خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: به تازگی ترجمه کتاب «ملحق نهج البلاغه» با حمایت موسسه قائم آل محمد و توسط انتشارات سنا به چاپ رسیده است. ترجمه این کتاب توسط سوسن عباسیان مترجم و محقق انجام شده است. عباسیان دانشجوی مقطع دکترای رشته زبان و ادبیات عربی است.
این کتاب چند خطبه از امام علی(ع) را شامل می شود که در نهج البلاغه نیامده اند؛ همچنین وصیت ها و خبرهایی از آینده که پیامبر(ص) اکرم به حضرت علی(ع) منتقل کرده است. به علاوه توصیه هایی که امام علی(ع) برای رستگاری به مردم کرده است، در این اثر درج شده است. کتابی که انتشارات سنا به چاپ رسانده، شامل متن ملحق و ترجمه آن است.
مشروح متن گفتگو با مترجم این اثر در سایت ادب پژوهی شیعه سلیس منتشر شده را در ادامه آمده است:
* در ابتدای گفتگو ملحق نهج البلاغه را معرفی کنید؟ آیا به انتخاب خود آن را ترجمه کرده اید یا ناشر؟
این کتاب اثر احمد بن یحیی مسلی کوفی است و شامل چند خطبه از حضرت امیرالمؤمنین، وصیت هایی از پیامبر (ص) و اخباری درباره حضرت امیر(ع) است که از زبان دیگران نقل می شود؛ همچنین آیات و ادعیه ای که امام علیه السلام به مردم برای رفع حاجات شان توصیه کرده اند در این کتاب ذکر شده است. این کتاب به توصیه دکتر ناصری طاهری ترجمه شده و در واقع متولی این امر، مؤسسه قائم آل محمد است.
* چرا شریف رضی این خطبه و ادعیه را در کتاب نهج البلاغه نیاورده است؟
شریف رضی بخش عمده ای از سخنان حضرت امام(ع) را در قرن چهارم جمع آوری کرده اما، حجم گردآوری شده، قطعاً همه سخنان را در بر نمی گیرد. البته تا آن زمان کسانی بودند که بخشی از کلام امام را به صورت پراکنده جمع آوری کردند و بعد از او نیز کسانی بودند که سخنانی را به نهج البلاغه اضافه کردند و یا افزون بر آن کتب دیگری نوشتند؛ افرادی مثل عبدالله بن اسماعیل حلبی که حاشیه ای بر نهج البلاغه نوشت و یا خلف بن عبدالمطلب حویزی که «النهج القویم فی کلام امیرالمؤمنین» را نوشت. هر کدام از آنها هم سخنانی را ذکر کرده اند که سید شریف رضی در نهج البلاغه به آنها اشاره نکرده است. توقیعات امام (ع) هم توسط علم الهدی فرزند فیض کاشانی در کتاب «معادن الحکمه فی مکاتب اهل بیت» جمع آوری شده است و این ملحق اولین و آخرین آنها نبوده است.
* ملحق چند خطبه را شامل می شود؟
در این ملحق ۴ خطبه ذکر شده است. خطبه دره یتیمه، مونقه، اقالیم و خطبه بیان. البته خطبه دوم یعنی مونقه خطبه ای است که در آن از حرف الف استفاده نشده است و در مصباح کفعمی نیز ذکر شده و نقل آن مشابه با ملحق ابن کوفی است.
* آیا این خطبه ها و ادعیه به لحاظ زبانی و بلاغت همپای گزیده سید رضی هستند؟
پاسخ به این سوال شما نیاز به بررسی بیشتری دارد و من در این مورد تخصصی ندارم اما در حد یک خواننده معمولی به نظرم اوج شباهت خطبه ها را می توان در خطبه های دره یتیمه و مونقه به خوبی ملاحظه کرد به ویژه در مورد تنزیه و توحید خداوند.
* به لحاظ سندی و روایی آیا انتساب این ملحق به حضرت امیر(ع) ثابت شده است؟
من در این رابطه تحقیق نکردم اما وثاقت احمد بن ناقه میان علما در مقدمه مصحح بررسی شده است.
* شاید بهتر باشد مولف این اثر را بیشتر معرفی کنید. احمد بن ناقه کیست؟
احمد بن یحیی بن احمد بن ناقه مسلی کوفی، یکی از علمای برجسته قرن ششم کوفه است که نامش در تاریخ الاسلام ذهبی، معجم البلدان حموی وتاج العروس زبیدی آمده است و در کتاب بغیه الوعاه به نام المسکی و در الوافی به نام الناقد آمده است که به نظر می آید به خطا ذکر شده زیرا در کتب دیگر ابن ناقه مسلی کوفی ذکر شده است. گفته شده است احمد بن ناقه در سال ۴۷۷ هجری به دنیا آمده ودر سال ۵۵۷ یا ۵۵۹ وفات یافته است. در سیر اعلام النبلاء و سيره ابن كروس تاريخ وفات او ذکر شده است.
او از بزرگترين محدثان كوفه در عصر خود بوده است و در ميان علما به علم و فضل شناخته شده بود. كتاب این نویسنده در حديث «الامثال» نام دارد. در كتاب معجم السفر هم، احمد بن محمد سلفی او را توصيف کرده است. در ضمن در نحو هم سر آمد بوده و اين علم را در كوفه درس می داده است. بزرگترین استاد ابن ناقه، محمد بن علی بن میمون نرسی معروف به ابن نرسی بوده و از جمله شاگردانش ابوسعد سمعانی است که کتاب الانساب متعلق به اوست.
* این نسخه چگونه کشف شد؟
از چگونگی کشف این نسخه اطلاعی ندارم اما این ملحق بر اساس ۳ نسخه خطی تصحیح شده است: نسخه موجود در کتابخانه مجلس به تاریخ ۱۰۸۶ هجری قمری؛ نسخه موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی به تاریخ ۷۲۹ هجری قمری و نسخه موجود در کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی به تاریخ ۶۴۷ هجری قمری که قدیمی تر از نسخه های دیگر است
* بازگردانی شما از این ملحق، اولین ترجمه آن به فارسی است؟
بله این ملحق تصحیح شده، به این شکل اولین بار است که ترجمه می شود. در سال ۱۳۹۲ تصحیح آن به پایان رسید و ترجمه آن در سال ۹۳ آغاز شد و خردادماه ۹۴ به چاپ رسید.
* لطفا محتوای خطبه ها و ادعیه کتاب را کمی توصیف کنید؟
خطبه اول یعنی دره یتیمه، بخش عمده اش به توحید خداوند اختصاص دارد و او را از صفات قابل درک منزه می داند و بیان می کند که برای خداوند نمی توان صفتی تصور کرد بلکه صفات، مخصوص آفریده های او هستند. خطبه زیبایی است که خواننده را به تفکر و تعمق وا می دارد. در واقع می گوید آن که از زمان و مکان و همه ابعاد درک شده خارج است قابل توصیف هم نیست، هم پنهان است وهم پیدا هم دور است وهم نزدیک. خطبه بعدی، خطبه مونقه است که حضرت امام آن را در جمعی از یاران خود گفته اند. خطبه کوتاهی است که حرف الف در آن نیامده است و در به حمد خداوند و یادآوری نعمت هایش می پردازد. در این خطبه مسیر انسان پس از مرگ در قبر و دوزخ و بهشت به زیبایی ترسیم شده است.
خطبه سوم خطبه اقالیم یا سرزمین هاست که امیرالمؤمنین آن را در شهر کوفه ایراد فرموده اند و در آن از اتفاقات و فتنه های بعد از خلافتشان در سرزمینهای مختلف سخن می گویند و مردم را از آینده خبر می دهند. از جمله آن اتفاقات کشته شدن امام حسین (ع) در کربلا توسط امویان و سقوط حکومت امویان به دست عباسیان است. این خطبه از بقیه خطبه ها طولانی تر است. این خطبه با ذکر حوادثی که تا ظهور امام زمان مهدی موعود (عج) اتفاق می افتد و معرفی یاران ایشان و چگونگی جنگهایشان ادامه می یابد.
خطبه چهارم خطبه بیان است که به نقل از مالک اشتر و به روایت او در بصره، در ابتدای ورود امام (ع) به سال ۳۳ هجری، خطاب به مردم آن شهر گفته می شود. موضوع این خطبه اتفاقاتی است که درآینده رخ می دهد و شرح اوضاع نا بسامانی است که در سرزمین های اسلامی بر امت حاکم می شود. اما ادعیه ای که در این کتاب ذکر شده، پاسخ هایی است که مردم از حضرت برای رفع حاجات خود خواسته اند؛ مانند شفای بیماران یا بازگشت گمشدگان.
* در وصایای حضرت رسول(ص) به امام (ع) چه نکات جالبی وجود دارد؟ نمونه ای از آن ها را بیان کنید
بخشی از وصیت پیامبر(ص) به امیر مؤمنان وصیتی اخلاقی است که بسیار زیبا و قابل تامل و تفکراست. می فرمایند: «ای علی عاقل پنج خصلت دارد: صبر کردن بر مصیب، تحمل ظلم، بخشیدن از مال اندک، اخلاص در عمل و طلب علم کردن. ای علی بر حذر باش از حسد زیرا که حسد در حسنات، سریعتر از آتش در هیزم عمل می کند.» بخشی از وصیت ها نیز درباره آراستگی، حجامت و اوقات آن، و روزهای هفته و کارهای مناسب در آن ها است.
* و سخن آخر!
اگرچه هیچ ترجمه ای نمی تواند مانند اصل متن باشد و ترجمه از زیبایی سخن می کاهد، وخواننده ای که به زبان مبدا سخن می گوید و متن را می خواند بیش از خوانندۀ زبان مقصد، زیبایی متن را درک می کند، اما من سعی کردم فهم این معانی را برای خواننده فارسی زبان آسان کنم و اینکه تا چه حد موفق بوده ام را باید خواننده قضاوت کند.