لیلا کفاشزاده مسئول دفتر پژوهش و آموزش کودکان و نوجوانان پژوهشگاه میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر، به تعریف میراث فرهنگی ناملموس پرداخت و گفت: میراث ناملموس به جنبه‌های غیرفیزیکی یک فرهنگ گفته می‌شود. جنبه‌هایی که نه به‌صورت عینی بلکه سینه به سینه و شفاهی به نسل امروز رسیده‌اند.
کفاشزاده ادامه داد: آداب و رسوم و جشن‌ها و عروسک‌های دست‌سازی که نمونه تاریخی آن در دست نیست اما روش ساخت و کاربرد این عروسک‌ها از چند نسل پیش به ما رسیده، از جمله میراث فرهنگی ناملموس است.
به گفته مسئول دفتر پژوهش و آموزش کودکان و نوجوانان پژوهشگاه میراث فرهنگی، یونسکو از سال ۲۰۰۳ اقدام به ثبت میراث معنوی یا میراث ناملموس در میان کشورهای جهان کرده است. ایران نیز از سال ۲۰۰۶ به این کنوانسیون پیوسته و در حال حاضر بیش از ۱۱۰۰ اثر در فهرست ملی میراث ناملموس و ۱۰ اثر در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده‌اند.
عروسک «دوتوک» یکی از این آثار است که سال گذشته از روستاهای تاج‌میر و کسراب در خراسان جنوبی در فهرست میراث فرهنگی ناملموس به ثبت ملی رسید. امسال نیز دومین عروسک بومی به نام «دهتو لوک» به ثبت در فهرست آثار ملی ناملموس رسیده است.
ثبت ملی، لازمه ثبت جهانی است
کفاشزاده با اشاره به این که لازمه ثبت جهانی آثار در درجه نخست، ثبت ملی آنهاست، گفت: تاکنون نوروز، ردیف‌های موسیقی ایرانی، موسیقی بخشی‌های شمال خراسان، تعزیه، آیین پهلوانی و زورخانه‌ای، مهارت فرش‌بافی کاشان، مهارت فرش‌بافی فارس، نقالی؛ قصه‌گویی اجرایی ایرانی، دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس و قالیشویی مشهد اردهال در فهرست یونسکو به ثبت رسیده‌اند.
او به ضرورت و اهمیت ثبت عروسک‌های بومی اشاره و بیان کرد: اهمیت ثبت چنین میراثی از آن‌جاست که در حال حاضر، سازنده‌های بومی این عروسک‌ها، در قید حیات نیستند و امکان دسترسی به زندگان هم بسیار کم و دشوار است، به همین خاطر هرچه سریع‌تر باید به ثبت این عروسک‌ها و قصه‌هاشان پرداخت و با این کار به ارتباط بین‌نسلی هم که در زمانه حاضر در حال کمرنگ شدن است، توجه نشان داد.
اشتغال‌زایی از فواید ثبت عروسک‌های بومی است
کفاشزاده، ایجاد شغل و مهارت را یکی دیگر از فواید ثبت ملی عروسک‌های بومی دانست و افزود: این عروسک‌ها می‌توانند در حکم سوغات فرهنگی کشور ما باشند که گردشگران از سراسر جهان به یادگار می‌برند و در واقع به سفیران فرهنگی ایران در کشورهای مختلف تبدیل می‌شوند.
وی ادامه داد: برای مثال الان عروسک‌های بومی ما به جشنوارۀ صنایع دستی OIMO رفته‌اند. این جشنواره از تاریخ ۳۰ جولای تا ۹ آگوست، برابر با ۸ تا ۱۸ مردادماه جاری در کشور قرقیزستان برگزار می‌شود و بیش از ۱۲۰ هنرمند از کشورهای روسیه، ترکیه، هند، افغانستان، گرجستان، قزاقزستان، تاجیکستان و ازبکستان در این جشنواره که یکی از رویدادهای مهم فرهنگی- هنری در منطقۀ آسیای میانه است شرکت می‌کنند.
مسئول دفتر پژوهش و آموزش کودکان و نوجوانان پژوهشگاه میراث فرهنگی با اشاره به این‌که ایران از تنوع فرهنگی بالایی برخوردار است اما بخش مربوط به کودکی مغفول مانده است گفت: ایرانیان، با توجه به تنوع فرهنگی خود، آداب و رسوم بسیاری در مراحل مختلف زندگی دارند که بخش کودکی این رسم و رسوم ثبت نشده است.
این اسباب‌بازی‌ها فقط صنایع دستی نیستند
وی افزود: امروز با توجه به حرکت به سوی دنیای مدرن و دوری گرفتن از سنت‌ها، لازم است که به ثبت و ضبط سنت‌ها و آداب خود بپردازیم. چه بسیارند زنان سالخورده‌ای که در دوران کودکی خود با کهنه پارچه‌ها، عروسک می‌دوختند و اکنون به سختی می‌توانند شیوه ساخت عروسک خود را به خاطر بیاورند و یا پیرمردانی که نمی‌دانند چگونه با تکه‌ای چوب، فرفره درست می‌کردند.
به گفته کفاشزاده، این اسباب بازی‌ها فقط صنایع دستی نیست بلکه دسترنج زنان و مردانی است که این خاطرات را سال‌ها در دل‌های خود محفوظ داشته و نسل به نسل، منتقل کرده‌اند.
وی تأکید کرد: پس وظیفه ماست که آنها را ثبت کنیم و همچنین از جامعه گردشگران می‌خواهم تا در سفرهای متعدد به شهرها و روستاهای ایران موضوع فرهنگ کودکی و اسباب بازی‌های بومی را نیز مورد مطالعه قرار دهند تا با یاری همگان این امر مهم به انجام رسد.