به گزارش خبرنگار مهر، استان خراسان شمالی در شمال شرق کشور را به دلیل همزیستی بسیاری از اقوام و مذاهب از جمله ترک زبان ها، کرد ها، قوم تات، ترکمن و فارس و البته بلوچ و فارس و حتی عرب ها به گنجینه ای از فرهنگ های می شناسند.
این تنوع قومیتی موجب شده تا مراسم متنوع و ملی و مذهبی فراوانی در این نقطه از ایران اسلامی برگزار شود.
اگر چه این رسوم در گذشته های نه چندان دور ویژه و مختص هر قوم و زبان بودند اما امروزه و با گسترش ارتباطات و زندگی شهری بسیاری از این رسوم به محاق رفته و تنها شماری از آنها به صورت ویژه باقی مانده اند.
در حال حاضر می توان گفت بخش اعظمی از آداب ماه رمضان در خراسان شمالی در بین اقوام مختلف تقریبا مشترک بوده و نسل های جدید اقوام گوناگون این استان، به جز انگشت شمار مراسم خاص، چندان تمایلی به زنده نگاه داشتن رسوم ویژه خود نبوده و بیشتر تمایل به همپوشانی فرهنگی و اجرای برنامه هایی مشترک دارند.
آداب پیشواز رمضان در خراسان شمالی
در منطقه خراسان شمالی از دیرباز با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان جنب و جوش‌های مردم آغاز می‌شد و مردمان پاک و بی آلایش خالصانه خود را آماده میهمانی خدا می‌کنند.
با نزدیک شدن این ماه مردم استان برای نظافت خانه و کاشانه و مسجد محل خود اقدام می‌کنند و در واقع با نظافت و خانه تکانی به پیشواز بهار قرآن می‌روند تا بتوانند با فراغت و آسودگی خیال به انجام تکالیف دینی خویش بپردازند.
در این نظافت عمومی پیر و جوان، زن و مرد برای پاکیزگی خانه، محله و مسجد و تکایای خود دخیل می شوند، فرش‌های خانه و مساجد را می‌تکانند و وسایل آشپزخانه مساجد را شست و شو می‌دهند.
پس از اتمام نظافت منازل و مساجد نوبت به نظافت شخصی می‌رسد، در گذشته نه جندان دور در شش یا هفت حمام موجود در بجنورد قدیم جای سوزن انداختن نبود، حمام‌هایی چون حمام سراب، حمام جاجرمی ها، کوثر، حمام نور، حمام رجاییان و حمام ملاک که دو شیفته می‌شدند و آتش آنها نیز لحظه‌ای خاموش نمی‌شد.
بیدارباش سحری با چاوش خوان ها و تشت های مسی
در زمان‌های گذشته تشخیص زمان دقیق سحری به دلیل نبود امکانات مشکل بود بنابراین افراد از طریق حرکت ستاره‌ها زمان سحر را تشخیص می‌دادند.
عشایر و کوچ نشینان و چوپان‌های خراسان شمالی چون بیشتر وقت خود را در بیابان سپری می‌کردند از این روش برای تشخیص سحری استفاده می‌کردند و در هنگام سحر نیز افراد خوش الحان با چاوش خوانی مردم منطقه را برای خوردن سحری بیدار می‌کردند.
در مناطقی که چاوش خوان وجود نداشت افراد با کوبیدن بر تشت‌های مسی که به اعتقاد آنان موجب ایجاد فضایی معنوی شده و آرامشی خاص به فضا می‌بخشید مردم را به عبادت کردن و خوردن سحری دعوت می‌کردند.
در بجنورد در زمان سحری دو طبل نواخته می‌شد، طبل‌هایی آهنگین که هر کدام دارای معانی خاصی بودند.
آهنگ طبل اول بدین گونه بود که «قره خاتون تو پلو بیشر» یعنی پیرزن بلند شو غذا درست کن که خانم خانه را به برخاستن و آماده کردن بساط سحری دعوت می‌کرد و آهنگ طبل دوم می‌گفت: «قره خاتون قازانه دیشر» یعنی پیرزن دیگ غذا را پایین بیار، که در واقع به معنای آماده بودن سحری و موعد بیدار شدن سایر افراد خانواده بود.
طبل سومی در کار نبود و موعد نواختن آن وقت اذان بود و صدای خوش موذنان بجنوردی، که با آن شروع یک روز روزه داری افراد را اعلام می‌کردند.
در طول روز نیز هر کدام از افراد سراغ کار و بار خود می‌رفتند و لحظه‌ای از تلاش برای معاش دست نمی‌کشیدند، کشاورزان خراسان شمالی در مواردی که ماه مبارک رمضان با فصل تابستان قرین می‌شد در هوای بسیار گرم در مزارع خود مشغول دروی محصول بودند و در برابر گرسنگی و تشنگی طاقت فرسا تحمل می‌کردند.
سفره های رنگین جایگزین افطاری های ساده و سنتی
در گذشته های نه چندان دور نوع غذاها در افطار مردم خراسان شمالی متناسب با فصل‌های سال تغییر می‌کرد به گونه‌ای که در فصل بهار غذاهایی هم چون «فتیر مسکه والون» که در واقع نوعی غذا شبیه به آش دندونی و متشکل از گندم و نخود سالم به همراه روغن زرد حیوانی بود، استفاده می‌کردند.
«یارمه» از دیگر غذاهای مرسوم در فصل بهار ویژه ماه مبارک رمضان بود که از گندم نیم دانه، گوشت قورمه، روغن زرد و ادویه جات تهیه می‌شد.
در میان «کرمانج» ها نیز رسم بود افرادی که تازه به سن شرعی روزه داری می‌رسیدند در هنگام افطار از سوی بزرگ‌تر خانواده هدیه و چشم روشنی دریافت می‌کردند، افرادی هم که به سن روزه داری نرسیده اما به دلیل علاقه به این فریضه الهی روزه می‌گرفتند نیز از سوی بزرگ‌ترهای فامیل جایزه دریافت می‌کردند.
دادن افطاری توسط بزرگ‌ترهای فامیل و دعوت از کوچک‌ترها از دیگر رسوم رایج در میان مردم این منطقه بود و پخت حلیم در ایام ماه رمضان در قهوه خانه و کافه‌ها و توزیع آن و پخت زولبیا و بامیه و پشمک توسط قنادی‌ها از دیگر غذاها و شیرینی‌های ویژه این ایام بود که هنوز نیز رواج دارد.
صله ارحام رمضانی در بین اقوام خراسان شمالی
دید و بازدید و سرکشی از یکدیگر و عیادت از مریض از جمله کارهایی است که مردم خراسان شمالی بعد از افطار انجام می‌دهند.
کمک به محرومان و بردن افطاری برای آنها در طول ماه مبارک رمضان و به ویژه در شب‌های احیاء از دیگر آیین‌های مرسوم بین مردم است.
برپایی مراسم نقالی در قهوه خانه‌ها و خواندن شاهنامه، اسکندرنامه و مختارنامه و بازی‌هایی چون گل بازی، پادشاه و وزیر در حد فاصل افطار تا سحر از برنامه‌های جانبی ویژه این ایام است.
در مراسم بزرگداشت شب‌های قدر مردم استان از قاریان قرآن، بزرگان و ریش سفیدان محل، اقوام و خویشان و افراد نیازمند دعوت می‌کنند تا در مراسم احیاء داری آنها شرکت کنند و بعد از افطار به خواندن قرآن، برگزاری مجلس روضه، دعا و نیایش ادامه می‌دهند و این مراسم تا اذان صبح ادامه دارد.
یکی از رسومی که در شب‌های قدر انجام می‌شود شب زنده داری با قرائت قرآن، خواندن دعاهای جوشن کبیر و سایر ادعیه و قرآن به سر گرفتن است.
آداب عید فطر در خراسان شمالی
مردم خراسان شمالی روز عید فطر، زکات فطریه را قبل از برآمدن خورشید به متولیان تقسیم و توزیع آن و یا به خانواده‌های نیازمند می‌رسانند و هم چنین با شرکت در نماز عید فطر به سبب بهره مندی از نعمت روزه و توفیق در برگزاری مجالس و محافل مذهبی خدا را شکر می‌کنند.
در هنگام عید فطر افراد در محیطی باز، هموار و خوش منظر به نام خرمنگاه دور هم جمع شده و پس از جمع آوری فطره نماز عید فطر را به جا می‌آورند.
آداب ویژه ماه رمضان در میان ترکمن های خراسان شمالی
ترکمنان اهل سنت خراسان شمالی در ماه مبارک رمضان همانند سایر مسلمانان ایران و جهان آداب و رسوم و آیین‌های مذهبی خاصی برگزار می‌کنند با این تفاوت که این قوم بیش از سایر اقوام خراسان شمالی آداب و سنن خاص خود در ماه رمضان را حفظ کرده و مراسم ویژه ترکمن ها در این ماه به معنای واقعی خاص و دیدنی است.
ترکمن‌های خراسان شمالی در این ماه علاوه بر برپایی نمازهای یومیه، شب‌ها با حضور در مساجد اقدام به برپایی نماز جماعت با عنوان «تراویح» می‌کنند.
مراسم ختم قرآن مجید نیز از دیگر مراسم ترکمنان خراسان شمالی است که تعدادی از قاریان معروف ترکمن با حضور سایر روزه‌داران در مدت زمان معینی در چند شب متوالی قرآن را ختم می‌کنند.
هر بار ختم قرآن توسط ترکمنان با مراسمی ویژه‌ای مانند پخش شیرینی‌و میوه همراه است و گفته می‌شود ترکمن‌ها تا پایان ماه مبارک رمضان پنج بار قرآن را ختم می‌کنند.
مراسم «یا رمضان» نیز از دیگر آداب و رسوم ترکمن‌های استان خراسان شمالی است که گفته می‌شود این آیین مختص ترکمن‌های این خطه است.
در این آیین که در شب‌های سوم، چهاردهم و بیست و هفتم ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود تعدادی از جوانان بعد از صرف افطار تجمع کرده و با انتخاب یکی از جوانان به عنوان سرگروه اشعاری را در وصف ماه مبارک رمضان و روزه داری به زبان ترکمنی قرائت می‌کنند.
آنان سپس در کوچه و خیابان راه افتاده و به در هر خانه‌ای که می‌رسند صاحبخانه انعامی از قبیل وجه نقد و یا غیرنقد به آنها اهدا می‌کند.
در پایان سه شب برگزاری این مراسم جوانانی که در برپایی این مراسم شرکت داشته‌اند هدایای نقدی و غیرنقدی را بین یکدگیر تقسیم و یا آن را برای تدارک یک افطار و یا سحری دسته‌جمعی استفاده می‌کنند.
با پایان یافتن ماه مبارک رمضان و در روز عید سعید فطر مسلمانان ترکمن خراسان شمالی نیز همانند سایر مسلمانان زکات فطره خود را به میزانی که امام جماعت تعیین کرده به نیازمندان می‌پردازند.
در روز عید در خانه ترکمن‌ها سفره‌ای پهن است و بر روی سفره‌ها نان‌های سنتی و شیرینی و شکلات چیده می‌شود و به دید و بازدید که از خانه بزرگ‌تر ها شروع می‌شود می‌روند.
آنان پس از برپایی نماز عید فطر به صورت جماعت برای دید و بازدید به سراغ همسایگان و همکیشان روزه‌دار خود می‌روند.