این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.
به گزارش خبرنگار مهر، ایران در منطقه‌ای خشک واقع شده و طبق آمار وزارت نیرو، میانگین بارندگی در کشور ۲۴۰ میلیمتر یعنی نصف میانگین جهانی است که اکنون این ۲۴۰ میلیمتر حتی به ۲۱۰ یا ۲۲۰ میلیمتر تقلیل یافته است.
در استان همدان بخشی از دشت‌ها به بیابان تبدیل شده و خالی شدن سفره‌های زیرزمینی باعث نشست و شکاف زمین می‌شود که حتی اگر خشکسالی هم نباشد قرن‌ها طول می‌کشد تا به حالت طبیعی برگردد.
براساس بررسی ها حدود ۸۰ درصد منابع آب کشور به مصارف کشاورزی و تنها حدود ۲۰ درصد به آب شرب و سایر مصارف می‌رسد و از طرفی نبود الگوی مناسب مصرف بهینه در کشاورزی و اکنون خشکسالی هم مزید بر علت شده و حتی شاید سهمی ۱۰ تا ۱۵درصدی داشته باشد.
اما در نگاهی دیگر برای مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی دو راهکار وجود دارد که یکی تغییر الگوی مصرف کشاورزی به شرطی که آب مازاد را هدر نداده و با آن اشتغال جدید ایجاد شود و دیگری صرفه جویی در آب مازادی است که باقی می‌ماند.
هندوانه محصول بسیار پرطرفداری است اما کشت آن، آب بسیاری می‌طلبد
در میان محصولات کشاورزی هندوانه، محصول بسیار پرطرفداری است اما کشت آن، آب بسیار زیادی می‌طلبد، پس از کاشتن هندوانه، دو یا سه بار آن را برداشت می کنند و دیگر با آن کاری ندارند و این در حالی است که آب با ارزشی پای آن رفته تا هندوانه عمل آمده و حال با ارزان ترین قیمت به فروش می رود.
هندوانه که پر حاشیه‌ترین محصول صادراتی امسال نیز بوده با کاهش صادرات ۴۰ درصدی در بهار امسال مواجه شد تا کمتر آب گران بها در قالب این محصولات آب بر به دیگر کشورها صادر شود.
بازار هندوانه صادراتی نشان می‌دهد که این محصول آب‌بر و ارزان، طی بهار امسال تغییر و تحولات بسیاری را تجربه کرده اما علی‌رغم کاهش ۴۰ درصدی صادرات هندوانه در این بازه زمانی نسبت به سال گذشته، به نظر می‌رسد مشتریان این محصول پر حاشیه همچنان پابرجا هستند که البته در مواردی حذف و اضافه هایی نیز در بازار هندوانه ایرانی مشاهده می‌شود.
بر اساس آمار گمرک، در بهار امسال ۲۴۸ هزار و ۴۰۰ تن هندوانه به ارزش ۵۶ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار به ۲۸ کشور گرجستان، بلاروس، جمهوری آذربایجان، آلبانی، آلمان، اتریش، ارمنستان، استونی، افغانستان، امارات متحده عربی، انگلستان، بلغارستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، رومانی، سوئد، سوئیس، عراق، عمان، فدراسیون روسیه، قبرس، قزاقستان، لهستان، مجارستان، کویت، نروژ و هلند صادر شده که از نظر وزنی و ریالی نسبت به سه ماهه نخست سال گذشته بیش از ۴۰ درصد کاهش داشته است.
یک کارشناس کشاورزی درباره کشت هندوانه در استان همدان به خبرنگار مهر گفت: باید کاشت محصولاتی را که ارزش آنچنانی ندارد و آب زیادی می طلبد کنار بگذاریم به این معنا که محصولاتمان باید تبدیل به محصولات با ارزش افزوده شود و جنبه صادراتی داشته باشد چراکه در این صورت، هم ارز مازاد برای کشور می ماند و هم این همه آب هدر نمی‌رود.
سیامک احمدی با بیان اینکه مسئولان در برنامه‌ریزی‌هایشان باید هدف تعیین کنند، گفت: برنامه هم باید واقع‌بینانه باشد، چراکه مطابق آمار میانگین تبخیر در ایران بین ۸۰۰ تا هزار میلیمتر در سال است، اما میزان بارندگی ۲۴۰ میلیمتر و سه برابر بارش‌هاست.
این کارشناس با اشاره به سخنان مسئولان وزارت نیرو ادامه داد: بر اساس محاسبه صورت گرفته برای تامین یک لیتر در ثانیه آب زیرزمینی به ۱۰ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری نیاز است.
برای تولید هر کیلو هندوانه حداقل ۴۰۰ لیتر آب مصرف می شود
احمدی افزود: همچنین طبق محاسبات انجام شده و اعلام کارشناسان و مسئولان، برای تولید هر کیلو هندوانه حداقل ۴۰۰ لیتر آب مصرف می شود که بر این اساس، یک هندوانه ۱۰ کیلویی اگر چنانچه بخواهد از آب زیرزمینی استفاده کند، ۴۰۰۰ لیتر آب مصرف می کند.
کارشناس کشاورزی با اشاره به اینکه البته اگر این محصول با شیوه های پیشرفته آبیاری کشت شود مقرون به صرفه است، افزود: هم اکنون در برخی مزارع جنوب کشور از جمله جنوب فارس با این روش هندوانه کاشته می شود.
وی گفت: باید با کنترل و مدیریت عرضه و تقاضا در زمینه کاشت محصولات، به گونه ای برنامه ریزی شود که محصولات پر آب بیش از اندازه تولید نشوند و به نوعی با این محدودیت شدید آبی، صادرات آب نداشته باشیم.
احمدی افزود: باید محصولاتی در کشور تولید شوند که دارای مزایای نسبی، ارزش افزوده و کمترین نیاز به آب باشند چراکهبرای تولید هر کیلوگرم هندوانه بیش از ۵۰۰ لیتر آب مصرف می شود.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان همدان نیز در گفتگو با مهر، با بیان اینکه جهاد کشاورزی هیچ گونه حمایتی از کشاورزانی که هندوانه بکارند نخواهد داشت، گفت: مواردی چون کود، بذر، وام های بانکی و حمایتی، بیمه و ... شامل حال این کشاورزان نمی شود.
شهرام پرورش با اشاره به محصولاتی همچون کلزا، گندم، جو و چغندر قند به عنوان جایگزین محصول هندوانه، افزود: جهاد کشاورزی از کشاورزانی که به کشت چنین محصولاتی روی می آورند حمایت می کند.
در حال حاضر چهار هزار هکتار سطح از اراضی استان همدان زیر کشت هندوانه است
وی با بیان اینکه در حال حاضر چهار هزار هکتار سطح از اراضی استان زیر کشت هندوانه است، گفت: حدود یک هزار و ۸۰۰ هکتار استان به کشت هندوانه بصورت دیم تعلق دارد.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان همدان به دو هزار و ۲۰۰ هکتار کشت آبی هندوانه اشاره و عنوان کرد: این روش نیز به شکل غرقآبی نیست و از طریق آبیاری قطره ای مصرف آب را کاهش می دهد.
پرورش با تاکید براینکه جهاد کشاورزی استان همدان هرگز موافق با کشت هندوانه در استان نیست، ادامه داد: میزان تولید سالانه هندوانه در همدان حدود چهار هزار و ۸۲۸ تن بصورت کشت دیم است و صادرات نیز صورت نمی گیرد.
وی با بیان اینکه تولید حاصل از کشت دیمی نیز حدود ۹۷ هزار تن است، افزود: در مجموع ۱۰۲ هزار تن تولید سالانه هندوانه در استان است.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان همدان با اضافه کردن این مطلب که نسبت به سال های گذشته سطح زیر کشت هندوانه کاهش یافته، گفت: یکی از دلایل کاهش کشت هندوانه این است که در مناطقی همچون کبودرآهنگ و فامنین اصلا آبی برای کشت این محصول وجود ندارد و این مناطق خشک شده است.
پرورش افزود: سه محصول هندوانه، خیار و خربزه تحت عنوان محصولات جالیزی هستند که زیر کشت این محصولات در استان ۶۷ هزار هکتار است.
وی ادامه داد: چهار هزار هکتار زیر کشت هندوانه، حدود دو هزار هکتار زیر کشت خیار و بیش ۶۰ هزار هکتار زیر کشت محصولات جالیزی خربزه است.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان همدان با اعلام اینکه بسیاری از هندوانه کاران همدان این محصول را در همدان نمی کارند، عنوان کرد: این افراد در استان های کرمانشاه، زنجان و ... هندوانه را کشت می کنند.
با حمایت نکردن از کشاورزانی که هندوانه می کارند سعی در جایگزین کردن کشت محصولات کلزا، زعفران، چغندر قند و ... به جای این محصول را داریم
پرورش با بیان اینکه سیاست سازمان جهاد کشاورزی بر این است که محصولات پرآب بری چون هندوانه در همدان کشت نشود، گفت: با حمایت نکردن از کشاورزانی که هندوانه می کارند سعی در جایگزین کردن کشت محصولات کلزا، زعفران، چغندر قند و ... به جای این محصول را داریم.
مدیر عامل آب منطقه ای همدان نیز در گفتگو با مهر با اشاره به اينكه با وجود خشکسالي هاي اخير در استان، بايد به صرفه جويي آب توجه زيادي کرد، افزود: بحران آب در استان جدي است و طبق شاخص کميسيون توسعه پايدار سازمان ملل متحد اگر هر کشور بيش از ۴۰ درصد از منابع آب تجديد پذير خود را استفاده کند دچار تنش آبي است.
مرتضی عزالدین بیان داشت: ۱۰۰ درصد از منابع تجدید پذیر استان استفاده می شود که متوسط میانگین استفاده از منابع تجدید پذیر در کشور ۶۰ درصد است و این موضوع بیلان دشت های استان همدان را منفی کرده است.
وی با تاکید بر اینکه کشاورزان باید به مدیریت مصرف و صرفه جویی در مصرف آب توجه کنند، گفت: با اصلاح روشهای آبیاری سنتی به نوین نباید اراضی زیر کشت افزایش پیدا کند.
همدان پتانسیل تولید گیاهان پر آب بر مانند سیب زمینی و یونجه را ندارد
عزالدین تغییر الگوی کشت در استان را امری ضروری دانست و افزود: همدان پتانسیل تولید گیاهان پر آب بر مانند سیب زمینی و یونجه را ندارد و باید به سمت کشت گیاهان کم آب بر رفت.
از سوی دیگر سطح کشت بهاره سیب زمینی استان همدان ۱۱ هزار و ۵۰۰ هکتاربوده که در آن ارقام مختلف سیب زمینی در این استان کشت شده است.
رئیس سازمان جهادکشاورزی استان همدان با بیان این مطلب ادامه داد: کشت های بهاره سیب زمینی این استان در شهرستان های همدان و بهار انجام می شود و کشت های پاییزه در همه شهرستان های استان به ویژه رزن و کبودرآهنگ صورت می گیرد.
پیش بینی تولید ۹۵۰ هزار تن سیب زمینی در استان همدان
علیرضا رنجبر ضرابی گفت: برنامه کشت سیب زمینی این استان ۲۵ هزار هکتار بوده که ۱۱ هزار و ۵۰۰ هکتار آن کشت بهاره و ۱۳ هزار و ۵۰۰ هکتار آن کشت پاییزه و تولید ۹۵۰ هزار تن سیب زمینی برآورد تولید است.
وی اضافه کرد: ۱۰۰در صد مزارع سیب زمینی استان مکانیزه است و ۹۵ درصد سطح این مزارع مجهز به سامانه آبیاری تحت فشار است.
معاون فنی اجرایی جهاد کشاورزی همدان نیز در خصوص وضعیت سیستم آبیاری تحت فشار در گفتگو با مهر عنوان کرد : امسال ۱۲۰ هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان همدان به سیستم آبیاری تحت فشار مجهز می‌شوند.
حاجی علی‌اکبری با اشاره به ضرورت اجرای سیستم آبیاری تحت فشار به سبب کمبود منابع آبی در همدان افزود: تاکنون در سطح ۱۵ هزار و ۷۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان همدان سیستم آبیاری نوین اجرا شده است.
معاون فنی اجرایی جهاد کشاورزی همدان عنوان کرد: براساس برنامه پیش‌بینی شده امسال در سطح ۱۲۰ هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان همدان به سیستم آبیاری تحت فشار مجهز می‌شوند که اجرای این برنامه یک‌میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان هزینه در بردارد.
وی با تأکید بر ضرورت یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی به منظور اجرای سیستم آبیاری تحت فشار گفت: با یکپارچه‌سازی اراضی میزان بهره‌وری از منابع آب کشاورزی افزایش می‌یابد و میزان عملکرد محصول تولیدی نیز بیشتر می‌شود.