید برای استحصال آب، آبهای غیر متعارف در واقع آب جدید یک برنامه ریزی جدی کنند، ادامه داد: باید در مدیریت مصرف در دوقسمت مصرف و مدیریت پسماندها برنامه ریزی شود اما باید اذعان داشت که در مقابله با پدیده خشکسالی هیچ ارگانی به تنهایی موفق نمی شود.
وی افزود: برای مثال می توان از آب پسماند و فاضلاب ها و آبهای زیر سطحی که وارد کویر می شوند را به عنوان منابع آب و تولید آب جدید کشاورزی، استفاده کرد لذا در بالا دست ها نیز می توان با اجرای آبخیزداری و طرح های منابع طبیعی سفره های زیر زمینی را تغذیه کرد.
این مقام مسئول در حوزه منابع آبی استان سمنان، با اشاره به تغذیه مصنوعی منابع آبی استان، گفت: در حوزه های میانی نیز می توان از پروژه های تغذیه مصنوعی برای تغذیه سفره های زیر زمینی استفاده کرد لیکن با اجرای این عملیات برخی از آب های سفره های زیر زمینی را می توان تغذیه کرد چراکه ما معتقدیم این مهم، شدنی است.
نوچه خاطرنشان کرد: در دشتها نیز باید گفت، می توان با مدیریت مصرف و تهیه الگوی کشت مناسب از افزایش بردن راندمان آب مورد نیاز خود، مطمئن باشیم.
سهم آب بخش صنعتی از کل آب استان ۴ درصد است
مدیر عامل شرکت شهرک های صنعتی استان سمنان، درباره خشکسالی و برنامه های این شرکت در مقابله با آن نیز به مهر، گفت: در وهله نخست باید بپذیریم که دچار کمبود آب هستیم به طوری که سهم آب بخش صنعتی از کل آب استان حدود چهار درصد است و به ازای هرلیتر آب تخصیصی به صنعت، زمینه اشتغال قریب به ۷۰نفر فراهم شده است.
محمد رضا صادقی ادامه داد: از سوی دیگر نیز در صورت تامین آب برای بخش صنعت حداقل به میزان یک تا دو درصد، قطعا ایجاد اشتغال بسیار بالایی را شاهد خواهیم بود.
وی افزود: در حال حاضر برای حفر حدود ۱۸حلقه چاه با دبی حدود ۳۴۰ لیتر آب نسبت به آب واحدهای صنعتی اقدام شده است که برای واحدهای بزرگ صنعتی استان سمنان مانند شرکت چوب تراش نقطه و اتومبیل سازی فردا نیاز به تامین ۶۰ لیتر آب در ثانیه داریم.
رئیس هیئت مدیره شرکت شهرک های صنعتی استان سمنان، درباره دغدغه های آبی سرمایه گذاران، بیان داشت: واحدهای صنعتی که در انتظار سرمایه گذاری مخصوصا از خارج استان هستند، باید بدون دغدغه نسبت به سرمایه گذاری اقدام کنند اما جا دارد تا از همین مکان از مسئولان استانی به ویژه استاندار و مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان در راستای تامین آب بخش صنعت استمداد بخواهیم.
صادقی، با اشاره به احداث پنج تصفیه خانه آب در شهرهای بزرگ استان سمنان، ابراز داشت: اداره کل شهرک های صنعتی استان سمنان برای استفاده بهینه منابع آبی موجود برای شهرک های صنعتی شاهرود، دامغان، سمنان، گرمسار و ایوانکی پنج تصفیه خانه را با ظرفیت چهار هزار و ۶۶۰ مترمعکب در شبانه روز احداث کرده است.
وی ادامه داد: استفاده از پساب صنعتی در استان نیز می تواند یکی از راه حل های برون رفت از مشکل کمبود آب به حساب آید چرا که امروز میزان دریافتی پساب حدود ۲۰ لیتر در ثانیه است و این میزان پس از تصفیه، مستقیما در آبیاری فضای سبز مورد استفاده قرار می گیرد.
این مقام مسئول همچنین در خاتمه گفت: در شهرک صنعتی سمنان که به عنوان بزرگترین شهرک صنعتی استان و یکی از بزرگترین شهرک های صنعتی در منطقه تلقی می شود، دو تصفیه خانه وجود دارد همچنین هم اکنون در شهرکهای صنعتی استان حدود ۵۲۰ هکتار فضای سبز ایجاد شده که این میزان به وسیله ۳۲۰ کیلومتر شبکه آبیاری قطره ای مشروب می شود.
همجواری بخش وسیعی از استان سمنان با مناطق حاشیه کویر مرکزی، سمنان را در زمره مناطق دارای اقلیم خشک دائمی قرار داده است لذا می توان گفت این منطقه در تقابل با پدیده هایی چون افزایش دما و کاهش بارش ها در سالهای اخیر، قرار داشته است که قطعا نیازمند توجه ویژه مسئولان کشوری به این مهم است.
اعظم سالار